KUTADGU BİLİG’DE YÖNETİM DÜŞÜNCELERİ ÜZERİNDE

Lider konumunda olan hükümdar Gündoğdu, her kararı tek başına alan bir yönetici değil- dir. Gündoğdu’nun, sarayın yönetiminde kendisine yardımcı olan kapıcı başı, kâtip, aşçıba- şı, içkici başı gibi görevlilerin yanında bugünkü demokratik yaşamda her biri bir bakanlık tarafından temsil edilen çok önemli yardımcıları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları: vezir (başbakanlık), subayı (genelkurmay başkanlığı ve milli savunma bakanlığı), elçi (dışişleri bakanlığı), hazinedar (maliye bakanlığı), kadı (adalet bakanlığı), ve muhtesiptir (içişleri ba- kanlığı ve polis/belediye teşkilatı).

Oysa yönetici ve liderlerde aranan özellikler üzerinde durduğunda Yusuf Has Hacib Tablo 3.1.de gösterilen özellikleri vurgulamaktadır. Bunun yanında iyi ve etkin bir yönetim (lider- lik) için olumsuz faktörler arasında Zulüm, Acelecilik, Cimrilik, Kötü huyluluk ve hiddet, İnatçılık ve Yalan söylemek gibi özellikleri ayrıca vurgulamaktadır.

Tablo 3.1. Kutadgu Bilig’de iyi yöneticide (lider) aranan özellikler

Kutadgu Bilig’de (KB) Bey’e veya yöneticiye ne yapması, neye dikkat etmesi ve neye değer vermesi gerektiği üzerinde talimatlar verilmektedir. Bunlar ayrıca değerlendirilerek beyit olarak ve onun yorumlanması şeklinde 12 madde olarak özetlenerek sunulmaktadır.

1. Yöneticinin en temel değeri, ADALET ve DOĞRULUK olması gerekmektedir.

– Kanun karşısında benim için bunlardın hepsi birdir; hüküm verirken, hiç biri beni farklı bulmaz.

– Bu beyliğin temeli doğruluktur, beyler doğru olursa, dünya huzura kavuşur. (K.B. 818-820) – Bey bilgili, akıllı ve adil olmalı; şöhretinin yayılması için de cesur ve tedbirli davranmalı- dır. (K.B. 2168)

2. Yöneticiler için en önemli kaynak, BİLGİdir. BİLGİ, aynı zamanda güç kaynağıdır. BİL- Gİ’ye dayalı yönetimin önemi vurgulanmaktadır.

– Bey adı bilig adı ile ilgilidir;

– Bey çok akıllı olmalı ve aklın kıymetini bilmelidir.

– Bey bilgili, akıllı ve zeki olmalıdır; Öğle hükümdarın her iki dünyada da makamı yüksek olur. (K.B. 1952-55)

3. Yöneticinin AKIL ve SAĞDUYU ile yöneterek, bu özellikleri diğerlerinde de aramak lazım.

– İşe bilerek başlamak ve başarı ile tamamlamak için, Beyin çok akıllı olması gerektir. – İşi akıllı insanlar başarırlar; akılsız kimseleri işten uzak tutmalıdır.

– Hangi insanda akıl ve anlayış varsa, ona insan de, onu ne kadar översen öv. – Akıllı insanlara müşavir nazarı ile bakmalı. (KB 1989-1995)

4. İHTİYATLI ve UZAK GÖRÜŞLÜ yöneticiyi, beklenmeyen negatif dışsal ve içsel faktör- ler şaşırtamaz. Liderden vizyon sahibi olmak istenmektedir.

172

– Ansızın bir iftiraya uğramaması için, beyin bilgili, akıllı ve uyanık olması lazımdır. (KB 1956)

– Bey çok ihtiyatlı ve çok uyanık olmalıdır. Onlar ihmalkâr olursa, cezasını başkalar çeker. (KB 2014)

– İhtiyatlı insan daima hazırlıklı bulunur ve ihmalkâra pusu kurar. (KB 2029)

5. Yönetimde kaçınılması gereken husus, zamansız ACELECİLİKTİR. Acelecilik pişmeyen bir yemeğe benzemektedir.

– Acelecilik, zevzeklik ve hiddetli mizaç – bunlar bilgisizlik alametleridir. – Acele yapılan işler acı olur; (KB 1997-1998)

6. Yönetici CÖMERT VE ALÇAK GÖNÜLLÜ olmalıdır. Rol model olarak konuşma ve yaptıklarında açık, net ve tutarlı olmalıdır.

– Bey tok gözlü, hayâ sahibi ve yumuşak tabiatlı olmalı, sözünde ve hareketinde açık ve vazıh davranmalıdır. (KB 2000).

