KUB XIX 11 ;CTH 40.

7 _{Ahmet Ünal, “Orta ve Kuzey Anadolu’nun MÖ. 2. Binyıl İskân Tarihiyle İlgili Sorunlar”,}

Anadolu (Anatolia) XXII-1981-1983, Ankara 1989, s.17-37.

8 _{Ahmet Ünal, agm., s. 30, 31.}

9 _{Hayaşa Krallığı’nın siyasi ve idari yapısı hakkında bu çalışmanın I. cildinde gerekli açık-}

lamalar yapılmıştır. “Azzi” ve “Hayaşa” bağı için bak. Tahir Erdoğan Şahin, Hayaşa Böl- gesi Tarihi I, Ankara 2014, s.32-33 vd.

ye) Dukkamma yerel yönetim bölgesi olarak Azzi/Hayaşa Krallığı’na bağlı- dır. Alucra, Mindeval, Şiran, Kelkit ve Bayburt ise yine Hayaşa dahilinde olan Azzi coğrafyasının çekirdek alanıdır. Dukkamma’nın güneyinde bu- lunan Kemah yöresi Kummaha bölgesi olarak batıda Hititlere bağlı Pah- huwa’ya ve güneybatıda Şamuha’ya komşudur. 10

Hayaşalıların adı kaydedilen ilk kralları Karannis öncülüğünde gü- neye inip Şamuha’yı alma niyetleri, Hititlerle Hayaşa arasında bilinen ilk ciddi siyasî ve askeri sürtüşmedir. O dönem de henüz prens olan Şuppilu- liuma kayıtlarında, babası Tuthalya III. döneminde yaşanan olayları anla- tırken şu ibarelere yer verilir:

“..önceden Hatti ülkesi düşmanları tarafından kuşatılıp mahvedilmişti. Bir

taraftan Gaşkalı düşman geldi ve Hatti ülkesini yağmaladı. Nenassa’yı sınır yap- tı. Diğer taraftan Aşağı Ülke’den Arzawalı düşman geldi..

Diğer taraftan Yukarı Ülke’den Azzili düşman geldi ve bu alanları mah- vetti ve Şamuha’yı sınır yaptı. İşuwalı düşman geldi ve Tegarama ülkesini sınır yaptı<”11

Buna göre; Murşil II dönemi belgeleri, Hitit- Hayaşa çatışmaları sıra- sında Hitit ülkesinden Hayaşa’ya göçürülen insanlar olduğu anlaşılmak- tadır. Murşil II. bu gelişmelerden Hayaşa kralı Anniya’yı sorumlu tut- maktadır. Dankuva, Hayaşa ülkesine yakın Hitit kentleri arasındadır.

Murşil’in saldırı öncesi yazışmasında söylenenler aşağıdadır:

“Tipiya Ülkesi’ni zabt ettikten sonra Azzi kralı Anniya’ ya bir mektup gön- derdim ve şöyle yazdım: -“Babam Mitanni Ülkesi’ndeyken ülkenize kaçan teba- amdan kişileri geri verin”. <

Fakat Azzi Ülkesi’nin kralı bana cevap verdi: “Bana yazdıkların hususunda , -eğer elimde sivil esirler varsa veya herhangi başka biri bana iltica ederse (edi- yorsa) -bunları sana iade etmeyeceğim- ve eğer sen talep edersen (<)”

Ben de şöyle cevap verdim. -“Geldim ve ülkenizin sınırında kamp kurdum ve ülkenize saldırmadım, sivil esirlere, sığır ve koyunlara el koymadım. Fakat sen (Benim Majestemle) tartışma çıkarmak için tahrikte bulundun ve Dankuva Ülke-

10 _{Şemseddin Günaltay, Yakın Şark, II-Anadolu, Ankara. 1946, s. 317 vd.; Mahmud Pehlivan,}

Hayaşa, Erzurum 1995, s. 31.

