Korsan Sorunu ve Sorunlu Bölge olan Aden Körfezi Açıklarına Türk

TSK deniz unsurlarının, Aden Körfezi, Somali karasuları ve açıkları, Arap Denizi ve mücavir bölgelerde bir firkateynin söz konusu bölgeye gönderilmesi hakkındaki 934 sayılı kanunun TBMM’den geçmesi ve Resmi Gazete’de yayımlanmasının ardından dörder aylık dönemler halinde Birleşik Görev Kuvveti (CTF- 151) kapsamında harekâta katılmak üzere Deniz Kuvvetleri unsurlarından TCG Giresun

firkateyni, 2 adet AB-212 helikopteri, 1 su altı taarruz timi ve 1 su altı görev timi Birleşik Görev Kuvveti emrinde görevlendirilmiştir (http://www.dzkk.tsk.tr/turkce/ DZKKULUSLARARASIGOREVLER.php?strAnaFrame=DzKKUluslarArasiGorevler &strIFrame=DzKKUluslararasiFaaliyetler, “Deniz Kuvvetlerinin Uluslararası Görevleri”, 21.05. 2010).

Türkiye deniz haydutluğuna karşı sürdürülen uluslararası harekat çerçevesinde komutası katılımcı ülkeler arasında dönüşümlü olarak yerine getirilmesi planlanan Birleşik Görev Kuvveti-151’in komutanlığını almaya talip olmuş ve bu çerçevede, Tuğamiral Erdem Caner Bener, 03 Mayıs-13 Ağustos 2009 tarihleri arasındaki dört aylık dönemde CTF-151 komutanı olarak görev yapmıştır.

CTF-151’in uluslararası karargâhında Türk Deniz Kuvvetleri personelinden 9 asker görevlendirilmiştir. CTF-151 görevinin haricinde Türkiye, Aden Körfezi ve Somali açıklarında deniz haydutluğu ve silahlı soygunculukla mücadele etmek amacıyla NATO’dan alınan kararlar doğrultusunda 01 Temmuz 2009’dan itibaren 1 yıl süreyle Daimi NATO Deniz Grubu 2 (STANDING NATO MARITIME GROUP-2 (SNMG-2) bünyesine CTF-151’e katkılarının aynısı olacak şekilde 1 firkateynle iştirak etmiş ve bugüne kadar görevini sürdürmüştür. “Hâlihazırda, dünyanın en modern sistemleri ile donatılmış iki Türk firkateyni, SNMG-2 ve CTF-151 komutası altında; deniz alaka ve menfaatlerimizin korunması, ticari gemilerimizin güvenliğinin sağlanması ve dünya barışına katkı sağlamak üzere söz konusu bölgede görev yapmakta, Türkiye Cumhuriyeti’nin şerefli bayrağını dalgalandırmaktadır.” (http://www.dzkk.tsk.tr /turkce/DZKKULUSL ARARASIGOREVLER .php?strAna Frame= DzKK Uluslar ArasiGorevler&strIFrame=DzKKUluslararasiFaaliyetler, “Deniz Kuvvetlerinin Uluslararası Görevleri”, 21.05. 2010).

Türkiye deniz haydutluğuna karşı sürdürülen uluslararası harekatlar olan CTF- 151 ve SNMG-2 kapsamında bugüne kadar Aden Körfezi, Somali karasuları ve açıkları, Arap Denizi ve mücavir bölgelerine toplam 7 adet firkateyn göndermiş olup, bunların isimleri ve görev tarih aralıkları şöyledir:

1) TCG Gökova (Ekim-12 Aralık 2008) (Sınırlı Görev). 2) TCG Giresun (17 Şubat-17 Haziran 2009).

3) TCG Gaziantep (17 Haziran-06 Ekim 2009). 4) TCG Gediz (21 Haziran-15Ekim 2009). 5) TCG Gökova (16 Ekim-08 Şubat 2010). 6) TCG Gemlik (08 Şubat-24 Nisan 2010).

7) TCG Gelibolu (27 Şubat-13 Ağustos 2010) (http://www.dzkk.tsk.tr/ turkce/FAALIYETLER.php?strAnaFrame=FAALIYETLER&strIFrame=DUYURULAR/m ucadele_faaliyetleri, (2010), 21.05.2010).

