In Ancient Ages Sivas and Its Surrounding (From the Colonail Period to the Persian Invasion)
3. Demir Çağı’nda Sivas
M.Ö. 12. yüzyılın başlarında Ege Göçleri olarak bilinen büyük göç hareketi sonrasında Hititler, Babilliler, Asurlular ve Mısırlılar yok olup gitmişler ve Yakındoğu Avrupa Orta Çağı’na benzeyen karanlık bir dö- neme girmiştir.96
M.Ö. 1200’lerde Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra Ana- dolu hakkında yazılı belgeler aracılığıyla yeterli bilgi edinilemeyen Erken Demir Çağı olarak adlandırılan döneme girilmiştir. Yapılan yüzey araş- tırmaları sonucunda Sivas ve çevresinde Geç Tunç Çağı sonrasında Demir Çağı yerleşmelerinde artış yaşandığı görülmektedir. Demir Çağı yerleş- melerinin çoğu platoların vadilerine bakan yamaçlarında ve tepeler üze- rinde yer almaktadır.97
Kimmerleri takip ederek Doğu Anadolu’ya ulaşan İskitler M.Ö. 675 yılında Urartuları yenerek Anadolu’ya ulaşmayı başarmışlardır. Sivas Arkeoloji Müzesi’ne satın alma yoluyla kazandırılan 21 adet İskit tipi ok ucu bölgede İskitlerin varlığını düşündürmektedir. Söz konusu ok uçları- nın kesin buluntu yeri bilinmemekle birlikte, Sivas’ın kuzeydoğusunda yer alan Doğanşar-Koyulhisar bölgesinden geldiği söylenmiştir. Koyulhi- sar’a bağlı Ortaköy nahiyesinin Çandır köyü yakınlarında çok sayıda ok tunç ok ucunun bulunduğunun bildirilmiş olması, bu grubun aynı yöre- den toplanmış olabileceğini düşündürmektedir.98
İran’da Medlerin yerini alan Persler kısa sürede Anadolu’yu istila ederek hâkimiyetleri altına almışlardır. Pers İmparatorluğu’na dâhil olan Anadolu’daki bütün topraklar Kapadokya Eyaleti (Satraplığı) adı altında idari birimlere bölünmüştür. Mali düzenlemeler yapılırken, bu birimin kuzey bölümünün yani Doğu Karadeniz Bölgesi’nin ayrı özellikler taşı- masından dolayı burası için ayrı bir mali bölge oluşturulmuş ve adı Pont Satraplığı olarak belirlenmiştir. Pont Satraplığı dâhilinde kalan yerlere
