KOOPERATİFLERDE RİSTURN İSTİSNASI

Bilindiği üzere 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 1. Maddesine göre; kooperatifler, sosyal amaçlarla ortaklarının ihtiyaçlarını ekonomik olarak ve daha iyi bir şekilde karşılamayı amaçlayan, ortak dayanışma ilkesine bağlı, kar amacı gütmeyen

kuruluşlardır314 .

5422 sayılı eski K.V.K.’nun 8/2 maddesi uyarınca istihlak, istihsal ve kredi kooperatiflerinin ortaklarına dağıttıkları risturnlar kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. Söz konusu istisna, herhangi bir değişikliğe gidilmeden 13.06.2006 tarihli 5520 sayılı yeni K.V.K.’nın istisnalara ilişkin 5/1 (i) bendinde yeniden düzenlenmiştir315

.

Dolayısıyla istisna uygulamasına eskiden olduğu gibi yeni 5520 sayılı Kanun ile aynen devam edileceği belirtilmektedir.

Anılan kanun kapsamında, 1 seri Nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği’nin 5.11. başlıklı bölümündeki açıklama uyarınca316

; tüketim, üretim ve kredi kooperatiflerinin ortakları için hesapladıkları risturnlar (ilgili alt bentlerde belirtilen bazı koşullar altında) kurumlar vergisinden istisna edilmiştir.

Diğer yandan, kooperatiflerde ortakların yönetim gideri karşılığı olarak ödedikleri tutarlardan harcanmayarak iade edilen kısımlar da kooperatifin türüne bakılmaksızın istisnadan yararlanacaktır şeklinde bir açıklama getirilmiştir.

4.6.1. Risturn ve Kar Payı Kavramları

Risturn kavramı, genel olarak “ geri verme “ anlamındadır. Risturn; tüketim kooperatiflerinde satılan mal karşılığında fazla alınan paranın, kredi kooperatiflerinde faiz farklarının, üretim ve satış kooperatiflerinde ise verilen avanslarla satış fiyatları arasındaki farkların ortaklara iade edilmesini ifade eder317

.

Risturn hesaplamasında, kooperatiflerin yıllık olumlu gelir-gider farkı toplam iş hacmine oranlanır. Bulunan oranın, ortakların kooperatifle yaptıkları iş hacmine uygulaması sonucu ortaya çıkacak tutar, olumlu gelir-gider farkının içerisinde, ortakların yaptıkları işlemlerden kaynaklanan kısmı belirtir.

314

Resmi Gazete, “1163 sayılı Kooperatifler Kanunu”, 10.05.1969, s. 13195.

315 Resmi Gazete, “5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu”, 21.06.2006, s. 26205

316

Resmi Gazete, “1seri Nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği”, 03.04.2007, s. 26482.

317

Bülent Şişman, Kurumlar Vergisi Beyannamesi Üzerinden Yapılacak İstisna ve İndirimler, Ankara; Vergi Dünyası Dergisi, 2006, Nisan, sayı, 295, s.91.

Risturn verilmesi, kooperatifçiliğin temel ilkelerinden olup, esas itibarıyla kooperatifler tarafından elde edilen öz varlık artışlarının veya safi gelir-gider farklarının, ortaklara ait olması ve bu fazlalığı ortaklara, sermaye oranlarına göre değil, ortakların kooperatifle yıl içinde yapmış oldukları işlemlere ( alımlar, satışlar, kredi, yapılan hizmet vb.) göre dağıtımını ifade eder318

.

Diğer yandan, Kurumlar Vergisi Kanunu’nda risturn istisnasının kapsamı dar tutulmuştur. Bunun nedeni, kooperatiflerin kar amacı güden bir ticaret şirketi biçimine dönüşmesini önlemektir. Çünkü kooperatifler için asıl amaç, karşılıklı dayanışma ve yardımdır. Bu bağlamda kooperatiflerde kar dağıtımı mümkün olmadığı için olumlu gelir-gider farklarının ortaklara iadesi söz konusu olmaktadır. Buna risturn adı verilmektedir.

