B. KUR’AN’IN GÜNÜMÜZE GELİŞİ
II. KUR’AN YOLU’NUN KUR’AN İLİMLERİNE BAKIŞI
“Ulûm’ul-Kur’an” kavramı bir izafet terkibidir. Bu terkipte yer alan “ulûm” kelimesi “ilm” kelimesinin çoğuludur.219 “İlm” kelimesi ıstılâhi olarak da bir şeyi hakikati ile idrak etmek, manasına gelmektedir.220
Kur’an ilimleri tamlaması esas itibariyle Kur’an’la doğrudan ilgili olan
disiplinleri kapsar. Kur’an’ı-Kerim’le alakası olmayan, fakat kendisinden Kur’an’ın yorumunda dolaylı olarak yararlanılan ilimlerin Kur’an ilmi sayılıp sayılmayacağı hususu tartışılmıştır. Bu sebeple zaman zaman kullanılan “Kur’ânî ilimler” (el-
ulûmü’l-Kur’âniyye) şeklindeki tamlamanın ulûmü’l-Kur’an terkibinin anlamını
vermediği için Kur’an ilimleri yerinde kullanılması yanlış olur.221
Görüldüğü kadarıyla Kur’an ilimlerinin sayısı hakkında âlimler ittifak halinde değildir.222 Kimisi sayıyı oldukça kabarık tutarken kimisi de belli başlı konularla sayıyı sınırlı tutmuştur.
Genel olarak Kur’an ilimleri olarak ele alınan konular Kur’an’ın vahyi, nüzûlü, yazımı, okunması, tertibi, toplanması, çoğaltılması, hattı, kıraati, tefsiri, icazı, nasih ve mensuhu, irabı, dil, üslûp ve belâgatı, âyet ve sûrelerin birbiriyle ilgisi, muhkem ve müteşâbihi hakkındaki disiplinleri kapsar.223
Rasûlullah ve sahâbe döneminde Kur’an ilimleri konusunda eserlerin hazırlanmasına, pek ihtiyaç yoktu. Sahâbe Rasûlullah (s.a.v.)’e gelen âyetleri anlıyorlar, Kur’an’dan herhangi bir şeyin manasını anlamada güçlük çektiklerinde hemen onu Rasûlullah’a soruyorlardı. Nitekim: “İmanlarını haksızlıkla da
(zulümle) bulaştırmayanlar.”224 âyeti indiğinde Rasûlullah’a müracaat etmiş ve “Hangimiz nefsine haksızlık etmez ki?” demişler ve peygamber (s.a.v.) zulmü şirk ile tefsir ederek “Doğrusu şirk, büyük bir zulümdür.”225 âyetini buna delil getirmiştir.
219 Muhammed Abdulazim ez-Zürkânî, Menâhilu’l-İrfân fi Ulûmi’l-Kur’an, Beyrut, 1996, I/17 220 Râgıb el-Isfahânî, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an, Kahraman Yay. İst. 1986, s.513
221 Abdulhamit Birışık, “Kur’an İlimleri”, DİA, Ank. 2002, XXVI/401 222 Suyûtî, a.g.e. I/14-23
223 Zürkânî, a.g.e. I/20 224 el-En’am 6/82 225 Lokman 31/13
Rasûlullah (s.a.v.) de, Allah Teâlâ tarafından kendisine Kur’an verilmiş ve bilmediği öğretilmiştir.226
Günümüzde dinî, fennî ve içtimaî ilimlerdeki hızlı tırmanış tefsir ilmini de olumlu yönde etkilemiştir. Tefsir ilmi zaviyesinden bakılınca XX. yüzyılda her sahada yaşanan hızlı değişim tefsir ilmini de şöyle veya böyle etkilemiştir. XX. yüzyılda çok yönlü tefsir çalışmaları yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir. Tefsirde yeni çığırlar açılmıştır. Kimi tefsirler edebî üslûpla kimileri uzun kimileri vasat, kimileri ise kısa yazılmıştır. Buna paralel olarak kimi tefsirler uzun mukaddimelerle başlamış kimisi ise bir iki sayfalık önsözle yetinerek direk konuya girmiş.227 Bu mukaddimelere baktığımız zaman da bunların Kur’an ilimlerine az veya çok değinmeden geçmediklerini görmekteyiz.
Örneğin M. Hamdi Yazır Hak Dini Kur’an Dili228, Süleyman Ateş Yüce
Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri229, Mevdûdî Tefhimu’l-Kur’an230, Reşid Rıza Tefsîru’l-
Menar231, Muhammed Cemâleddin Kâsımî Mehâsinu’t-Te’vil,232 Vehbe Zuhaylî et-
Tefsîru’l-Münir,233 İbn Âşur et-Tahrîr ve’t-Tenvîr234 adlı eserlerinin mukaddimelerinde Kur’an ilimlerine yer verdiklerini görmekteyiz.