95 A. Müller-Karpe, 2003, s. 440 vd 96 Ünal, 2018, s. 910
97 A. Tuba Ökse, ‚Yukarı Kızılırmak Havzası Tunç Çağları ve Demir Çağ Yerleşim Tarihi‛,
Belleten, C. LXII, S. 234, 1998, s. 328-329
98 A. Tuba Ökse, ‚Sivas’ta Bulunan İskit Tipi Ok Uçları‛, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Yıl 16, S.
Pont Ülkesi veya sadece Pontus denilmiştir.99 Pontus, Küçük Asya’nın ku- zeyinde Halys (Kızılırmak) ile Kolkhis (Anadolu’nun kuzeydoğu ucu) arasındaki bölgeyi kapsamaktadır.100 Önceleri küçük bir bölgeyi kapsayan Pontus satraplığı kısa sürede genişleyerek Yozgat, Muş, Erzurum, Erzin- can, Gümüşhane, Trabzon, Ordu, Giresun, Samsun, Amasya, Tokat ve Si- vas’ı kapsayan büyük bir alana ulaşmıştır.101
M.Ö. 2. bin yıla kadar bu bölge Hitit İmparatorluğu’nun kontrolü al- tındayken, daha sonra Frig hâkimiyetine girmiştir. Pers kralı Kyros zama- nında (M.Ö. 559-529) ise Pers satraplıklarından birini oluşturmuştur. M.Ö. 67 civarında Pompeius komutasındaki Roma ordusu Pontus kralı Mithra- dates’in ordusuna kesin bir yenilgi yaşatınca bölgenin hâkimiyeti Ro- ma’ya geçmiştir.102
SONUÇ
Sivas ve çevresinde yapılan yüzey araştırmaları ve arkeolojik kazılar sonucunda elde edilen bulgulara dayanarak, eskiçağ dünyasında Sivas ilinin çevresinde yer alan Kayseri, Malatya, Tokat ve Yozgat şehirleri gibi oldukça aktif olduğu söylenebilir. Şehrin antik dönemden itibaren aktif olmasının başlıca nedeni, Anadolu’yu doğu-batı ve kuzey-güney yönle- rinde birbirine bağlayan yollara sahip olmasıdır. Koloni Dönemi’nden iti- baren ticari amaçla kullanılan bu yollar, Hititler zamanında askeri ve dini önem de taşımıştır. Sivas ve çevresi Hititler döneminde önemli kült mer- kezleri ve tapınakların yer aldığı bir merkez olmuştur. Demir Çağı’na ge- lindiğinde ise Pers hâkimiyetine giren kent, Pont satraplığına bağlanarak iskân görmeye devam etmiştir.
KAYNAKLAR
Acun, Fatma. ‚Tarih Boyuna Pontus‛, Milli Mücadele Döneminde Giresun Sempoz-
yumu, Giresun, 1999.
Albayrak, İrfan. ‚Asur Ticaret Kolonileri Döneminde Asurlu Tüccarlar İle Yerli Halk Arasındaki İlişkiler‛, III. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu, Kayse- ri, 2000.
Alp, Sedat. Hitit Çağında Anadolu, Tübitak Yayınları, 7. Baskı, Ankara, 2011.
99 Fatma Acun, ‚Tarih Boyuna Pontus‛, Milli Mücadele Döneminde Giresun Sempozyumu, Gi-
resun, 1999, s. 22
100 Oğuz Tekin, Eski Anadolu ve Trakya, C. 2, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 164 101 Acun, s. 22
102 Tekin, s. 164-167; Mansel, Arif Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, 10. Baskı, TTK, Ankara, 2014, s.
Backman, Gary, Hoffner, Harry A. Hittite Diplomatic Texts, Atlanta, 1996.
Balkan, Kemal, Kaniš Karum’unun Kronoloji Problemleri Hakkında Müşahedeler, TTK, Ankara, 1955.
Barjamovic, Gojko. A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Pe-
riod, Copenhagen, 2011.
Barjamovic, Gojko, HERTEL, Thomas, LARSEN, M. Trolle. Ups and Downs at Ka-
nesh, Leiden, 2012.
Bayram, Sebahattin. ‚Kültepe Tabletlerinde Geçen Vergiler ve Özellikleri‛, DTCF
Dergisi, C.36, S.1-2, 1993.
Bilgiç, Emin, Günbattı, Cahit, Ankaraner Kültepe-Texte III, Stuttgart, 1995.
Brandau, Birgit, Schickert Hartmut, Hititler, Arkadaş Yayınları, 4. Baskı, Ankara, 2015.
Bryce, Trevor. The Kingdom of The Hittites, Newyork, 2005. Burney, Charles. Historical Dictionary of The Hittites, Oxford, 2004.
Çeçen, Salih. ‚Kaniš Kārum’unun Diğer Kārum ve Wabartumlar’a KÙ.AN (amu- tum) ile İlgili Önemli Talimatları‛, Belleten, C. LXI, S. 231, 1997.
Darga, Muhibbe. Hitit Sanatı, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları: 56, İstanbul, 1992. Dercksen, Jan Gerrit. ‚From Ore to Artefact: Metals in Kanesh‛, Anatolia’s Prolo-
gue/ Kultepe Kanesh Karum, Kayseri Büyük Şehir Belediyesi Kültür Yayın-
ları, Kayseri, 2011.