11 _{KBo IV. 28 (= CTH 88); A. Goetze , Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography, New}

Haven 1940, s. 21; “Anatolia From Shuppiluliuma to the Egyptian War of Muvattalish”, History of The Middle East and The Aegean Region c.1380-1000 B.C., CAH 2.2- chp XXI, Cambridge University Press 1975, s.117- 118.

si’ne geldin (ve saldırdın) ve onu insansız bıraktın. Bu yüzden tanrılar benden yana olacaktır ve benim lehimde karar verecektir.”12_.

Buna göre; Tipiya, o yıllarda Hitit ve Hayaşa arasında çekişmeli top- rakları arasındadır. Dankuva ise Hitit kenti olarak, Tipiyawa/Tipiya (Ti- limra ?)’nın batısında Hayaşa sınırlarına yakın bir yerdedir.

Hayaşa üzerine sefere çıkan Murşil, sınır kenti Ura’ya gelir. Bunun üzerine Anniya ona mektup göndererek tutsakların iade edileceğini bildi- rir ve Hitit güçleri geri döner. Ancak bu süreçte geçici bir barış olduğu, sorunların çözülemediği, Hayaşa güçlerinin kuzeydeki İştitina kentini yağmalayıp Kanuvara (Ura yakınında) kentini kuşatmış olmalarından an- laşılmaktadır.13

Kizzuwatna’da bulunan Murşil II, Kargamış Ülkesi’nde ve Kuzey Suriye’de gerekli siyasal düzenlemeleri bitirip Tegaramma’ya (Gürün yö- resi) döner. Amacı Hayaşa üzerine sefer yapmaktır. Ancak kış yaklaştığı için bundan vazgeçilir ve çevre şehirler üzerine seferler yapılır.14

Murşil II, hükümdarlığının onuncu yılında (MÖ, 1329) Azzi üzerine sefer için kışı Dankuva’da geçirir. Baharla birlikte doğuya hareket eden ordu yol üzerindeki İngalava’da (Orta Karadeniz’in güneyinde, Şebinka- rahisar civarında bir yer olmalı) yaya ve arabalı askerler birleşir ve güney doğu yönünde ilerler. Hitit yıllıkları Azzi/Hayaşa güçlerinin meydan sa- vaşından çekindiğini, gece baskını yapmayı planladıklarını belirtilir15_.

Hititler bundan haberdar olup gece için de hazırlık yapınca, Az- zi/Hayaşa ordusu tahkimatlı kentlere çekilir. Murşil, sivillerin çekildiği Aripşa’ya16 _{saldırır ve askerlerin yağmasına izin verir. Ertesi gün Duk-} kamma17_{’ya gelir ve ele geçirilen tutsakları Hattuşa’ya gönderir. Duk-} kamma’nın alınışı sırasında Azzi/Hayaşa hükümdarının bir elçisi gelerek

12 _{CTH 42; G. Beckman, Hittite Diplomatic Texts, Atlanta 1996:22 vd; Metin Alparslan, II.}

Murşil ve Dönemi, (Basılmamış Doktora), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul 2006, s.59; O. R. Gurney, Hititler, (Çev. P. Arpaçay), Ankara 2001, s.100.

13 _{AM 86-7; R. T. Bryce, The Kingdom of the Hittites, Oxford Ünv. Pres, New York, s. 219.} 14 _{CTH 61, 43, 78. M. Alparslan, age, s. 83, 87.}

15 _{AM 130 vd.}

16 _{Aripşa: Azzi/Hayaşa ülkesi kentlerinden biridir. (KBo 4. 4; AM 132).Anellerde denizin}

içinde olduğu kaydedilir. Buranın Van Gölü kıyısında olabileceğini söyleyen oldukça tu- tarsız iddialarda bulunulmuştur. Daha akılcı olarak Giresun, Samsun ve Erzincan dola- yında olacağı belirtilmiştir. Hatta eskiden Erzincan ovasının daha sulak/bataklık olduğu iddiasıyla buranın Erzincan olabileceği dahi belirtilmiştir. Ancak biz Gölova’nın güney doğusunda bugünkü Kanlıtaş Köyünün hemen kuzeyindeki geniş bir arazi üzerinde ol- duğu kanaatindeyiz.

