Liderlik Türler

Bu başlık altında uygulamada sıkça karşılaşılan liderlik davranışlarına yer verilmektedir. Liderlerin sergiledikleri davranışlar aynı zamanda liderlik türlerini belirlemede bir etken olarak kullanılmaktadır. Buna göre liderlik davranış biçimleri üç grupta incelenebilir: Otokratik liderlik, demokratik liderlik ve tam serbestlik sağlayan liderlik (Daft, 1997: 499, akt., Güner, 2002: 16).

Otokratik Liderlik : Bürokratik toplumlarda yetişip, bu eğitimi ve nosyonu alan insanlar için uygun bir tarzdır. Liderler veya yöneticiler izleyicilerin ve astların

duygularını ve düşüncelerini çok fazla dikkate almadıkları için, iş tatminsizliği maksimum, örgüte olan bağlılık minimum düzeydedir. Otokratik liderlik biçiminde yetki, merkezde toplanmıştır (Güner, 2002:16).

Liderler veya yöneticiler, daha çok ellerinde bulundurdukları pozisyonel güçlerine (yasal güç, cezalandırma gücü, ödüllendirme gücü) güvenirler. Fakat örgütün diğer üyeleri, bu sıkı otoriteye karşı düşmanlık besleyebilirler (Daft, 1997:499, akt., Güner, 2002:16). Ayrıca bu tip liderlik anlayışı, liderin davranışlarına daha fazla ağırlık verdiği için “patron davranışlı” liderlik tipi olarak da adlandırılmaktadır (Doğan, 1988: 294, akt., Güner, 2002: 16).

Otokratik liderler grup üyelerini yönetim dışında tuttukları için, yönetim yetkisi tamamıyla liderlerde bulunmaktadır. Amaçlar, politikalar ve planlar belirlenirken grup üyelerine söz hakkı vermezler. Otokratik liderin, uzun dönemde gerek moral yönünden, gerekse üretimle ilgili sorun çıkarma konusunda potansiyeli vardır. Otokratik lider tarafından yönetilen örgütte, kişisel ve örgütsel büyüme ve gelişmenin sağlanması kolay değildir (Drafke, 1988: 377).

Otokratik liderliğin yararları olarak; otokratik ve bürokratik toplumlardaki grup üyelerinin beklentilerine uygun bir tarz olması, lidere bağımsız hareket edebilme inanç ve güvenini vermesi, daha etkin ve daha hızlı karar verme imkanı sağlaması sayılabilir. Sakıncaları olarak ise: liderin aşırı bencil davranması, grup üyelerine söz hakkı vermeyerek onların iş yapma arzusunu yok etmesi ve tatminsizlik yaşatması, yaratıcılığı azaltması sayılabilir.

Demokratik Liderlik: Sahip oldukları otoritelerini izleyiciler ile paylaşma eğilimi taşımaktadırlar. Bu liderlik türünde lider, çalışanlara rehberlik ve öncülük etmekte, organizasyonda karar alma sürecine çalışanların katılımını teşvik etmektedir. Dolayısıyla, daha etkin karar alabilme imkanı ortaya çıkmaktadır. Kriz dönemleri hariç, örgüt amaçları grubun kararlarına göre yönlenir. Astlar kendi inisiyatiflerinin risklerini taşırlar. Kararlar daha sağlıklı olur. Cezadan daha çok, ödül sistemi uygulanır.

İzleyenler, kendilerini çalıştıkları örgütün bir parçası olarak gördükleri için motivasyonları en üst seviyededir. Demokratik anlayışta, karar mekanizmasının yavaş işlemesinden kaynaklanan kayıplar olabilir (Güner, 2002:16). Çok acil karar alınması gereken durumlarda bu liderlik anlayışı aksayabilir (Daft, 1977: 499, akt., Güner, 2002: 16).

Tannenbaum ve Schmidt, çalışmaları sonucunda bir liderin, durumun gerektirdiği şekilde hem demokratik hem de otokratik anlayışa bürünebileceğini savunmuştur. Karar aşamasında zamanın az olduğu durumlarda, lider, astlarının karar vermede geciktiklerini veya zorlandıklarını fark ettiği anda otokratik tarza bürünerek, olası riskleri üstlenir ve gerekli kararı verir. Ayrıca, astlarının yetenekleri düştükçe, liderlerin otokratik tarzı benimsemeleri doğaldır. Demokratik liderler, yetki dağıtımını, paylaşımı ve görev dağılımını teşvik ederler. Daha çok kişisel güçler (uzmanlık gücü, karizmatik güç) ön plandadır. İzleyiciler, kendilerini örgüte karşı sorumlu görürler ve örgüte karşı pozitif duygular beslerler. Lider başlarında olmasa da sistem çalışır ve düzenli bir şekilde işler.

