TÜRKİYE SELÇUKLULARI DÖNEMİNDE SİVAS
II. Gıyaseddin Keyhüsrev Babaîler’in Adıyaman ve Malatya’yı ele geçirdikten sonra Sivas’a yürüdüklerini haber alınca Moğollar’a karşı Er-
zurum’da beklemekte olan Selçuklu ordusunu geri çağırmış ve kısa süre- de Sivas’a intikal eden Selçuklu birlikleri Sivas’ta silah ve teçhizatlarını tamamlayıp Babaîler’i takip için hareket etmiştir (638/1240).85
Türk-İslâm tarihinde ve özellikle Türkiye Selçukluları tarihinde bir dönüm noktası kabul edilen Kösedağ Savaşı’nın (641/1243) hazırlıkları da Sivas’ta tamamlanmıştır. Selçuklu beyleri ve devlet adamları Moğollar’la savaşacakları en uygun mevkî konusunda ihtilafa düşünce tecrübeli dev- let erkânı ve kumandanlar: ‚Sivas her türlü araç-gereçle dolu bir şehir- dir. Burada kalıp şehri tahkim etmemiz daha isabetli olur. Bu şekilde savunma harbi yapmak çevredeki meliklerden gelecek 50.000 kişilik ordudan daha etkili olur‛ dediler. Heyecanlı ve tecrübesiz gençler ise ‚ordumuz çok güçlüdür, Erzincan ve civarındaki halk kılıçtan geçirilir- ken bizim Sivas’a sığınıp kalmamız doğru değil‛ diye cevap verdiler. Neticede Selçuklu ordusu, Ebü’l-Meâlî Nâsıh el-Fârisî kumandasında Ha- lep’ten gelen birlikler, diğer yerlerden gelen yardımcı kuvvetler ve gönül- lüler Sivas’ta toplanıp hazırlıklarını tamamladılar. Bunun üzerine gençle-
81 Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına kadar) (Gürcüce trc. M. F. Brosset) (Türkçe trc.
Hrant D. Andreasyan), (ed. Erdoğan Merçil), Ankara 2003, s. 406; İbn Bîbî, s. 101-105; Ak- sarayî, s. 124; Selim Kaya, s. 83; Turan, Türkiye, s. 256-260.
82 İbn Bîbî, s. 175-176; Salim Koca, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1212-1220), Ankara 1997, s. 76. 83 İbn Bîbî, s. 362; Emine Uyumaz, s. 43; Turan, Türkiye, s. 255.
84 İbn Bîbî, s. 388; Emine uyumaz, s. 58; Turan, Türkiye, s. 370. 85 İbn Bîbî, s. 480-481; Turan, Türkiye, s. 423.
rin görüşünü benimseyen Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev 80.000 kişilik büyük bir orduyla Sivas’tan Kösedağ’a hareket etmiştir.86 Moğollar Köse- dağ Savaşı’ndan sonra Sivas’a girdiklerinde silahların bulunduğu depola- rı yakmışlardır.87
Selçuklular döneminde Sivas çeşitli tarikatların ve ahîlerin faaliyetle- rine sahne olmuş, bu fikir ve düşünceleri yaymak için medreseler yanında tekke, zâviye ve hankâhlar kurulmuş, Dârurrâha ve dâru’s-siyade gibi hayır ve sosyal yardım kurumları inşa edilmiştir. Orta Asya, Horasan ve Hindistan’dan gelen çok sayıda sûfî ve derviş için Sivas ve havâlisinde Akbaş Zaviyesi, Ali Uryan Zaviyesi, Gül Abdal Zaviyesi, Şeyh Çoban Za- viyesi ve Ahmed-i Duran Gazi Zaviyesi gibi birçok zaviye inşa edilmiştir. Ayrıca başta Ahî Emir Ahmed olmak üzere Ahîler’in de Sivas’ta hankâh ve zaviyelerde teşkilâtlanarak şehrin eğitim, kültür, dinî, ictimaî ve ikti- sadî hayatında önemli rol oynadıkları bilinmektedir. Sivas’ta vakfiyelerde adı geçen zaviyeler şunlardır: Melik Nizameddin Yağıbasan Hankâhı, Sultan Hankâhı, Şerefüddin Osman Solsalî Zaviyesi, Feridüddin Tabib Hankâhı.88