17 _{Dukkamma’ya Aripşa’dan bir ya da iki günlük mesafede olan bu yerin yine Gölova ya-}

kınlarında, 15-20 km. uzaklıkta bir yerde olması gerekir. Ayrıca bak. M. Alparslan, age, s. 88.

Hititlerin üstünlüğünün kabul edildiğini bildirir. Bunun üzerine, mevsim koşulları da dikkate alınarak Murşil geri döner.

II. Murşil’in o yıllarada güney bölgelerdeki etkinlikler içinde olması, Hitit ordusunun öncelikle başkent ya da başkent kontrolünde yakın bir mevkide hazırlanıp sevk edilmesi, ordunun yönü (Hayaşa ülkesi), bu ha- rekata uygun coğrafi konum (vadi ve geçitler), kayıtlarda geçen yer adları ve yürüyüş süreleri, ilgili metinler ve bunlar üzerinde yapılan araştırma- lar gibi birçok unsur göz önüne alındığında, Dukkamma’nın Ura ile Arzi- ya (Erzincan) arasında bir yer olduğu anlaşılmaktadır.

Resim 1: Hitit kayıtlarında “Aripşa” olarak geçen yerleşimin bulunduğu Ağvanis- Kanlı- taş arası alanın genel görünüşü. Kayıtlarda “deniz” olarak sıfatlanan su havzası bugün Kılıçkaya Barajı sularıyla karışmış durumdadır.

Aripşa, gölle ilintili bir yerdedir. Hititlerde “deniz” kavramının göl ve deniz ayrımı yapılmadan da kullanılabilmektedir. Buna uygun yer, Hi- titlerin Hayaşa yönünde ilerlediği güzergâhta Avganis’e (Gölova) bağlı Tümeker (uyd. Adı: Günalan) köyü ve Büzgün (uyd. Adı: Yuvacık) köyü ile Refahiye’ye bağlı Kanlıtaş arasında kalan İlk Çağ yerleşimine tekabül etmektedir.18 _{Söz konusu yerleşim, Refahiye’nin kuzeyinde yer alan Orçul} vadisinden Kelkit Çayına karışan Çobanlı Çayı kıyısındadır. Bu çayın oluşturduğu doğal ve büyük bir gölün varlığı bilinmektedir.

Dukkamma ise ordu yürüyüşüyle Aripşa’dan bir gün sonra gidilebi- lecek uzaklıktadır. 19 _{Hitit ordusunun Dukkamma’ya gelmesi üzerine Ha-}

18 _{Nitekim, bazı lokalizasyon çalışmalarında bu yerin Erzincan dolaylarında olacağına işa-}

ret edilmiştir. M. Alparslan, bk. Dipnot 33.

19 _{RGTC 6: 37’den nakl. M. Alparslan, age, s. 88, not: 156. İlk Çağ’da “deniz” ve “göl” ara-}

yaşa Kralı barış için elçi Muti’yi Hitit ordugâhına göndermek zorunda kalmıştır. Buna göre; Dukkamma’nın başkentin de zabt edilebileceği ihti- malini içeren bir uzaklıkta olduğu anlaşılmaktadır. Bu ve başka gerekçeler ışığında değerlendirildiğinde, Dukkamma’nın bugünkü Şebinkarahisar’la lokalize edilmesi mümkün görülmemektedir. Anılan yerin Refahiye- Dumanlı Dağı’nın kuzeyinde yer alan ve kaçak kazılarla saray türü bir bi- nanın ortaya çıktığı Hasanlı Höyük ya da aynı yükseltinin güney yama- cında yer alan Divir Kalesi çevresi olma ihtimali yüksektir.