KIRGIZİSTAN’DA YATIRIM İKLİMİ VE DYSY DURUMU

Kırgızistan bölge ülkeleri içerisinde en liberal ülke olduğu genel kabul görülmektedir. Bağımsızlığını kazandığı ilk günden itibaren ülkede DYSY’nı çekmeye yönelik faaliyet- ler yapılamaktadır. Sözkonusu faaliyetlerin sonuçları uluslararası düzeyde yapılan de- ğerlendirme raporlarında yansımaktadır. Diğer bir ifadeyle, Dünya Bankası, Wall Street Journal, Dünya Ekonomik Forumu gibi kurumlar yatırımcıları ilgilendiren konularda ülke sıralamalarını yapmaktadırlar.

Yukarıda sözü geçen çalışmaların başında Dünya Bankası tarafından her yıl yayınlanan Doing Business raporlarıdır. Doing Business – 2014 raporuna göre, Kırgızistan 189 ülke içerisinden bir önceki yıl 70nci sıradayken, 68nci sırada yer almıştır (Dünya Bankası, 2014).

Bir önceki yıla göre Kırgızistan iş kurma, sınır ötesi ticaret ve tasviye işlemleri krilerle- rinde iyileşme göstermiştir. Bu sıralamada, Kazakistan 50 nci, Türkiye 69ncu, Azerbay- can 70nci, Tajiksatan 143ncü ve Özbekstan 146ncı sırada yer almıştır. Bu alanda diğer bir çalışma Wall Street Journal ve Heritage Foundation tarafından her yıl düzenli olarak yapılan Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksidir. Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi Ra- poru’nun hazırlanmasında 42 farklı ölçüt kullanılmakta ve beş farklı alanda ölçülmekte- dir: devletin faaliyet alanının genişliği, mülkiyet hakları ve

Grafi k 1: Kırgızistan’da Ekonomik Özgürlük

Kaynak: http://www.heritage.org/index/country/kyrgyzrepublic, 10.03.2015

ki regülasyon (http://www.heritage.org, 10.03.2015).

Sözkonusu endeksin 2014 verilerine göre, Kırgızistan 61.3 genel puanıyla 178 ülke içeri- sinden 82nci sırada yer almış ve bir önceki yıla göre 0,2’lik bir iyileşme olmuştur. Hong Kong, Singapur gibi ülkeler 85 civarında genel puanıyla dünayada en özgür ekonomileri oluşturmaktadır.

Dünya ortalaması 60,4 olduğu görülmekte, dolayısıyla Kırgızistan ekonomik özgürlük bakımında 178 ülke içerisinde ortalamanın üzerinde yer almaktadır. Bu sıralamada Kazaki- stan 69ncu, Türkiye 70nci, Azerbaycan 85nci, Tajiksatan 140ncü ve Özbekstan 160ncı sıra- da yer almıştır.

Yatırımcılar açısından yukarida ele alinan endeksler ülke hakkında önemli ipuçları vermek- tedir. Ülkenin yatırım açısından çekiciliğini belirleyen faktörler; o ülkenin pazar potansiye- linden, sahip olduğu doğal kaynaklara, siyasi istikrara, vergi düzenlemelerine, fi kri mülkiyet haklarından tüketim alışkanlarıklarına kadar toplumsal bütünün ekonomik, politik, sosyal ve kültürel alanlarına ilişkin birçok unsuru içermektedir (Okur, Çetinkaya, 2008:266). Bunun- la birlikte sektörel bazda yapılan değerlendirmeler de vardır. Bunların içerisinde turizm rekabet endeksi gösterilebilir.

Turizm rekabet endeksi turizm alanında yatırım yapmak isteyen girişimciler için önemli bir göstergedir. Turizm sektörü ile ilgili olarak Dünya Ekonomik Forumu, Küresel Rekabet Endeksi çerçevesinde 2007 yılından itibaren her yıl Seyahat ve Turizm Rekabet Raporu yayınlamaktadır. Ülkelerin turizmdeki rekabet güçlerinin belirlenmesi amacıyla 3 temel başlık altında 14 kritere göre değerlendirme sonucu Seyahat ve Turizm Rekabet Endeksi (The Travel and Tourism Competitiveness Index) belirlenmektedir (http://www.weforum. org, 10.03.2015). Turizmde rekabet gücü bir destinasyonun, müşteriyi azami ölçüde mem- nun edecek turizm ürününü diğer destinasyonlardan daha farklı, kaliteli ve iyi sunabilmesi ve bunu sürdürebilmesidir şeklinde tanımlanabilir (Bahar 2005). Bunu başarabilmek için

