Lider Yönetici Farklılığı

Lider ve yöneticilik çoğunlukla birbirine karıştırılan, hatta zaman zaman eşanlamlı olarak kullanılan, genelde birbirlerine yakın, fakat temelde birbirinden farklı kavramlardır. Örgütleri başarıya ulaştıran lider midir, yoksa yönetici midir sorusu üzerinde gerek bilim adamları, gerekse uygulamacılar yıllarca çalışmışlar ve çalışmaya devam etmektedirler. Özellikle rekabetin arttığı, çevresel şartların hızla değiştiği, geleceği tahmin etmenin iyice zorlaştığı ve önümüzü görmekte sıkıntı çektiğimiz bu günlerde bu ikilem yoğun bir şekilde gündemdedir.

Liderlik olgusu insanlık tarihi kadar eski olmasına rağmen, “liderlik” kelimesi ancak 19. yüzyılın ilk yarısında Britanya Parlamentosunun denetim gücü ve siyasal etkinliği hakkında yazılanlarda ortaya çıkmıştır. Buna karşılık yönetim modern anlamda son yüzyılda ortaya çıkan karmaşık organizasyonlar için geliştirilmiş bir kavramdır. Bir anlamda iş dünyasının liderlik sorununa “yönetici” adı verilen yeni bir tip oluşturarak verdiği cevaptır.

Liderlikle yöneticilik kavramları arasındaki ayırım biraz da disiplinlerin kavramları ele alışıyla ilgilidir. Yönetim bilimi “yönetici” kavramını öne çıkarırken, sosyal psikoloji gibi disiplinler “lider” kavramını öne çıkarmaktadırlar. Ancak yöneticilik liderlikten daha kapsamlı bir olgudur. Liderlik yönetimin fonksiyonlarından birisidir. Liderlik planlama, örgütleme, yöneltme, eşgüdümleme ve denetleme şeklinde kısaca özetlenen fonksiyonlardan yöneltme içinde yer almaktadır.

Werner, liderliğin bütünsel yöneticilik işinin yalnızca bir unsuru olduğunu belirtmekte ayrıca liderliğin etkileşim yönüne dikkat çekmektedir (Werner, 1993:181): “Liderlik, bir statü ya da otorite işlevinden çok, ilişkinin ve lider ile izleyicileri arasındaki karşılıklı etkileşimin kalitesiyle ilgili bir işlevdir. Liderlik bağlı kişiler üzerinde güç sahibi olma değil, onları etkileme sorunudur.” Bu yönüyle liderlik “belirli şartlar altında belirli kişiler ve grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi” olarak veya Eren’in tanımladığı biçimiyle “bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları

gerçekleştirmek için onları harekete geçirme bilgi ve yeteneklerinin toplamı” olarak tanımlanabilir (Eren, 1991). Yönetim ise “belirli amaçlara ulaşmak için eldeki tüm kaynakları birbiriyle uyumlu ve verimli kullanabilecek kararlar alma ve uygulama süreçlerinin toplamı olarak tanımlanabilir.

Tanımlarda görüldüğü gibi yönetimde belirli amaçlara ulaşmak için eldeki kaynakları verimli bir şekilde kullanma kaygısı vardır. Liderliğin tanımında ise bireylere yol gösterme ve onları yönlendirme vardır.

Liderlik, liderin yaptığı şeylerle ilgili bir süreçtir. Liderlik sürecinin esasını, bir kişinin başkalarını etkileyebilmesi oluşturmaktadır. Etkileme olayı liderin kullandığı güç kaynakları ile yakından ilgilidir. Yöneticilik ise, bir örgütteki faaliyetleri amaçlar doğrultusunda planlama, örgütleme, eşgüdümleme, yöneltme ve denetleme fonksiyonlarını gerçekleştirmek için gerekli yetkiye sahip olma ve istenen çalışmaları yapma sürecidir. Yani yönetici, bir örgütün insanları yönetmekle görevlendirdiği kişidir. Liderlik yönetimin önemli araçlarındandır. Yöneticilik rolü olmayan liderler olduğu gibi, liderlik niteliklerine sahip olmayan yöneticiler de olabilir. Ancak ideal olanı yöneticilerin aynı zamanda liderlik niteliklerine de sahip olmaları ve liderlerin yaptıkları işi yapmalarıdır. Bir kişide bu ikisi aynı anda olmayabilir; ancak bu beceriler istenirse öğrenilebilir, geliştirilebilir (Bridge, 2003:15).