Erol, Hakan. ‚Kültepe’den Bir Metne Göre Asur Bölgesinde Yaşanan Bir İsyan ve Anadolu’daki Diğer İsyanlarla İlgili Kayıtlar‛, Archivum Anatolicum, S. 11/2, 2017.
Garelli, Paul. Les Assyriens En Cappadoce, Paris, 1963.
Garstang, John, Gurney, , O. R. The Geography of The Hittite Empire, London, 1959. Gurney, Garstag. Geography of The Hittite Empire, 1959.
Güterbock, Hans Gustav. ‚The Deeds of Suppiluliuma as Told By His Son, Mursili II‛, Journal Of Cuneiform Studies, V. 10, N. 2, 1956.
Hawkins, John David. ‚The Land of Išuwa: The Hieroglyphic Evidence‛, III. Ulus-
lararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, TTK, Ankara, 1998.
Karauğuz, Güngör. Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Kitapevi, Kon- ya, 2002.
Klengel, Horst. ‚Das Jahr ist zu kurz geworden‛, Die Feldzugssaison bei den Het- hitern, Orientalia, NOVA SERIES, V. 79, N. 2, 2010.
Kuzuoğlu, Remzi. ‚Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda Anadolu Kraliçeleri‛, Belle-
ten, C. LXXI, S. 262, 2007.
Larsen, M. Trolle. The Old Assyrian City-State and Its Colonies, Copenhagen, 1976. Lassen, Angenete Wisti. ‚The Trade in Wool in Old Assyrian Anatolia‛, JEOL 42,
Macqueen, J. G. Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, Arkadaş Yayınları, 3. Baskı, An- kara, 2013.
Mansel, Arif Müfit. Ege ve Yunan Tarihi, 10. Baskı, TTK, Ankara, 2014.
Michel, Cecile. ‚A Table Avec les Marchands Paleo-Assyriens‛, Assyrien im Wandel
der Zeiten (HSAO 6- CRRAI 39), Heidelberg, 1997.
Michel, Cecile, Garelli, Paul. Tablettes Paleo-Assyriennes de Kültepe, Volume I, Paris, 1997.
Murat, Leyla. ‚Hitit Coğrafyasında Yukarı Ülke ve Tarihi Önemi‛, Türkiye’de Sos-
yal Bilimlerin Gelişmesi ve Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Sempozyumu Bil- dirileri (24 – 26 Nisan 1996), Ankara, 1998.
Müller- Karpe, Andreas. ‚Kuşaklı-Šarišša: A Hittite Town in The ‚Upper Land‛‛,
Recent Developments in Hittite Archaeology and History Papers in Memory of Hans Gustav Güterbock. eds. K. Aslıhan Yener and Harry A. Hoffner Jr.,
Indiana: Eisenbrauns, 2002.
Müller-Karpe, Andreas. ‚1999-2001 Yıllarında Kuşaklı-Sarissa’da Yapılan Kazı ve Araştırmalar‛, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt I, Kültür Bakanlığı Dö- simm Basımevi, Ankara, 2003.
Müller-Karpe, Vuslat. ‚Kuşaklı-Sarissa’da Büyük Tapınağın Bira İmalathanesi‛, V.
Hititoloji Kongresi Bildirileri, TTK, Ankara, 2005.
Müller- Karpe, Andreas, Müller- Karpe, Vuslat, Schrimpf, Andreas. ‚Geometrie und Astronomie im Stadtplan des Hethitischen Sarissa‛, MDOG 141, 2009.
Müller-Karpe, Vuslat, Müller-Karpe, Andreas. ‚Kayalıpınar’da Yapılan Araştır- malar‛, 29. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C. 2, Malatya, 2011a.
Müller- Karpe, Andreas, Müller- Karpe, Vuslat. ‚Kuşaklı-Sarissa‛, Arkeoatlas, (Ed. Necmi Karul), 2011b.
Müller-Karpe, Andreas, Müller-Karpe, Vuslat, Kryzsat, Guido. ‚Untersuchungen in Kayalıpınar 2013 und 2014‛, MDOG, S.146, 2014.