184

Grafi k 2: Kırgızistan’da DYSY Girişi, Milyon Dolar Kaynak: http://www.invest.gov.kg, http://www.stat.kg/, 10.03.2015

ülkenin turizmle ilgili mevzuatı, yatırımcılara sunulan teşvikler, sahip olunan doğal ve kültürel zenginlikler önemli rol oynamaktadır.

Dünya Ekonomik Forumu tarafından yayınlanan Turizm Rekabet Endeksi’nin 2015 ver- ilerine göre: Kırgızistan 141 ülke içerisinden 116ncı sıradadır. Kazakistan 85nci, Türkiye 44ncü, Azerbaycan 84ncü, Tajiksatan 119ncu sırada yer almıştır (http://reports.weforum. org, 10.03.2015).

Kırgızistan’ın yatırım iklimi genel olarak değerlendirildiğinde, bölge ülkeleri arasında orta düzeyde olduğu görülmekte ve iyileşmeye doğru bir eğilim göstermektedir. Yabancı yatırımlar konusunda Kırgızistan libreal bir mevzuata sahiptir (‘Kırgız Cumhuriyeti’nin Yatırımlar İle İlgili Kanunu’, 27 Mart 2003 N 66), ülke genelinde SEB (Serbest Ekonomik Bölge) uygulamaları yer almaktadır. Bunların yanısıra, ucuz üretim faktörleri (İşgücü, doğal kaynaklar, elektrik vb), istikrarlı ekonomik büyüme ve uluslararası alanda yapılan işbirlikler yabancı yatırımlar için uygun koşulların sağlanmasına yol açmaktadır. Ayrıca, 2014 yılında yabancı yatırımları teşvik etmek, yatırımcılara rehberlik etmek amacıyla Kırgız Cumhuriye- ti Ekonomi Bakanlığı’na bağlı Yatırım Promosyon Ajansı kurulmuştur (http://www.invest. gov.kg/, 23.05.2015). Turizm sektörünü yabancı yatırımlar açısından cazip hale getiren yu- karıda değinilen faktörler, doğal ve kültürel faktörlerin yanısıra 61 ülke ile yapılan vizesiz giriş anlaşmalarıdır. Bu tür anlaşmaların sonucunda ülkeyi ziyaret edenlerin sayısı artmakta ve türizm hizmetlerine olan talebi arttırmaktadır.

Kırgızistan Milli İstatistik Komitesi ve Kırgız Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı’na bağlı Yatırım Promosyon Ajansı’nın verilerine göre 2014 itibariyle üleye 727 milyon dolar doğru- dan yabancı sermaye yatırımı girişi olmuştur. 2009’a göre 0,9 kat artış göstermiş ve bu göstergenin 2017 yılında 1507 milyon dolara çıkacağı tahmin edilmektedir. Doğrudan ya- bancı sermaye yatırımları BDT ülkelerinden Kazakistan ve Rusya, BDT dışı ülkelerden Çin, Kanada ve İngiltere’den gelmektedir. Son dönemde ülkeye giren yatırımların %80 adı geçen ülkelere aittir.

Doğrudan yabancı sermaye yatırımları açısından en cazib bölge Çüy ve Bişkek olduğu bi- linmektedir. Kırgızistan’da Çüy bölgesi ve bu bölgede yer alan ülkenin başkenti Bişkek şehri ülke çapında çekim merkezi halindedir. Diğer taraftan, gayrimenkul satma, kiralama, fi nansal faaliyetler, madencilik sektörleri yatırımcılar açısından en cazib sektörleri oluştur- maktadır. Turizm sektörüne ilişkin otel ve restorancılık sektörüne düşen yatırımların payı % 0,1 gibi çok az bir miktardır. Halbuki, turizm sektörünün potansiyeli ve göstergeleri dikkate alındığında yatırımcıların bu sektöre de yönelmesi onların yararına olacaktır.

4. KIRGIZİSTAN’DA TURİZM SEKTÖRÜNÜN ÖNCELİKLİ