Sivaslı Kemaleddin Ahmed b. Râhat Ribâtı
İbn Bîbî XIII. yüzyılın en önemli yerli kaynağı el-Evâmiru’l-Alâiyye fi’l-
umûri’l-Alaiyye’de Moğol öncü birliklerinin, I. Alaeddin Keykubad zama-
nında 629 (1231-1232) yılında Sivas yakınındaki İsfahanî Kervansarayı olarak bilinen Kemaleddin Ahmed b. Râhat ribatına kadar geldiklerini kaydeder ki bu bilgi bize Kemaleddin Ahmed’in söz konusu tarihte bir kervansarayı (ribatı) olduğunu gösterir.89
İbn Bîbî’nin kifâyeti, dirayeti ve faziletiyle dünyanın her tarafında şöhret kazanmış olan Sadr-ı kebîr diye tavsif ettiği Kemaleddin Ahmed’in Sultan I. Alaeddin Keykubâd zamanında önemli bir devlet adamı olduğu anlaşılmaktadır. III. Gıyaseddin Keyhüsrev devrinde de aynı konumunu koruyan Kemaleddin Ahmed b. Râhat 674’te (1276) Selçuklu hükümdarı IV. Kılıç Arslan’ın kızı ve III. Gıyaseddin Keyhüsrev’in kızkardeşi olan
86 İbn Bîbî, s. 495-497; Turan, Türkiye, s. 432-433. 87 İbnü’l-İbrî, II, 542.
88 Sadi S. Kucur, a.g.e., s. 98-99; Kadir Özköse, ‚Selçuklular Döneminde Sivas’ın Tasavvufî
Kültür Yapısı‛, Selçuklular Döneminde Sivas (Sempozyum Bildirileri), Sivas 2006, s. 247-260; Mehmet Ali Hacıgökmen, ‚Selçuklular ve Eratnalılar Döneminde Sivas’ta Ahîler’in Faa- liyetleri‛, a.g.e., s. 288-294; Adnan Mahiroğulları, ‚Sosyo Ekonomik Bakımdan Sivas’ta Ahîlik‛, a.g.e., s. 305-315.
Selçuk Hatun’un Abaka Han’ın oğlu Argun ile evlenmesi münasebetiyle çeyiz hazırlıklarını tamamlamak üzere görevlendirilmiştir.90
Darurrâha
Kemaleddin Ahmed b. Râhat’ın iki oğlu Rükneddin Hattâb ile Emîr Hüseyin tarafından 720 (1320) yılında kurulmuştur. Darülaceze, huzurevi ve yetimhâne gibi birçok görevi tek çatı altında toplayan Darurrâha adlı bu hayır kurumunun Sivas’ın sosyal tarihinde seçkin bir yeri vardır.91
Sivas’ta ayrıca Daru’s-siyâde adı verilen ve medrese tarzında inşa edilmiş olan konak ve yurtlar vardı. Buralarda sadece ehl-i beyt mensup- ları, yani seyyid ve şerîfler kalabilirdi. Bunların reislerine Nakibü’l-eşrâf veya Melikü’s-sâdât denilirdi. Burada kalan misafirlere yiyeceği, içeceği, mum ve ev eşyası verilirdi. Ayrılırken de yol harçlıkları takdim edilirdi.92
Seyyidlere saygı gösteren İlhanlı Hükümdarı Gazan Han da Sivas’ta bir Daru’s-siyâde yaptırmış, orada kalanlara bağış ve ihsanda bulunmuş- tur.93
Günümüze intikal eden Selçuklu sikkelerine ait kataloglardan anla- şıldığına göre Sivas’ta basılan ilk sikke II. Kılıç Arslan’a ait olup 581 (1185- 86) tarihlidir. Sivas’ta en fazla sikke I. İzzeddin Keykâvus adına basılmış olup 610-614 (1213-1218) tarihlerini taşımaktadır.94
SONUÇ
Anadolu’nun kadim şehirlerinden biri olan Sivas’ın hem Eskiçağ hem de Ortaçağ tarihinde önemli bir yeri vardır. Ermeni Vaspuragan Krallığı’nın toprakları Bizans imparatoru II. Basileios (976/1025) tarafın- dan ilhak edilmiş ve buna karşılık kendilerine Kilikya ve Sivas bölgesi ve- rilmişti. Kral Senekerim ve oğulları 1021 yılında Sivas’ta iskan edilmiş ve Bizans’a tabi olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Ancak 1070 yılında
90 el-Evâmiru’l-Alâiyye, s. 407-408.