Aden Körfezi ve Somali Havzası’nda TSK Deniz Unsurları’nın 2009 Yılı Deniz Haydutluğu Faaliyetleri:

1) Bölgeden Geçiş Yapan Toplam Ticaret Gemisi Sayısı: 38.325 Gemi

2) Bölgeden Geçiş Yapan, İrtibat ve Destek Sağlanan Türk Bayraklı ve Türkiye Bağlantılı Toplam Ticaret Gemisi Sayısı: 495 Gemi

3) Türk/Türkiye Bağlantılı Gemilere Yapılan Saldırı Sayısı: 7 Gemi

4) Kaçırılan Türk/Türkiye Bağlantılı Ticari Gemi Sayısı: 1 Gemi (HORIZON-1). 5) Yapılan Boarding Harekatı: 5 Harekat

6) Bölgeden Geçişini Bildirmeyen Türk/Türkiye Bağlantılı Ticari Gemi Sayısı: 25 7) Denizcilik Müsteşarlığı Yayını : 20 Adet.

Aden Körfezi ve Somali Havzası’nda TSK Deniz Unsurları’nın Mart- Nisan 2010 Aylarına Ait Deniz Haydutluğu Faaliyetleri:

1) Yapılan Boarding Harekat Sayısı: 6 Gemi 2) Etkisiz Hale Getirilen Haydut Sayısı: 51 Kişi

3) Bölgeden Geçişini Bildirmeyen Gemi Sayısı: 4 Gemi 4) Denizcilik Müsteşarlığınca Yapılan Uyarı Sayısı: 14 Adet

5) Bölgeden Geçiş Yapan Toplam Ticaret Gemisi Sayısı: 4350 Gemi

7) Türk Bayraklı ve Türkiye Bağlantılı Ticari Gemilere Yapılan Saldırı Sayısı: 1 (M/V Yasin C).

8) Bölgeden Kaçırılan Toplam Ticari Gemisi Sayısı: 9 Gemi

9) Kaçırılan Türk Bayraklı ve Türkiye Bağlantılı Ticari Gemi Sayısı: 1 Gemi (M/V FRIGIA) (http://www.dzkk.tsk.tr/turkce/FAALIYETLER.php?strAnaFrame= FAALIYETLER&strIFrame=DUYURULAR/mucadele_faaliyetleri, (2010), 21.05. 2010).

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Harekât Merkezi tarafından geçiş yapan her geminin faaliyetleri yakından takip edilirken bölgede görev yapan firkateynlerimiz bölgeden geçiş yapan ticaret gemileri arasında bu gemilerin güvenlikli yol dışından geçiş yapmaları durumunda dahi kesintisiz muhabere sağlamaktadır. Bunlara ilave olarak TSK Deniz unsurları 13 harekâtta 90 deniz haydudunu etkisiz hale getirmiş olup, denizcilik sektörüne ve gemi acentelerine askeri faaliyetler ve güncel gelişmeler hakkında bilgi vermeye devam etmektedir. Bugüne kadar 7 Dönem firkateyn ve 1800 personel bu bölgede deniz haydutlarını etkisiz hale getirmek için görev yapmıştır (http://www.dzkk.tsk.tr/turkce/FAALIYETLER.php? strAnaFrame=FAALIYETLER &strIFrame=DUYURULAR/mucadele_faaliyetleri, 21.05.2010).

Aden Körfezi üzerinden Türkiye, 33 ülke ile ithalat ve ihracat yapmakta ve 2009 yılı istatistiklerine göre bölgede yapılan ticaret hacmi 2.5 milyon DWT yük olup, yıllık taşınan yükün Türkiye ekonomisindeki payı ise % 15 gibi büyük bir oranı oluşturmaktadır. İstatistikî rakamlardan da anlaşılacağı gibi, TSK Deniz unsurlarının Aden Körfezi ve civarında görev yapmaları Türkiye’nin hem uluslararası yükümlülüklerini yerine getirmekte hem de azımsanmayacak bir orana sahip olan deniz ticaretinin güvenli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktadır. Yalnız burada bir hususu da belirtmekte yarar olduğunu görüyorum. BM, NATO ve bu kuruluşlara üye devletler bir yandan deniz haydutluğu ve korsanlık faaliyetleriyle mücadeleye devam ederken diğer yandan bu sorunun esas kaynaklarını tespit edip onları yok etmek için çözüm yolları geliştirmelidirler. Aksi takdirde bu ve benzeri olayların uluslararası toplumu meşgul etme potansiyelleri her zaman varlığını devam ettirecektir.

