Dukkamma Yerel Yönetim

Hayaşalıların II. Murşil dönemi seferinden sonra (1328) Hititlerle yüz yıllık bir barış süreci yaşamış olmaları, bu süreçte kuzeydeki Kaşkalılara ve doğudaki Dayaenilere karşı korunma ve savunma önlemleri almakla meşgul olmaları mümkün. XIII. yüzyılda bölgenin siyasal konumunu özellikle belirleyecek olan en etkili unsur ise Assur tehlikesidir. Bu tehlike karşısında Hitit İmparatorluğu’nun Hayaşa bölgesi yönetimleri dahil çev- re yönetim ve kabileleriyle ittifak yapmayı tercih etmiş olma ihtimalleri yüksektir.

Hititlerle Isuwa ile Pahhuwa arasında yapılan ve kayıtları bu güne ulaşan bir anlaşma (III. Arnuwandas/ MÖ. 1220–1190 döneminde) genel konumun anlaşılması ve Dukkamma’nın yerel bir idari güç olduğunun bilinmesi açısından büyük önem taşımaktadır.20

“Pahhuwalı Mita” konulu metnin içeriğine göre;

Azzi-Hayaşa krallığı parçalanmış ve Dukkamma, Kummaha, Pittiya- riga kasabaları ve Thstricts (?) ile Hayaşa (merkezî bölge) artık bağımsız hareket etmektedirler.

“deniz” olarak geçtiği bilinmektedir. Bu algı kısmen Strabon da bile yansımaktadır. Nite- kim kendi ülkesi olan Amasya çevresi hakkında bilgi verirken Stiphane Gölü’nün “deni- ze benzediği”ni söyler. Gölün özelliği balık bulunması ve etrafının her çeşit otlakla çevrili olmasından ibarettir. Strabon, Geographika, / Antik Anadolu Coğrafyası XII, (Çev. Adnan Pekman), İstanbul 2000, 3, 38.

20 _{XIII. yüzyıla ait antlaşmayı yapan Hitit kralının adı elgede yer almasa da, metnin içeri-}

ğindeki ip uçlarından bu kişinin hitit devleti’nin son krallarından olduğu sonucu çıkarıl- maktadır. KUB XXXII 23+ KUB XL 10 + KBo L 66; KUB XXIII 72 CTH (146); H. Klengel "Nochmals zu Isuwa", OA XV, 1976, s. 85-89; M. Diakonoff, The Prehistory of the Armenian People Predystoriia armianskogo naroda, Erevan 1968 (English Translation by Lori Jennings /Delmar, New York 1984), s. 56- 57; O. R. Gurney, “Mita of Pahhuwa”, Annuals of Archaeo- logy and Anthropology 28, 1948: 32; Serkan Erdoğan, “Saklı Kalmış Bir Coğrafyanın Tarih- sel Kodları: Zubana – Šuppína – Ṣupa(ne/i) – Sophene”, Uluslararası Dersim Sempozyumu – Eylül 2013, Tunceli 2014, s. 23.

Pahhuwa ve Isuwa ülkeleri bir ittifak ile Hitit İmparatorluğunun hâlâ onun vassalları olarak istenmesi durumunda Hititlere asker tedariki ile yükümlüdürler. Ancak Hitit Kralı Kummaha’ya karşı askerî bir sefer baş- lattığı zaman, Pahhuwa Kralı Mitas, sadece anlaşma hükümlerini yerine getirmemekle kalmamış (ki bu bir düşman şefi ile olan evliliği ile ilgiydi) Hititlere düşmanca bir tavırla, Isuwa topraklarında ele geçirilen kaçakları, insan ve sığırları koruma altına alıp barındırmıştır. Adı Kalimunas olan biri ve bir başka kabile şefi Mitas ile birlikte hareket etmişlerdir. Ancak Hititler Kummaha’ya karşı elde ettikleri başarıları sonunda Pahhuwa hal- kını Hitit İmparatorluğu ile barış için zorlamışlardır.