91 Aksarâyî, Müsâmeretü’l-ahbâr (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 2000, s. 207; Sadi S. Kucur,
‚Râhatoğulları‛, DİA, XXXIV, 410-411; a.mlf., ‚XIV. Yüzyılda Sivas’ta Kapsamlı Bir Da- yanışma Kurumu: Daru’r-râha Vakfı ve Kuruluş Tarihi Meselesi‛, Selçuklular Döneinde Si- vas Sempozyum Bildirileri, s. 399-405; İsmet Kayaoğlu, ‚Râhatoğlu ve Vakfiyesi‛, Vakıflar Dergisi, XIII (Ankara 1981), s. 1-29; Rıdvan Nâfiz – İsmail Hakkı, Sivas Şehri, İstanbul 1928, s. 126.
92 İbn Battûta, Seyahatnâme, I, 416; V. A. Gordlevskiy, Küçük Asya’da Selçuklular (trc. Abdül-
kadir İnan), Ankara 2015, s. 279.
93 Osman Gazi Özgüdenli, Gazan Han ve Reformları (1295-1304), İstanbul 2009, s. 335. 94 İsmail Galib, Takvîm-i Meskûkât-ı Selçukıyye, İstanbul 1309; Şevki Nezîhî Aykut, Türkiye
Rumlar aleyhindeki faaliyetleri yüzünden 1071’de Sivas’a gelen imparator Romanos Diogenes tarafından cezalandırılmış ve şehir dışına çıkarılmış- lardır.
Sivas Selçuklular tarafından ilk defa 1059 yılında geçici bir süre için ele geçirilmiş ise de Malazgirt zaferinden sonra 1071’de Danişmend Gazi tarafından kesin olarak fethedilmiş ve böylece Sivas’ın tarihinde yeni bir devir açılmıştır. Yaklaşık bir asır Danışmendliler’in hakimiyetinde kalan Sivas 1175’te Sultan II. Kılıç Arslan tarafından Türkiye Selçuklu toprakla- rına katılmış ve devletin yıkıldığı 1308 tarihine kadar Türkiye Selçuklula- rı’nın hakimiyetinde kalmıştır. Özellikle I. İzzeddin Keykavus’tan itibaren Selçuklu sultanları Sivas’ta ilim ve kültür faaliyetlerini teşvik etmiş, alim, mutasavvıf ve mütefekkirleri himaye etmişlerdir. Moğol istilasından ka- çan Fars, Arap ve Türk asıllı ulema ve meşayihin bir kısmı Sivas’a yerleşe- rek şehrin ilim ve kültür hayatına önemli katkıda bulunmuşlardır.
Uluslararası ticaret yollarının kesişme noktasında bulunması sebe- biyle şehrin refah seviyesi yükselmiş, buna paralel olarak çok sayıda med- rese, mescid ve cami inşa edilmiştir. XIII. yüzyılda Sivas hem ilmi ve kül- türel faaliyetler hem de sahip olduğu sanat abideleriyle başkent Konya ile rekabet edecek düzeye gelmiştir.
Sivas Kösedağ bozgunundan sonra Moğol istilasına maruz kalmış, yağma ve tahribata uğramış ise de kısa sürede bu işgal ve istilanın izlerini silerek Türkiye Selçukluları döneminin en müreffeh ve kalabalık şehirle- rinden biri olmuştur.
KAYNAKLAR
Aksarâyî, Müsâmeretü’l-ahbâr (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 2000. Algar, Hamid, ‚Nadjm al-Dīn Râzī Dāya‛, EI (İng.), VII.
Altan, Ebru, Antakya Prinkepsliği Tarihi Kuruluş Devri (1098-1112), İstanbul 2014.
Anonim Selçuknâme (trc. Feridun Nafiz Uzluk), Ankara 1952.
Ateş, Ahmed, ‚Hicrî VI-VIII. (XII-XIV.) Asırlarda Anadolu’da Farsça Eserler‛, TM, VII-VIII/2 (1945).
Aykut, Şevki Nezîhî, Türkiye Selçuklu Sikkeleri, I. Mesud’dan I. Keykubad’a Kadar
(510-616/1116-1120), İstanbul 2000.