SONUÇ

Türkiye’nin dış politikasının temel parametrelerinin Cumhuriyet’in kuruluşuyla birlikte oluşturulduğu ve daha sonraki yıllarda ise Türk Dış Politikası’nın bu temel üzerinde zamanın şartlarına göre biçimlendirildiği ortaya çıkmaktadır. Cumhuriyetin kurucusu olan M. Kemal Atatürk “Yurtta Sulh Cihanda Sulh” özdeyişi ile Türk Dış Politikası’nı barış ekseni üzerine yerleştirerek uluslararası sorunların çözümünde diplomasi ağırlıklı bir yöntemi benimsediğini ifade etmiştir. Atatürk’ün “ Savaş kaçınılmaz olmalıdır; Bir ulusun hayatı söz konusu olmadıkça savaş bir cinayettir.” sözü dünya barışına bakış açısını açıkça ortaya koymaktadır.

TBMM ve yürütme organı (Cumhurbaşkanı, Başbakanlık, Bakanlar Kurulu, Genel Kurmay Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı vb.)nın Türkiye’nin dış politikasını oluşturma sürecinde ve yurtdışına asker gönderme kararlarında etkisinin büyük olduğu anlaşılmaktadır. Yasama ve yürütme organlarının sürece etkileri büyük olmakla beraber zaman zaman özellikle de tek parti iktidarı dönemlerinde, hükümetin kararlardaki etkinliği diğerlerine baskın çıkmaktadır. Bunun en güzel örneğini 1950 yılında tek başına iktidar olan Menderes Hükümeti’nin Kore’ye asker gönderilmesi kararını TBMM’ye getirmeden oluşturması ve ardından TBMM’yi bilgilendirmesi oluşturur. O zaman Mecliste bulunan muhalefet partisi CHP kararın Anayasa’ya aykırılığı noktasında itiraz etmişse de 1924 Anayasası’nda yurtdışına asker gönderme ile alakalı bir maddenin olmaması dikkat çekicidir.

II. Dünya Savaşı’nın ardından Milletler Cemiyeti’nin yerine kurulmuş uluslararası bir örgüt olan Birleşmiş Milletler’e kurucu üye olarak Nisan 1945’de katılan Türkiye, Sovyet tehdidine karşı Batılı devletler tarafından 1949’da güvenlik teşkilatı olarak kurulmuş olan NATO’ya ancak Kore Savaşı sonrasında ABD desteği ile üye olabilmiştir. Türkiye Soğuk Savaş boyunca ağırlıklı olarak Batıya dönük bir dış politika takip etmiş; fakat 1960’dan sonra Kıbrıs sorunun ortaya çıkması ile adaya müdahale etmek isteyen Türkiye’ye ABD ve İngiltere’nin karşı tutumları (1964 Johnson Mektubu) Türkiye’yi tek taraflı bir dış politikadan çok yönlü bir dış politika arayışına itmiştir.

1961 Anayasası yasama ve yürütme organlarının yetkilerinde bazı değişikliklere giderken yeni organlara (Anayasa Mahkemesi ve Milli Güvenlik Kurulu) da yer vermiştir. Meclis’in Bakanlar Kurulu’nu denetleme yetkisine dokunulmazken dış politikayı belirleme yetkisi Bakanlar Kurulu’na bırakılmıştır.(Efegil, 2002: 143–146) 1961 Anayasası’nın konumuz açısından önemi yurtdışına asker gönderme maddesinin ilk ve açık olarak bu Anayasada yer alması olmuştur. 1961 Anayasası’nın 66. maddesine göre, Silahlı Kuvvet Kullanılmasına ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin verme yetkisi TBMM’ye aitti.

1961 Anayasası’nda yeni bir devlet birimi olarak kurulan Milli Güvenlik Kurulu, özellikle ülke bütünlüğü ve güvenliği tehdit edildiği dönemlerde ve uluslararası ve bölgesel kriz zamanlarında etkisini göstermiştir. Cumhurbaşkanının başkanlığında sivil ve askeri kanattan üyelerin oluşturduğu Milli Güvenlik Kurulu, 1990’da başlayan Körfez Krizi’nde ve 2002–2003 yıllarında Amerikan’ın Irak’a askeri müdahalesi gündemdeyken Türk Dış Politikasının oluşturulmasında etkili olmuştur.