Müller-Karpe, Andreas. ‚Planning a Sacred Landscape Examples From Sarissa and Hattusa‛, Sacred Landscapes of Hittites and Luwians Proceedings of the
International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi, (Eds. Anacleto
D’Agostino, Valentina Orsi, Giulia Torri), Firenze University Press, 2015. Nashef, Khaled. Repertoire Geographique de Textes Cuneiformes IV, Wiesbaden, 1991. Ökse, A. Tuba. ‚Sivas’ta Bulunan İskit Tipi Ok Uçları‛, Arkeoloji ve Sanat Dergisi,
Yıl 16, S. 64/65, 1994.
Ökse, A. Tuba. ‚Yukarı Kızılırmak Havzası Tunç Çağları ve Demir Çağ Yerleşim Tarihi‛, Belleten, C. LXII, S. 234, 1998.
Ökse, A. Tuba. ‚Asur Ticaret Kolonileri Çağında Sivas‛, Cumhuriyetin 80. Yılında
Öz, Esma. ‚Kültepe Tabletlerine Göre Asur Ticaret Kolonileri Döneminde Anado- lu’da Üzüm Yetiştiriciliği ve Bağcılık‛, Akademik Bakış Dergisi, C. 5, S. 9, 2011.
Özgüç, Tahsin. Kültepe, Kanis, Nesa, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005. Pürlü, Kadir. Gürün Kültür Envanteri, 2. Baskı, Sivas, 2011.
Schirmer, Wulf. Hitit Mimarlığı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1982. Sir Gavaz, Özlem. Hitit Krallarının Kült Gezileri, Çorum Belediyesi Kültür Yayınla-
rı, Çorum, 2012.
Süel, Aygül.“Belgelere Göre Hitit tapınakları Nasıl Korunuyordu?‛, X. Türk Tarih
Kongresi, C. II, TTK, Ankara, 1990.
Şahin, Hasan Ali. ‚Anadolu’daki Koloni Mahkemeleri‛, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, S. 21, 2006.
Ünal, Ahmet. ‚The Nature and Iconographical Traits of ‚Goddess of Darkness‛,
Aspects of Art and Iconography: Anatolia and Its Neighbors Studies in Honor of Nimet Özgüç, TTK, Ankara, 1993.
Tekin, Oğuz. Eski Anadolu ve Trakya, C. 2, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2007. Ünal, Ahmet. ‚Naturkatastrophen in Anatolien IM 2. Jahrtausend V. Chr.‛ Belle-
ten, C. XLI, S. 163, 1997.
Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Cilt 3, İstan- bul, 2005.
Ünal, Ahmet. Puduhepa ve Zamanı, Hitit Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 2014. Ünal, Ahmet. Eski Anadolu Siyasi Tarihi, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara,
2018.
Veenhof, Klaas R., Aspects of Old Assyrian Trade and Its Terminology, Leiden, 1972. Veenhof, Klaas R., ‚Een Oudassyrische Brief Te Brussel‛, Akkadica 18, 1980. Veenhof, Klaas R., ‚Travelling in Ancient Anatolia Two New Sources From Ka-
nesh‛ Hayat Erkanal’a Armağan: Kültürlerin Yayılması, Homer Kitapevi, İs- tanbul, 2006.
Wilhelm, Gernot. Kuşaklı-Sarissa, Band I, Rahden/ Westf, 1997.
Wilhelm, Gernot. ‚Combining Textual and Archeological Evidence of Urban Structures: Hattusa and Sarissa‛, Mesopotamia, C.XLVI, 2011.
Wilhelm, Gernot. ‚The Sacred Landscapes of Hittites and Luvians‛, Proceeding of
International Conference in Honour of France, (Studia Asia 9), 2015.
Yiğit, Turgut. ‚M.Ö. II. Bin Yıl Anadolu Kentlerinden Šamuha’nın Tarihi ve Loka- lizasyonu Üzerine‛, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 19, S.30, 1997.