Bu girizgâhtan sonra Kur’an Yolu müelliflerinin “Kur’an İlimleri” terkibinden ne anladıklarını, nasıl değerlendirdiklerini belirtip Kur’an ilimleri içerisinde değerlendirilen ve Kur’an Yolu’nda temâyüz eden belli başlı konular hakkında müelliflerin ne düşündüklerini, bu konuların tefsirdeki yansımalarının nasıl olduğunu izah etmeye çalışacağız.
Kur’an Yolu müellifleri tefsirin giriş kısmında “Kur’an ilimleri” (ulûmü’l-
Kur’an) tamlamasının iki manada kullanıldığını ifade etmişler ve şu şekilde izah etmişlerdir:
a) Kur’an-ı Kerim’in ihtiva ettiği ilimler ve bilgiler. Bazı âlimler bu konuda
aşırıya kaçarak insana, yakın ve uzak çevresine, görülen ve görülmeyen âlemlere ait
226 Subhî Sâlih, Ulûmu’l-Kur’an, (trc. M. Said Şimşek), Esra Yay. İst. 1994, s.23 227 Vural, “Tâhir İbn Âşûr ve et-Tahrîr ve’t-Tenvîr İsimli Tefsiri”, s.115
228 M.Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Yay. 1971, I/1-32
229 Süleyman Ateş, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Yay. İst. 1971, I/5-60
230 Ebu’l-Ala Mevdûdî, Tefhimu’l-Kur’an, (trc. Muhammed Han, Yusuf Koca), İnsan Yay. İst. 1991, I/15- 38
231 Muhammed Reşid Rıza, Tefsîru’l-Menar, Mısır, h.1373
232 Muhammed Cemâleddin el-Kâsımî, Mehâsinu’t-Te’vil, Beyrut, 1994, I/11-213 233 Vehbe ez-Zuhaylî, et-Tefsîrü’l-Münir, Beyrut, 1991, I/13-44
ne kadar bilgi ve her alana ait ne kadar ilim varsa bunların tamamının ya açık ifade ve söz şeklinde ya da mefhum ve işaret olarak Kur’an’da mevcut olduğunu ileri sürmüş, bu yönde zorlama açıklamalar yapmışlardır.
b) Kur’an’ın tarihi, yazılma şekli ve yazı problemleri, okunması, anlaşılması
gibi konularda yapılan araştırma, inceleme, düzenleme ve açıklamalar. Hz. Peygamber karışıklığı, başka sözlerle Kur’an âyetlerinin birbirine karıştırılmasını önlemek maksadıyla Kur’an’dan başka bir şeyin yazılmamasını istediği için sahâbe,
Kur’an ilimlerini yazmamış, şifahî olarak öğrenip öğretmeyi tercih etmişlerdir.
Sonraki dönemlerde önce Kur’an’ın yazı şekli, nüzulü, nâsihi ve mensuhu, Mekke’de ve Medine’de gelenler gibi belli konularda incelemeler ve derlemeler yapılıp yazılmaya başlanmış, III. asırdan itibaren de -böyle parça çalışmalar yanında-bütün Kur’an ilimlerini ihtiva eden kitaplar telif edilmiştir. Kendisinden önce yapılmış çalışmalardan yararlanarak el-İtkan fi ulûmi’l-Kur’an adıyla bir özet kitap yazan Suyûtî, bu eserinde seksen civarında Kur’an ilminden bahsetmiştir.235
Sözlerinden de anlaşılacağı üzere, müelliflerin Kur’an ilimleri ile ne kastedildiği hususunda verdikleri manalardan ikincisinin daha uygun olduğu düşüncesinde oldukları anlaşılmaktadır. Ancak müellifler kendi görüşleri olarak
Kur’an ilimleri altında hangi konuların ele alınabileceğini ve bu ilimlerin sayısının
kaç olduğunu veya olabileceğini belirtmemişlerdir. Ancak giriş kısmında Kur’an ilimlerinin en önemlisinin tefsir olduğunu belirtmişler, haklarında bilgi vermiş oldukları nasih-mensuh, i’cazu’l-Kur’an, yedi harf gibi konuların da Kur’an ilimleri başlığı altında ele alınabilecek konulardan olduğunu belirtmişlerdir.236
Biz burada tefsirde ister Kur’an ilimleri başlığı altında ele alınsın ister alınmasın genel olarak tefsir usûlü kitaplarında Kur’an ilimleri olarak ele alınan belli başlı konuların Kur’an Yolu tefsirindeki yansımalarının nasıl olduğunu ele almaya çalışacağız.