– Sözünde durmayan beye ümit bağlama, ömrün boşuna geçer ve peşimin olursun. (2013) – O güler yüzlü, tatlı sözlü, yumuşak huylu, eli açık olmalı; merhameti de bunlarda mütena- sip bulunmalıdır.

7. YASALLIK /MEŞRULUK, kanun üstünlüğü insanları yönetirken öncelik tanınması gere- ken değer olmalıdır. Yasallık yöneticiyi daha güçlü yapmaktadır.

– Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir; biri ihtiyatlılık, biri – kanun.

– Hangi Bey memlekette doğru kanun koyduysa, o memleketini tanzim etmiş ve gününü aydınlatmıştır. (K.B. 2015-16)

– Kanun ile ülke genişler ve dünya düzene girer. (K.B. 2034)

8. Ast’lara karşı İHMAL, ZULÜM VE GÜÇ KULLANMAK, yönetim ve ast’ların amaç ve hedefl erinin ayrılmasına yol açacak faktörlerdir.

– Bey iki şey ile beyliğini bozar, eğri yola girer ve doğru yoldan şaşar. – Bunlardan biri zulüm, biri ihmalkârlıktır; (K.B. 2023-24)

– Zalim adam uzun müddet beyliğe sahip olamaz; zalimin memleketine uzun müddet hüküm edemez. (K.B. 2030)

– Zulüm yanar ateştir, yaklaşanı yakar; (K.B.2032)

9. Yöneticinin fi ziksel görünümü çok önemlidir. Yönetici ne çok uzun boylu ne de çok kısa boylu olmalıdır. Orta boylu, endamlı, geniş göğüslü olmak, yönetici için en uygun fi ziksel görünüştür.

– Bey güzel yüzlü, saçı-sakalı düzgün, yakışıklı ve orta boylu olmalı; aynı zamanda nam ve şöhret sahibi bulunmalıdır. (K.B. 2083)

düşmez.

– Onun için bey orta boylu olmalıdır. (K.B.2086-90)

10. Yönetici alkol kullanmaktan ve kumar oynamaktan kaçınmalıdır. Aksi durumda etkin bir yönetim ve kontrol söz konusu olamaz.

– Bey içki (şarap) içmemeli ve fesatlık yapmamalıdır; bu iki hareket yüzünden sonunda ikbal elden gider.

– Dünyaya sahip olan vaktini kumara verirse, memleketini bozar ve kendisi de muhtaç du- ruma düşer. (K.B. 2091-93)

– Bey içki içer ve oyunla vakit geçirirse, memleket işini düşünmeye ne zaman vakit bulunur. (K.B. 2103)

11. Yönetici Ast’ları onların gösterdiği performansa göre değerlendirmeli, ücretlendirmeli ve ödüllendirmelidir, motivasyonu sağlamalıdır.

– Hizmetkârlara ilk önce yiyecek-içecek vermek ve onun hizmet esbabını hazırlamak lazım. (K.B.2958)

– Onlara iyi muamele et ve onları yükselt. (K.B.2967)

– Hizmetkâr kapıda ümit ile hizmet eder, bey onun umduğunu vermezse, mürüvvet gider. (K.B.2972)

– İnsan emeğini takdir etmeyen kimseye insan dememelidir, o hayvana benzer. (K.B.2986) 12. Yönetici güven sahibi, dürüst ve akıllı yardımcı veya asistan seçmelidir. Onların var olması yöneticiyi huzur ve güven içine sokacaktır.

– Vezir iyi olursa, bey rahat uyur. Beyliğin temelini sağlamlaştıran de vezirdir. (K.B.2182- 83)

– Aklı çok, bilgisi deniz gibi derin ve geniş olmalı; Seçkin, akıllı, bilgili, zeki ve yumuşak huylu insan olmalı.

– Takva sahibi, tedbirli, imanlı ve temiz olmalı. – Tok gözlü olmalı ve mal hırsı bulunmamalıdır.

Bunların özetleyerek, Kutadgu Bilig’de yönetim ilkelerini Şekil 3.1.de gösterildiği gibi pira- mit olarak sunmak mümkündür.

174

let ve kanun çerçevesinde davranmasını tavsiye etmektedir. Bunun yanında ast’ların istek ve beklentilerine karşı duyarlılık da söz konusudur.