1982 Anayasası’nın kabulü ile devlet yönetiminde güçler ayrılığı prensibi benimsenmiş ve 1961 Anayasası’ndaki kanunların bazıları aynı kalırken bazıları da değişikliğe uğramıştır. 1982 Anayasası MGK’nın daimi üye sayısını artırmış ve MGK’ya milli güvenlik siyasetini belirleme yetkisini vermiştir.1982 Anayasası ayrıca MGK’ya çalışmalarında yardımcı olması için MGK Genel Sekreterliği kurulmasına imkân sağlamıştır. Dışişleri Bakanlığı Türkiye’nin dış politikasını yürütmekten sorumlu olup, Müsteşar ve Hukuk Müşavirliği Bakan’a yardım eden birimlerdir. Başbakan bakanlıklar arası koordinasyonu sağlamak ve yasama ile ilgili işlemleri yerine getirirken Başbakanlık Teşkilatı’ndan yardım almaktadır. Müsteşar Başbakana işlerinde yardımcı olurken Başbakan ve Müsteşar’a ise Ana Hizmet Birimleri yardımcı olmaktadır. Dış politika ve konumuz açısından önemli birimler, Kanunlar ve Kararlar Genel

Müdürlüğü, Güvenlik İşleri Başkanlığı, Dış İlişkiler Başkanlığı ve Devlet Durum Merkezi Başkanlığı’dır.

Yeni anayasaların kabul edilmesi ve Kuruluş Kanunları çerçevesinde oluşturulan yeni birimler ile birlikte Türk Dış Politikasının oluşum sürecini etkileyen birimler artmış ve her birim, Anayasa ve kuruluş kanunları dâhilinde kalmak koşuluyla

kendilerine verilen yetkiler ve hiyerarşik yapı içerisinde, bir üst birime kendi önerilerini aktarmışlardır (Efegil, 2002: 168).

1982 Anayasası’nın 92. maddesi yurtdışına asker gönderme ile alakalı olup, Silahlı Kuvvet Kullanılmasına ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin verme yetkisinin TBMM’ye ait olduğu belirtilirken 1961 Anayasası’na göre değişiklik yapılmıştır. 1982 Anayasası’yla getirilen yenilik özetle şöyledir. Meclis tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması durumunda Cumhurbaşkanı savaş hali ilanı ve silahlı kuvvetlerin kullanımına karar verebilir (Tunç, 1999: 253).

Soğuk Savaş sonrasında dünya dengelerinde değişme yaşanırken Osmanlı bakiyesi topraklar olan Balkan yarımadasında, Kafkaslarda ve Ortadoğu’da uluslararası krizler meydana gelmiştir. Bu krizlerden ilki Saddam Hüseyin’in Kuveyt’e saldırması ile başlamış ardından BM Irak’ı uyarmasına rağmen Irak Kuveyt’ten çıkmayınca ABD ve İngiltere öncülüğündeki koalisyon kuvvetleri Irak’ı havadan ve karadan kuşatarak Irak’ın Kuveyt’ten çekilmesini sağlamışlardır. Birleşmiş Milletler üyesi olan Türkiye, Körfez Krizi’nde BMGK’nin almış olduğu kararı destekleyerek koalisyon kuvvetlerine hava sahasını açmış ve havaalanlarını kullandırmıştır. Türkiye krizi yetkili organlarca değerlendirmiş ve Körfez Krizi ile alakalı olarak TBMM’den üç kez yurtdışına asker gönderme ve yabancı askerleri Türkiye’ye kabul etme konusunda onay alınmıştır.

1982 Anayasası’na göre Türk Dış Politikasını belirleme ve yürütme görevi Bakanlar Kurulu’nun görev alanında olmasına rağmen Turgut Özal, Körfez Krizi esnasında aktif bir siyasetçi ve deneyimli bir yönetici olmasından dolayı Başbakan Akbulut’tan daha aktif bir politika takip etmiş; hatta milletvekillerine Türkiye’nin daha aktif bir dış politika takip etmesi yönünde telkinlerde bulunmuştur. Kriz esnasında ABD’nin güçlü bir şekilde desteklenmesi durumunda bunun Türkiye’nin lehine olacağını değerlendiren Turgut Özal, Türkiye’nin de ABD ve İngiltere yanında Irak’a girmesini arzu etmişse de Mecliste ana muhalefet partisi DYP’nin, hatta iktidar partisi olan ANAP içindeki bazı milletvekillerinin karşı çıkması, Dışişleri ve Genel Kurmay’dan gelen farklı fikirler Cumhurbaşkanı Özal’ın geri adım atmasına neden olmuş ve Türkiye Irak’a askerini göndermemiştir.