Azamat, Nihat, ‚Evhadüddîn-i Kirmânî‛, DİA, XI.
Bayram, Mikâil, Anadolu’da Te’lif Edilen İlk Eser Keşfü’l-Akabe, Konya 1981.
____________, Şeyh Evhadüddin Hâmid el-Kirmânî ve Evhadiyye Tarikatı, Konya 1993. Cahen, Cl., Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Türkler (trc. Azer Yaran), İstanbul 1979.
________, Türkler’in Anadolu’ya İlk Girişi (trc. Y. Yücel – B. Yediyıldız), Ankara 1992.
Cantay, Gönül, ‚Keykâvûs I. Dârü’ş-şifası‛, DİA, XXV.
Cevdet, M., ‚Sivas Daruşşifâsı Vakfiyesi ve Tercümesi‛, Vakıflar Dergisi, I (1938). Çelebi, İlyas, ‚Hindî‛, DİA, XVIII.
Demirkent, Işın, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, Ankara 1996. Denizli, Hikmet, Sivas Tarihi ve Anıtları, Sivas ts.
Ebü’l-Fidâ, Takvîmü’l-büldân, (trc. Ramazan Şeşen), Ebü’l-Fidâ Coğrafyası, İstanbul 2017.
Eflâkî, Menakıbü’l-Ârifîn (nşr. Tahsin Yazıcı), Ankara 1959-1961.
Ersan, Mehmet, ‚Bizans İmparatorluğu’nun İskân Politikası ve Sivas’ta Ermeni Varlığı‛, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyum Bildirileri, Sivas 2006. ____________, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Ankara 2007. Ertuğrul, Özkan, ‚Çifte Minareli Medrese‛, DİA, VIII.
____________, ‚Gökmedrese‛, DİA, XIV. Eyice, Semavi ‚Burûciye Medresesi‛, DİA, VI.
Fazlıoğlu, İhsan, Selçuklular Döneminde Anadolu’da Felsefe ve Bilim (Bir Giriş) Cogito, sy. 29 (İstanbul 2011).
Galib, İsmail, Takvîm-i Meskûkât-ı Selçukıyye, İstanbul 1309.
Galtstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar (trc. İlyas Kamalov), İstanbul 2005.
Gordlevskiy, V. A., Küçük Asya’da Selçuklular (trc. Abdülkadir İnan), Ankara 2015. Gökdoğan, Melek Dosay ‚Selçuklular Döneminde Bilimsel Etkinliklerde Sivas’ın
Yeri‛, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, Sivas 2006. Hacıgökmen, Mehmet Ali, ‚Selçuklular ve Eratnalılar Döneminde Sivas’ta
Ahîler’in Faaliyetleri‛, Selçuklular Döneminde Sivas (Sempozyum Bildirileri), Sivas 2006, s. 288-294.
Honigmann, E., Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı (trc. Fikret Işıltan), İstanbul 1970. Hüseyin Al-Mahfûz, ‚Asâru Hubeyş et-Tiflisî‛, Mecelletü Mecmai’l-Lugati’l-
Arabiyye bi-Dımaşk, L/1-2 (Dımaşk 1975).
İbn Battûta, İbn Battûta Seyahatnâmesi (trc. Said Aykut), İstanbul 2004, I.
İbn Bîbî, el-Evâmiru’l-Alaiyye fi’l-umûri’l-Alâiyye (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 2014. İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1386/1966, XIV.
İbn Saîd el-Mağrîbî, Kitâbü Basti’l-arz fi’t-tûl ve’l-‘arz (nşr. Juan Vernet Gînes), Tıt- van 1958.
İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb (nşr. Sâmî ed-Dehhân), Dımaşk 1954, II.
İbnü’l-Ezrak el-Fârıkî, Târîhu’l-Fârıkî (nşr. Bedevî Abdüllatîf Avad), Kahire 1959. İbnü’l-İbri, Abu’l-Farac Tarihi, (trc. Ömer Rıza Doğrul), Ankara, I.
İbnü-l Kalānisî, Zeylü Tarihi Dımaşk, (nşr. H. F. Amedroz), Beyrut 1908. İnalcık, Halil, ‚Osman I‛, DİA, XXXIII.