Hitit kralı, Pahhuwa halkından, Mitas ve Kalimunas ile tüm yakınları- nın kendisine teslim edilmesini ve Isuwa kaçakları dahil diğer kaçakların iadesini şart koşmuştur. Pahhuwa halkının bu şartları yerine getirmemesi hâlinde, Hitit Kralı gerekirse bunu Pahhuwa’ nın komşuları aracılığıyla ve kuvvet kullanarak yerine getirileceğini söyleyerek tehdit etmiştir. Hitit kra- lının istemesi durumunda ona yardım edecek komşular arasında Hititlere bağımlı Tukkama (Dukkamma) yöneticisi Arihpizzi de vardır. 21 _{Bu şahısla-} rın birkaçı Luwi,22 _{diğerleri ise Hurri/ Hayaşa isimlerine sahiptir.}

Dukkamma’nın Hayaşa’ya bağlı idari bir bölge merkezi olduğunu XIII. yüzyıla ait “Pahhuwalı Mita” konulu antlaşma metninden biliyoruz. 23 _{Bu metinde, yaşanılan olay ve gelişmeler Hititlerin güneyde Pahhuwa,} İşuwa ve onlarla birlikte Dukkamma arasında geçmektedir. Kentin bu- günkü Hasanlı Höyük (Refahiye/ Biçer Köyü arazisinde) ve çevresi olabi- leceğini düşündüren verilerden biri de, bu höyükte kaçak kazılarla ortaya çıkan bir saray kalıntısıdır.24 _{Hititlerin işgal ettikleri düşman ülkelerin} kentlerini büyük ölçüde yakıp yıktıkları göz önünde tutulursa,25 _Hasanlı

21 _{Yapılan antlaşma uyarınca, Hititler aşağıdaki ülkeleri kendine bağımlı yapıyordu. Pah-}

huwa, Isuwa, Zuhma, Maldia, Pittiyariga ve muhtemelen Hurri, Mitanni veya Alzi’nin kuzey kalıntılarından olan diğer bölgeler. Antlaşma metninde toplulukların reisleri yetki- li olarak adları anılmakla birlikte, anlaşma bu yerel yöneticilerle değil ancak bu ülkelerin büyüklerince oluşturulan heyetler ile sonuçlandırılmıştır. Heyet üyelerinin, bu ülkelerin temsilcileri olarak veya anlaşmanın güvencesi olarak listelendiği ise açık değildir.

22 _{I. M. Diakonoff, The Prehistory of the Armenian People Predystoriia armianskogo naroda,, s. 57.} 23 _{KUB XXIII 72 CTH (146); H. Klengel "Nochmals zu Isuwa" OA XV, 1976, s. 85-89; M. Dia-}

konoff, age, s. 56- 57. Antlaşmayı yapan Hitit kralının adı belgede yer almasa da, metnin içeriğindeki ip uçlarından bu kişinin Hitit Devleti’nin son krallarından III. Arnuwandas (MÖ. 1220–1190) olduğu sonucu çıkarılmaktadır.

24 _{“Pahhuwalı Mita” konulu metnin içeriğine göre; Azzi-Hayaşa Krallığı parçalanmış ve}

Dukkamma, Kummaha, Pittiyariga kasabaları ve Thstricts (?) ile Hayaşa merkezî bölgesi Arziya (= Erzincan) artık bağımsız hareket etmektedirler.

Höyük’ün tahrip edilmemiş konumu (günümüz domdılaylarının tahribatı ayrı), Hititlerin bu merkezde Hayaşa elçisi Muti aracılığıyla yapılan barış barış sayesinde Dukkamma’nın sağlam kalışının önemli bir gerekçesidir.

MÖ. XII. yüzyıl ve sonrası yalnızca Hayaşa’nın değil, hemen tüm Doğu Anadolu’nun kaotik bir döneme girdiği, yazılı verilerin hemen hiç oluşamadığı bir dönemdir. İşgalci güçler, tüm bu bölgelerde etkisini gös- termiş, Hitit devleti çökerken Azzi/Hayaşa da eski siyasal birliğini koru- yamamış, ülke politik olarak etkisizleşmiştir. 26

Kummeşmeha / Kelkit Çayı: Hellenistik Dönemde Lykos diye geçer. Kummeşmeha Azzi/Hayaşa ile Kaşkalar arasında sınır olarak da önemliydi. Hitit dönemi ve sonrası Antik Çağ yazarlarının verdiği bilgiler Şebinkarahi- sar’la Hayaşa’nın yakın sınır ilişkisi içinde olduğunu, Suşehri- Kelkit ve Bayburt’un Hayaşa/Azzi coğrafyasına dahil olduğunu göstermektedir.

3. Endres (Suşehri), Ezbider (Akıncılar) ve Avganis (Gölova)