1992 yılında Somali’de devam etmekte olan iç savaşı ve bu savaş sonucu oluşan açlık tehlikesini yok etmek için BMGK kararı alınmış ve Türkiye de 1992’de TBMM’den karar alarak Türk askerini bu bölgeye göndermiştir. Somali’ye giden Türk askeri birliğinin komutanı olan Orgeneral Çevik Bir aynı zamanda belli bir süre BM Barış Gücü Kuvvetlerinin de komutanlığını yapmıştır.

Türkiye, Yugoslavya’nın dağılması sürecinde 1992’de bağımsızlığını ilan eden Bosna-Hersek’i ilk tanıyan devletlerden biri olmuştur. Bağımsızlığının ilanından sonra Bosna-Hersek Sırpların soykırımına uğramış ve Türkiye bu vahşeti durdurmak için yasama ve yürütme gücü ile üyesi olduğu BM, NATO gibi uluslararası örgütlerin harekete geçmesini hızlandırmaya çalışarak elinden gelen gayreti göstermiştir. Bosna- Hersek’ten sonra tezimiz içerisinde incelediğimiz yurtdışına asker gönderme kararları sırası ile şu bölgelere olmuştur: Filistin’nin El-Halil Kenti’ne askeri personel, Arnavutluk iç karışıklığı, Kosova, Afganistan’a ve son olarak da korsanlık olaylarının görüldüğü Aden Körfezi ve civarına Türk askeri görevlendirilmiştir.

1982 Anayasa’mıza göre yurtdışına asker göndermede son söz TBMM’nin dir. Yani hükümetler Bakanlar Kurulu tezkeresi ile yurtdışına asker gönderme tezkeresini hazırlar ve Meclis’in onayına sunar. Meclis bunu bütünüyle veya üzerinde bazı değişiklikler yaparak onaylar ya da tezkereyi reddeder. Yürütmenin hazırladığı tezkereleri Meclis genellikle kabul etmekle beraber böyle bir zorunluluğu yoktur. TBMM’nin, 1 Mart 2003 Irak Tezkeresi’ni BM kararı olmadığı yani uluslararası meşruiyeti bulunmadığı için onaylamaması konumuz açısından güzel bir örnektir.

Yasama ve Yürütme özellikle Soğuk Savaş sonrası meydana gelen uluslararası krizlerin çözümünde BM, NATO, AGİT vb örgütlerle işbirliği içerisinde hareket etmiş ve yurtdışına asker gönderme kararları sonucunda TSK unsurları kriz bölgelerine gönderilmiştir. Yasama ve yürütme organlarının almış olduğu karara binaen bu bölgelere giden Türk askeri Türkiye’nin küresel gelişmelerde etkin bir aktör olarak algılanmasında etkili olmaktadır. Uluslararası meşruiyet kuralları oluşturulmuşsa (BM ve NATO kararları) Türk askerinin dünya üzerinde çıkan çatışmalarda aktif görev üstlenmesi muhtemeldir. Küresel sisteme ekonomik ve politik açıdan entegre olan bir Türkiye’nin dünya toplumlarının gelişmesi, barışı ve istikrarı adına etkin görev almaya devam edeceği öngörülebilir.

KAYNAKÇA KİTAPLAR

Ağaoğlu, Samet (1972). Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru, İstanbul: Aytaç Mücellithanesi.

Alaysa, F. (1992). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarihi, Lefkoşe: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları.

_______ (1987). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarihi, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 71, Seri III, Sayı A-18. Alkan, Necmettin (1995). Dağılan Yugoslavya Mozaiğinde Bosna, İstanbul:

Beyan Yayınları.

Aras, Tevfik Rüştü (2003). Atatürk’ün Dış Politikası, 4. Baskı, İstanbul: Analiz Basın Yayın Tasarım.

Aras, Bülent (2004). Turkey and The Greater Middle East, İstanbul: Tasam Yayınları.