4.6.2. Risturn İstisnasından Yararlanabilme Şartları

a. Risturnların, ortak içi işlemlerden meydana gelen olumlu gelir-gider

farkından elde edilmiş olmalıdır.

b. Ana sözleşmede gelir-gider farkının, risturn olarak dağıtılacağı belirtilmiş

olmalıdır.

c. Risturnlar, ortakların kooperatifle yaptıkları işlem oranına göre

dağıtılmalıdır.

d. Olumlu gelir-gider farkından, öncelikle kanuni yedek akçeler ayrılmış

olmalıdır.

e. Risturnlar, faaliyet dönemi bittikten sonra dağıtılmalıdır. ( K.K.38.md ) Yukarıdaki şartları taşımayan kooperatifler, risturn istisnasından yararlanmayacaktır. Dolayısıyla, Kurumlar Vergisi matrahından düşülmesi söz konusu olamayacaktır. Risturnların, sermaye miktarlarına göre dağıtılması halinde ise, istisna ortadan kalkar³¹⁹. 318 Koçtürk, s.126. 319 Eriş ve Ulusoy, s. 812.

4.6.3. Risturn İstisnalarının Kooperatif Türlerine Göre Değerlendirilmesi

Bütün kooperatifler için ortakların yönetim gideri karşılığı olarak ödedikleri paralardan harcanmayarak ortaklara iade edilen kısımlar, risturn istisnasından yararlanacaktır.

Yönetim gideri olarak ödenen paraların risturn sayılabilmesi için kooperatif tarafından üyelere iade edilmesi gerekmektedir. İade nakden olabileceği gibi hesaben de olabilir³²⁰.

K.V.K.’nın 5/1 (i) bendinde, kooperatiflere sunulan risturn istisnaları ile ilgili usul ve esaslar belirlenmiştir. Aşağıda belirtilen bu maddeye göre farklı kooperatif ortakları için farklı durumlarda risturn istisnasından yararlanacağı hüküm altına alınmıştır.

5520 Sayılı Yeni K.V.K.’nın 5//1 (i) istisnalar başlıklı bendinde,

“Kooperatif ortaklarının yönetim gideri karşılığı olarak ödedikleri paralardan harcanmayarak iade edilen kısımlar ile, aşağıda belirtilen kooperatiflerin ortakları için;

 Tüketim kooperatiflerinde, ortakların kişisel ve ailevi gıda ve giyecek ihtiyaçlarını karşılamak için satın aldıkları malların değerine,

 Üretim kooperatiflerinde, ortakların üreterek kooperatife sattıkları veya kooperatiften, üretim faaliyetinde kullanmak üzere satın aldıkları malların değerine

 Kredi kooperatiflerinde, ortakların kullandıkları kredilere, göre hesapladıkları risturnlar.

Bu risturnların, ortaklara dağıtımı kar dağıtımı sayılmaz. Risturn, nakden veya ayni değerde mal ile ödenmesi, istisnanın uygulamasına engel değildir.

Ortaklardan başka kimselere yapılan işlemlerden doğan kazançlar ile, ortaklarla ortaklık statüsü dışında yapılan işlemlerden doğan kazançlar hakkında risturnlara ilişkin istisna hükmü uygulanmaz. Bunların genel kazançtan ayrılmasında, ortaklarla yapılan iş hacminin genel iş hacmine olan oranı esas alınır.

320

Diğer yandan, Kurumlar Vergisi 1 seri Nolu Genel Tebliği uyarınca, kooperatif türlerine göre, farklılık gösteren risturn istisnaları aşağıda sıralanmıştır321

; a) Tüketim Kooperatiflerinde

Tüketim kooperatiflerinde, ortakların kişisel ve ailevi gıda ve giyecek ihtiyaçlarını karşılamak için satın aldıkları malların, kıymetine göre hesaplanan risturnlar kurumlar vergisinden istisnadır322

.

Tüketim kooperatiflerinde, ortaklarına ortaklarının kişisel ve ailevi gıda ve giyecek ihtiyaçları haricinde sattıkları mallardan (elektrikli ev aletleri, halı, mobilya v.b.) sağladıkları kazançlar, kurumlar vergisine tabidir.

b) Üretim Kooperatiflerinde

Üretim kooperatifleri, aynı cins ürün yetiştiren veya imal eden üreticilerin ve imalatçıların, bir elden satış yapmak sureti ile daha kolay ve daha elverişli şartlarla ürünlerini satmaları, müşteri bulmaları için kurulan kooperatiflerdir323

.

Bu bağlamda, 5520 sayılı K.V.K.nın 5/1 (i) bendinin 2 nolu paragrafında, üretim kooperatiflerinde, ortakların üreterek sattıkları veya kooperatiften üretim faaliyetinde kullanmak üzere satın aldıkları malların değerine göre hesaplanan risturnlar, kurumlar vergisinden istisnadır324

.