Tam Serbestlik Sağlayan Liderlik: Bu tür liderlik, otoriteyi neredeyse hiç kullanmayan, yönetim erkine çok az ihtiyaç duyan, izleyenleri kendi halinde bırakan, herkesin kendisine verilen görevler ve tanınan kaynaklar dahilinde amaç, plan ve programlarını hazırlamalarına olanak sunan bir liderlik tarzıdır. Diğer bir ifadeyle, tam serbesti tanıyan liderler yetkiye sahip çıkmamakta ve yetki kullanma hakkını tamamıyla astlara bırakmaktadır.

Liderin asıl görevi, izleyicilere malzeme veya kaynak sağlamak ya da konuyla ilgili sorunlarını çözmektir. Konusunda uzman olan, yüksek tecrübe ve bilgiye sahip izleyicilerin yeni düşünceler üretebilmesi için son derece uygun olan bu tarz, kültür düzeyi düşük olan, sorumluluk duygusundan yoksun izleyicilerin yönlendirilmesinde son derece başarısız kalan bir liderlik anlayışıdır. Bu liderlik anlayışında lider sadece kendine yöneltilen konulara katılmaktadır (Doğan, 1988: 254, akt., Güner, 2002:17).

Bu liderlik şekli, grup üyelerinin amaç, plan ve politikalarını kendilerinin belirlemesi, uygulama ile ilgili kararları kendilerinin alıp uygulaması, her üyenin eğilim ve aktivitesini harekete geçirmesi nedeniyle yararlıdır. Çalışanlar kendilerini yetiştirip problemlere en iyi çözüm şekli bulma konusunda güdülenmişlerdir. Gerekli gördüğü zaman isteyen kişi istediğiyle grup oluşturarak sorunları çözmekte, yeni fikirlerini test etmekte, en uygun kararları almaktadır. Bu tür liderlik biçimi, mesleki uzmanlık hallerinde, bilim adamlarının çalışmalarında, örgütlerin araştırma-geliştirme departmanlarında sorumluluk duygusuna sahip ve sorumluluktan kaçmayan kişilerin olduğu durumlarda uygulanabilir. Aksine eğitim düzeyi düşük, iyi bir iş bölümünün ve sorumluluk duygusuna sahip olmayan kişilerin bulunduğu gruplarda bu tür bir liderlik biçiminin yürümeyeceği ise kesin bir sonuçtur.

Reddin de liderlik türlerini etkili liderlik biçimleri ve etkisiz liderlik biçimleri olarak sınıflandırmıştır. Etkili Liderlik Biçimleri şunlardır (Lunenburg ve Ornstein,1991; Owens 1987; Aydın 1994; akt, Çelik, 2003: 36):

Geliştirici Lider: Bu liderlik biçiminde lider maksimum düzeyde ilişkiyle ve minimum düzeyde görevle ilgilenir. Geliştirici lider izleyenlere güven verir. Hem görev hem de ilişkiye yüksek düzeyde önem veren bir liderlik biçimidir.

Yönetici lider: Çok iyi bir güdüleyici, yüksek standartlar belirleyen, bireysel farklılıkları tanıyan ve grup yönetiminden yararlanan kişidir.

Bürokrat lider: Bu liderlik biçimini benimseyen kişi hem göreve hem de ilişkiye çok az ilgi gösterir. Bürokratik tipi lider, esas olarak kurallara önem verir. Kuralları kullanarak durumu kontrol etmek ve sürdürmek ister.

İyi niyetli otokrat lider: Bu liderler göreve yüksek düzeyde ve ilişkiye düşük düzeyde önem verirler. Bu biçimi kullanan lider ne istediğini bilir ve çalışma arkadaşlarını gücendirmeyecek davranışlar sergiler.

Etkisiz liderlik biçimleri ise şunlardır:

Misyoner lider: Uygun olmayan bir durumda işgörene çok fazla, ilişkiye ise çok az önem veren bir liderlik biçimidir. Bu liderler kendi kendine uyumu önemli değer olarak görmektedir.

Uzlaştırıcı lider: Bu liderlik biçiminde görev ya da ilişkiden sadece birine önem verilmesi gereken bir durumda, her ikisine de çok fazla önem verilir.

Otokrat lider: Bu liderler uygun olmayan durumlarda göreve çok fazla işgörene ise çok az ilgi gösterir. Otokrat lider başkalarına güvenmez, sadece mevcut olan işe önem verir

İlgisiz lider: Lider uygun olmayan durumlarda düşük görev ve düşük ilişki yönelimli davranışlar gösterir. Bu liderler pasif ve bilgisiz biri olarak görülür.