Arı, Tayyar, “Türkiye, Irak ve ABD: Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Basra Körfezinde Yeni Parametreler”, Bal, İdris (Der.-2004), 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Armaoğlu, Fahir (1991). Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları (1948- 1988), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

_______ , Fahir (1994). Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları (1948- 1988), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Aydoğdu, Ahmet (2005). Kıbrıs Sorunu-Çözüm Arayışları “Annan Planı ve Referandum Süreci” (1. Baskı), Ankara: Asil Yayın Dağıtım.

Balcı, Ali, (2004). “Afganistan: Ulus Devlet ve Kabilecilik Arasında”, Dünya Çatışma Bölgeleri, Ed.: İnat Kemal-Duran Burhanettin, Ataman Muhittin, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

_______ (2004). “Filistin: Savaş ve Barış Arasında”, Dünya Çatışma Bölgeleri, Ed.: İnat Kemal-Duran Burhanettin, Ataman, Muhittin Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

_______ (2004). “Kosova: Arnavut Sorununun Kilit Bölgesi”, Dünya Çatışma Bölgeleri, Ed.: İnat Kemal-Duran Burhanettin, Ataman Muhittin, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Banoğlu, Niyazi Ahmet (1974). Kıbrıs Dosyası, İstanbul: Kervan Yayınları. Barutçuoğlu, İbrahim, “The Evolition of Turkish-Arap Relations” George S.

Haris, (Ed.), The Middle East in Turkish-Amerikan Relations, Washington, D.C.: Heritage Foundation, 1985.

Başbakanlık (1991). Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın Körfez Krizi Konusunda Basın ve Yayın Organlarına Verdiği Mülakatlar (6 Ağustos-25 Eylül 1990), Ankara: Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü.

Bila, Fikret, (2006). “Türkiye’nin Son Dönem Dış Politikasında DSP’nin Rolü”, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal Partileri, Ed.: Doğan Nejat-Nakip Mahir Ankara: Seçkin Kitabevi.

_______ ,“Türkiye’nin Son Dönem Dış Politikasında DSP’nin Rolü”, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal Partileri, Ed.: Doğan Nejat- Nakip Mahir (2006), Ankara: Seçkin Kitabevi.

Bir, Çevik (1999). Somali’ye Bir Umut, İstanbul: Sabah Kitapları. Bosna-Hersek Gerçeği (1995). İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.

Bozkurt Enver ve Demirel Havva (2004). Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği Kapsamında Kıbrıs Sorunu, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

_______ (1999). Türkiye’nin Uluslararası Hukuk Mevzuatı, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.

_______ (1999). Türkiye’nin Uluslararası İlişkiler Mevzuatı, (Genişletilmiş 2. Baskı) Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Büyükbaş, Hakkı “SCO: Şanghay İşbirliği Örgütü”, Uluslararası Örgütler ve Türkiye, Editörler: Çalış Şaban H., Akgün, Birol ve Kutlu Önder (2006) Konya: Çizgi Kitabevi.

Çakmak, Haydar (2004). Uluslararası Krizler ve Türk Silahlı Kuvvetleri (1. Baskı), Ankara: Platin Yayınevi.

Çandar, Cengiz (1994). Ortadoğu Çıkmazı, İstanbul: Seçkin Yayınevi.

Çokuluslu Kuvvetler Barışı Koruma ve NATO (1994). İzmir: Güneydoğu Avrupa Müttefik K.K Yay.

Çubukçu, Mete (2002). Bizim Filistin: Bir Direnişin Tarihçesi, İstanbul: Metis Yayınları.

Davutoğlu, Ahmet (2009). Stratejik Derinlik Türkiye’nin Uluslararası Konumu (40. Basım), İstanbul: Küre Yayınları.

Denktaş, Rauf (2005). Yeniden 12’ye 5 Kala, İstanbul: Remzi Kitabevi.

Dinçer, (2004). Mustafa, “Lübnan: Çatışmaların ve Suikastların Ülkesi”, Dünya Çatışma Bölgeleri, Ed.: İnat Kemal-Duran Burhanettin, Ataman Muhittin, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Doğan, Hasan Hüseyin, “Kıbrıs’ın Kiraya Verilmesi: Tarihsel Süreci ve Türk Dış Politikası Gündemine Yeniden Taşınması”, Kıbrıs ve Geleceği, Ekonomi-Politik Bir Tartışma (1. Baskı), Ed.: Kalaycı, İrfan (2004) Ankara: Nobel Yayınları.