Liderlik sadece formal örgütlere özgü bir süreç değildir. Liderliğin oluşması için formal bir örgütün varlığı zorunlu değildir. Yönetici ise, örgütlerde tanımlanan görev için atama ile ortaya çıkar; çalışmalarının, yetki ve sorumluluklarının sınırı grup üyelerinden bağımsız olarak girişimci grup veya temsilcilerince belirlenir. Lider olmanın farklı şartları vardır. Kısacası liderlik bir atama olgusunun dışında olup, bireyin bağlı olduğu grup içerisinde bazı özellikleri taşımanın sonucu ortaya çıkar.

Drucker’e göre liderler sadece karar vermezler. Bu kişiler örgüte çok geniş bir açıdan bakarlar ve iş görenler üzerinde çok büyük bir etki oluştururlar. Liderler günlük sorunları çözme ya da ortaya çıkarmaktan çok, stratejik düşünceleri denerler. Yöneticiler arzu edilen sonuca ulaşmak için, örgütsel yapı ve süreci biçimlendirmeye çalışırlar. Oysa ki liderler, grubu bir vizyon etrafında birleştirmeye çalışırlar (Lunenburg and Ornstein, 1991, akt., Çelik, 2003: 2). Yönetici ile lideri ayıran bir diğer özellik de, yöneticinin belli bir hiyerarşik basamağa bağlı olmasına karşın liderin bu basamakla bağlı bulunmak zorunda olmamasıdır. Liderlik örgütsel basamakları aşan bir kavramdır. Yöneticilik örgütün orta ve üst kademelerinde geçerli iken liderlik en alt

basamaklar da dahil olmak üzere tüm kademeler için geçerlidir (Kılınç, 1984:6). Bir diğer fark ise başkalarını yönetme hakkının verilme şeklinde ortaya çıkmaktadır. “Başkalarını yönetme hakkı üst makamlar, başkalarına liderlik etme hakkı ise izleyenler tarafından verilen bir armağandır ” (Werner, 1993:17).

Yönetici ve lider kavramları arasında aynı zamanda bir ilişki de mevcuttur. Her ne kadar yöneticininki resmi, liderinki gayri resmi olsa da ikisi de izleyicilerine bir otoriteye dayanarak iş gördürürler. Yöneticilik ve liderlik özellikleri normalde ayrı kişilerde bulunmasına rağmen aynı kişilerde de bulunabilir. Bir insan iyi bir lider ama kötü bir yönetici olabilir. Çevresindekileri etkiliyor, kendisine itaat ettiriyor ama iyi yönetemiyor olabilir (Güney, 1997:610).

Yönetici-lider kavramı ise yönetici olup lider vasıflarını da üzerinde taşıyan kimseler için kullanılmaktadır. Lider ile yönetici arasındaki temel farklılıkları şöyle sıralayabiliriz (Erdoğan 1991:332, Çelik, 2003:2). Lider, grup üyelerince izlenen kişidir. Tüm yöneticiler lider değildir. Yöneticilerin grup üyelerinin çoğunluğu tarafından benimsenmesi gerekmez. Lider ise grup üyelerinin tamamı ve çoğunluğu tarafından izlenen kişidir.

Lider, grup üyelerinin duygusal olarak da kabul ettiği kişidir. Yönetici rasyonel karar veren ve sorun çözen kişidir. Lider ise grup üyelerinin beklentilerini karşılayan kişidir. Yönetici örgütsel amaçları gerçekleştirmeye çalışır. Liderin temel ilgi alanı ise izleyenlerin ortak ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Yönetici örgütsel amaçları gerçekleştiremediği zaman başarısız olurken, lider grup beklentilerini karşılamadığı zaman başarısız olur.

Starratt (1995, akt., Çelik, 2003:3) lider ile yönetici arasındaki farklılığı 10 temel özelliği dikkate alarak belirlemeye çalışmıştır. Lider ile yönetici arasındaki farklar tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1. Lider İle Yönetici Arasındaki Farklar

Kaynak: Starratt (1995,akt., Çelik, 2003:3)