İzgi, Cevat, ‚Anadolu Selçuklu Tabipleri‛, III. Türk Tıp Tarihi Kongresi, Kongreye
Sunulan Bildiriler, Ankara 1999.
_________, ‚Hubeyş et-Tiflisî‛, DİA, XVIII.
Kafesoğlu, İbrahim, ‚Doğu Anadolu’ya İlk Selçuklu Akını (1015-1021) ve Tarihi Ehemmiyeti‛, Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 259-274.
____________, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul 1953.
Kaya, Abdullah (ed.), Türk’ün Anadolu Tarihinde Bir Dönüm Noktası 1243 Kösedağ
Savaşı ve Anadolu’nun Moğollar Tarafından İşgali, Sivas 2018.
Kaya, Selim, I. Gıyaseddin ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi, Ankara 2006. Kayaoğlu, İsmet, ‚Râhatoğlu ve Vakfiyesi‛, Vakıflar Dergisi, XIII (Ankara 1981). _____________, ‚Selçuklu Vakfiyeleri ve İçerdikleri Sosyal Motifler‛, Türkler (ed.
Hasan Celal Güzel), VII.
Kazvinî, Zekeriyya, Asâru’l-bilâd ve ahbâru’l-ibâd, Beyrut, ts. Daru Sadır. Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemü’l-müellifîn, Beyrut, ts., X.
Kesik, Muharrem, ‚Danişmendliler Zamanında Sivas (1071-1175)‛, Selçuklular Dö-
neminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, Sivas 2006.
______________, Malazgirt, Zafere Giden Yol, İstanbul 2013. Kılıç, M. Erol, ‚İbnü’l-Arabî, Muhyiddin‛, DİA, XX.
Koca, Salim, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1212-1220), Ankara 1997. Kucur, Sadi S., ‚Râhatoğulları‛, DİA, XXXIV.
___________, ‚XIV. Yüzyılda Sivas’ta Kapsamlı Bir Dayanışma Kurumu: Daru’r- râha Vakfı ve Kuruluş Tarihi Meselesi‛, Selçuklular Döneinde Sivas Sem-
pozyum Bildirileri, s. 399-405.
___________, Sivas, Tokat ve Amasya’da Selçuklu ve Beylikler Devri Vakıfları -
Vakfiyelere Göre- yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Tür-
kiyat Enstitüsü, İstanbul 1993.
Kuran, Aptullah, Anadolu Medreseleri, Ankara 1969.
Mahiroğulları, Adnan, ‚Sosyo Ekonomik Bakımdan Sivas’ta Ahîlik‛, Selçuklular
Döneminde Sivas (Sempozyum Bildirileri), Sivas 2006, s. 305-315.
Mecit, Songül, Anadolu Selçukluları Bir Hanedanın Evrimi (trc. Özkan Akpınar), İs- tanbul 2017.
Melikoff, Irene, ‚Gazi Melik Danişment et la Conquete de Sivas‛, Selçuklu Araştır-
Merçil, Erdoğan (ed.), Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına kadar) (Gürcüce trc. M. F. Brosset) (Türkçe trc. Hrant D. Andreasyan), Ankara 2003. Mustafavi, Muhammed, XIII. Yüzyılın büyük Mutasavvıfı Evhadüddin-i Kirmani
ve Anadolu tasavvufundaki yeri, İstanbul 2016.
Müneccimbaşı, Câmiu’d-düvel, (nşr. ve trc. Ali Öngül), İzmir 2001, II. Nafiz, Rıdvan – İsmail Hakkı, Sivas Şehri, İstanbul 1346/1928.
Nasr, Seyyed Hossein, ‚Qutb al-Din al-Shīrâzī‛, Dictionary of Scintific Biography, New York 1981, XI.
Niğdeli Kadı Ahmed, el-Veledü’ş-şefîk ve’l-hafîdü’l-halîk, (nşr. ve trc. Ali Ertuğrul), Ankara 2015, I.
Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü (trc. Bilge Umar), İstanbul 2008.
Niketas Khoniates, Historia (1118-1176) Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri, (trc. Fikret Işıltan), Ankara 1995.
Nuaymî, ed-Dârîs fî tarîhi’l-medâris (nşr. Cafer el-Hasenî), Kahire 1988, I. Ocak, Ahmet Yaşar, ‚Anadolu‛, DİA, III.