Doğan, Nejat ve Nakip, Mahir (2006). “Türk Dış Politikasında Değişim Var mı, Gerekli mi?: Osmanlı Devleti-Türkiye Cumhuriyeti Örneği”, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal Partileri”, İstanbul: Seçkin Yayıncılık.

_______ (2006). “Türk Dış Politikasında İdealizmden Realizme: Demokrat Parti’den Adalet ve Kalkınma Partisi’ne Türk-Amerikan İlişkileri”, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal Partileri”, İstanbul: Seçkin Yayıncılık.

_______ (2006). “Türk Siyasal Partilerinin Uluslararası İlişkilere Yaklaşımı, 1923-1980: Partilerin Benimsedikleri Dışişleri, Güvenlik ve Savunma Politikaları”, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal Partileri”, İstanbul: Seçkin Yayıncılık.

Efegil, Ertan (2002). Körfez Krizi ve Türk Dış Politikası Karar Verme Modeli, (1. Baskı) Ankara: Gündoğan Yayınları.

_______ , “Hukuksal Açıdan Türk Dış Politikası Karar Verme Süreci: Teori ve Körfez Krizlerine Uygulanması”, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal Partileri, Ed.: Doğan Nejat- Nakip Mahir (2006), Ankara: Seçkin Kitabevi.

Eker, Aytaç (1993). Yeni Rehber Ansiklopedisi. İstanbul: İhlas Gazetecilik Holding A.Ş.

EL-Karadavi, Yusuf (2010). Her Müslüman’ın Ortak Davası Kudüs, Çeviren: İzzet Marongozoğlu, İstanbul: NidaYayıncılık.

Eroğul, Cem (1998). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, (3. Baskı) Ankara: İmge Kitabevi.

Esirci Şükrü (1967). Menderes Diyor ki, (1. Kitap). 7 Ocak 1947-14 Mayıs 1950, İstanbul: Demokrasi Yayınları.

Friedman, Thomas L (1990). From Beirut to Jerusalem, Toronto.

Gazioğlu, Ahmet (1960). İngiliz İdaresinde Kıbrıs 1878-1960, Statü ve Anayasa Meseleleri.

Gieler, Wolfgang (2004). “Somali: Doğu Afrika’nın İstikrarsız Ülkesi”, Dünya Çatışma Bölgeleri, Ed.: İnat Kemal-Duran Burhanettin, Ataman Muhittin Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Girgin, Kemal (2007). Diplomatik Anılarla Dış İlişkilerimiz (Son 50 yıl: 1957- 2006). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.

Gönlübol, Mehmet, Sar, Cem, Esmer, Ahmet Şükrü, Sander, Oral, Ülman, A. Haluk, Bilge A. Suat, Sezer, Duygu, Kürkçüoğlu, Ömer, Bingün,

Hakan (1996). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995). (9. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.

Gözen, Ramazan (2006). “NATO: ABD Patentli Savunma Örgütü”, Uluslararası Örgütler ve Türkiye, Editörler: Çalış Şaban H., Akgün, Birol ve Kutlu Önder, Konya: Çizgi Kitabevi.

Gözen, Ramazan (2009). İmparatorluktan Küresel Aktörlüğe Türkiye’nin Dış Politikası, Ankara: Palme Yayıncılık.

Gözler, Kemal (1999). Türk Anayasaları, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları Gül, Abdullah (2007). Yeni Yüzyılda Türk Dış Politikası’nın Ufukları, Ankara:

T.C. Dışişleri Bakanlığı Yayını.

Gülcan, Sibel, (2004). “Kıbrıs: Doğu Akdeniz’de Egemenlik Mücadelesi”, Dünya Çatışma Bölgeleri, Ed.: İnat Kemal-Duran Burhanettin, Ataman, Muhittin, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Gürel, Şükrü S (1993). Tarihsel Boyut İçinde Türk Yunan İlişkileri (1821- 1993). Ankara: Ümit Yayıncılık.

_______ (1993). Tarihsel Boyut İçinde Türk Yunan İlişkileri (1821-1993), Ankara: Ümit Yayıncılık; Bahcheli, Tözün (1990), Grek-Türkish Relations Since 1955, Boulder, San Francisco, London: Westview