Okuyan, Mehmet, ‚Necmeddin-i Dâye‛, DİA, XXXII.
Örs, Derya, ‚Necmüddîn-i Râzî: Hayatı ve Eserleri‛, Nüsha, II/6 (2002). Özgüdenli, Osman Gazi, Gazan Han ve Reformları (1295-1304), İstanbul 2009. Özköse, Kadir, ‚Selçuklular Döneminde Sivas’ın Tasavvufî Kültür Yapısı‛, Selçuk-
lular Döneminde Sivas (Sempozyum Bildirileri), Sivas 2006.
Piyadeoğlu, Cihan, Selçukluların Kuruluş Hikayesi, Çağrı Bey, İstanbul 2011. René Grousset, Histoire de l’Armeni’e des Origenes a 1071, (trc. Sosi Dolanoğlu), İs-
tanbul 2005.
Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî, Camiu’t-tevârih, (nşr. Ahmed Ateş), Ankara 1960.
Riyâhî, Muhammed Emin, Osmanlı Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı (trc. Mehmet Kanar), İstanbul 1995.
Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, (trc. Fikret Işıltan), Ankara 1989.
Safedî, el-Vâfî bi’l-Vefeyât (nşr. İhsan Abbas – Şükrî Faysal), Wiesbaden 1401- 1402/1981-1982, III.
Sevim, Ali, ‚Çağrı Bey‛, DİA, VIII. ________, ‚Keyhüsrev III‛, DİA, XXV.
________, Anadolu’nun Fethi, Selçuklular Dönemi, Ankara 1988.
________, Anadolu’nun Fethi, Selçuklular Dönemi, Başlangıçtan 1086’ya kadar), Anka- ra 1988.
Simon de Saint Quentin, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu (trc. Erendiz Öz- bayoğlu), Antalya 2006.
Sözen, Metin, Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri, Ankara 1970. Sümer, Faruk, ‚Anadolu’da Moğollar‛, SAD, I.
__________, ‚Keykâvus I‛, DİA, XXV. __________, ‚Keykâvus II‛, DİA, XXV. __________, ‚Kılıçarslan IV‛, DİA, XXV.
Süryani Mikhail, Vekâyinâme (Türkçe trc. Hrant D. Andreasyan), TTK Yayınlan- mamış nüsha.
Taceddin Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye (nşr. Mahmûd M. et-Tanâhî – Abdülfettâh M. el-Hulv), Kahire 1383-1396/1964-1976, III.
Togan, Zeki Velidî, Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1981. Toprak, Mehmet Sait, ‚Ûşî‛, DİA, XLII.
Turan, Osman, ‚Selçuklu Devri Vakfiyeleri III, Celaleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyeleri‛, Belleten, sy. 45, Ankara 1948.
___________, ‚Selçuklular Zamanında Sivas Şehri‛, AÜDTCFD, IX/4 (Ankara 1951).
___________, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul 1969. ___________, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1971.
___________, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, Ankara 1988.
Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-
1162), (trc. Hrant D. Andreasyan), Ankara 1957.
Uyumaz, Emine, Sultan I. Alaeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî
Tarihi (1220-1237), Ankara 2003.
Ünver, A. Süheyl, Selçuk Tababeti, Ankara 2014. Werscher, B. M., ‚Kirmānī‛, EI2 (İng.), V.
Wiedemann, E., ‚Kutb al-Dīn Shīrazı‛, EI2 (İng.), V. ____________, ‚Kutbeddin‛, İA, VI.
Yazıcı, Tahsin, ‚Arif Çelebi‛, DİA, III.
Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri (haz. R. Yinanç), Ankara 2013, I.
_____________, ‚Çağrı Bey‛, İA, III.
_____________, ‚Danişmendliler‛, İA, III, 468
_____________, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, (haz. R. Yinanç), Ankara 2013, I. Yinanç, Refet, ‚Sivas Abideleri ve Vakıfları 2‛, Vakıflar Dergisi, sy. XXIII. ___________, ‚Sivas Âbideleri ve Vakıfları‛, Vakıflar Dergisi, XXII (1991). Zebîhullah Safâ, ‚Awhad-al-dīn Kermānī‛, Encyclopaedia Iranica, III. Zehebî, Siyeru A‘lâmi’n-nübelâ, XII.