4.9. GELİR VERGİSİ VE DİĞER VERGİ MÜKELLEFİYETİ

4.9. GELİR VERGİSİ VE DİĞER VERGİ MÜKELLEFİYETİ

4.9.1. Gelir Vergisi Mükellefiyeti

Kurumlar Vergisine tabi kurum ve kuruluşlar içerisinde yer alan kooperatifler, Gelir vergisi açısından vergi yükümlüsü değil, vergi sorumlusu olabilmektedirler.

Tüzel kişi olan kooperatifler, Gelir Vergisi Kanunu’nun (GVK) 94. maddesinde belirtilen ödemeleri (avans olarak ödenenler dâhil) nakden veya hesaben yaptıkları sırada, bu ödemeler üzerinden 213 sayılı V.U.K. nun 11. maddesi gereği, vergi sorumlusu olarak, hak sahiplerinin gelir vergisine mahsuben (tevkifat+Fon

kesintisi) yapmak ve bunu da beyan ederek, bağlı bulunduğu Vergi Dairesi’ne ödemek zorundadırlar342

.

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesinde yer alan aşağıdaki sıralanmış bulunan ödemelerden;

1- Hizmet erbabına ödenen ücret ve ücret sayılan ödemelerden,

2- Noterlere yapılan ödemeler hariç olmak üzere, kooperatife yapmış oldukları serbest meslek işleri dolayısıyla bu işleri icra edenlere yapılan ödemelerden ( Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve avukata yapılan ödemeler),

3- Yaptıkları kira ödemelerinden,

4- Aynı kanunun 61. maddesinin 4. Bendinde açıklanan (Değişik 24.12.1980 tarih ve 2361/43.md) Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle, tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler ücret niteliğinde sayıldığından, sigorta kooperatifleri de diğer kooperatifler gibi, Gelir Vergisi sorumlusu olarak, tevkifat yapma ve ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır343

.

4.9.2. Diğer Vergi Mükellefiyeti

4.9.2.1. Damga Vergisi

488 sayılı DVK 'nun 1. maddesine göre, bu verginin konusunu kanuna bağlı (1) sayılı tabloda yer alan kâğıtlar oluşturmaktadır. Dolayısıyla, bu kâğıtlar Damga Vergisine tabidirler³⁴⁴. Diğer bir ifadeyle kâğıt deyimi ise, yazılıp imzalanmak veya imza yerine geçen bir işaret konulmak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat ve belli etmek için ibraz edilecek olan belgeleri ifade etmektedir.

Genel olarak, kooperatiflerin işlemleri gereği düzenlemek zorunluluğunda oldukları kâğıtlar şunlardır;

1- Ana sözleşme ve Defter Tasdiki

342

Koçtürk, s. 132. 343

Resmi Gazete, “193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu”, 06.01.1961, sayı. 10700. 344

Kooperatifler Kanunu’nun 93. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendi hükmü gereği, “kooperatiflerin her nevi defterlerinin ve ana sözleşmelerinin tasdiki ile açılış tasdiklerinde sahifelerinin mühürlenmesi Damga Vergisi'nden muaftır”345

. 2- Ortaklıktan Çıkış Bildirimi

Yukarıda anılan kanunu, 93. maddesinin 1. fıkrasının (e) bendi uyarınca, aynı kanunun 13. maddesi gereğince noter aracılığıyla yapılan ortaklıktan çıkış bildirimi Damga Vergisi'nden muaf tutulmuştur.

3- Bono

Damga Vergisi Kanunu’nun 9. Maddesi hükmüne göre; “Bu kanuna ekli (2) sayılı tabloda yazılı kâğıtlar Damga Vergisi’nden müstesnadır” ifadesi yer almaktadır346

.

Diğer taraftan, (DVK) bağlı (2) Sayılı Tabloda Damga Vergisi'nden istisna edilen kâğıtlar sayılırken şu hükme yer verilmiştir: "Küçük sanat kooperatifleri ve ortakları ve bu kooperatiflerin kendi ortakları ile münasebetlerinde tanzim olunan borç senetleri, borç ödeme makbuzları, ipotek ve rehin senetleri, Damga Vergisi'ne tabi değildir"347

.

4- Avans Makbuzu ve Hak ediş Belgeleri

İnşaat ve onarım işlerinde işin yapılmasından önce yapılan ödemeler için düzenlenen avans makbuzu binde 6 oranında Damga Vergisi'ne tabidir.

Sanayi sitesi yapı kooperatifleri müteahhitlere yaptıkları avans ve hak ediş bedelleri üzerinden yapmış oldukları ödemelerinden, binde 6 Damga Vergisi kesintisi yapmak zorundadırlar.

5- Ücret ve Ücret Sayılan Ödemeler

345

Resmi Gazete, “1163 sayılı Kooperatifler Kanunu”, 10.05.1969, sayı. 13195. 346 Resmi Gazete, “Damga Vergisi Kanunu”, 11.07.1964, sayı. 11751.

347

Çalışanlara ödenen ücretler ile yönetim ve denetim kurulları üyelerine ödenen huzur haklarından binde 4,8 oranında Damga Vergisi kesintisi yapmak zorundadır.

6- İhale Kararları

İhale kararları sanayi sitesi yapı kooperatiflerini yakından ilgilendiren bir konudur. İhale kararları binde 3,6 oranında Damga Vergisi'ne tabidir.

7- Sözleşmeler

Kooperatiflerin müteahhitler ile yaptıkları sözleşmeler binde 6 oranında Damga Vergisi'ne tabidir. DVK 'nun 6. maddesinde şu hüküm yer almaktadır:

"Bir kâğıtta toplanan akit ve işlemler birbirine bağlı ve bir asıldan doğma oldukları takdirde Damga Vergisi, en yüksek vergi alınmasını gerektiren akit veya işlem üzerinden alınır." İhale kararı ile sözleşme birbirine bağlı ve bir asıldan doğdukları için Damga Vergisi sözleşme için geçerli oran üzerinden alınır.

4.9.2.2. Emlak Vergisi

Kooperatiflere Emlak Vergisi (EVK) ile, bazı muafiyetler sağlanmıştır. EVK 'nun 4. maddesine (Ek: 17/07/1972 tarih ve 1610/1 md) (p) bendi hükmü gereği, 1163 sayılı K.K’.na uygun olarak teşekkül eden kooperatifler ve bu kooperatiflerin kuracağı kooperatif birlikleri, kooperatif merkez birlikleri ve Türk Milli Kooperatifler Birliğinin ve Türk Kooperatifçilik Kurumunun sahip oldukları kendi hizmet binalarına daimi vergi muafiyeti sağlanmıştır348

.

Sanayi sitesi yapı kooperatifleri ile ilgili geçici muafiyet 5. maddenin (f) bendinde düzenlenmiştir. Bu hükme göre; organize sanayi bölgeleri ile sanayi ve küçük sanat sitelerindeki binalar, inşaatın sona erdiği tarihi takip eden bütçe yılından itibaren 5 yıl süre ile geçici muafiyetten faydalandırılır.

Kooperatifler Bina Vergisi’nden muaf olmakla birlikte, Arazi Vergisi’nden muaf tutulmamıştır. Ancak EVK’nun 15. maddesinin (d) bendi hükmüne göre, Sanayi

348

ve Ticaret Bakanlığı'nca, organize sanayi bölgeleri için iktisap olunduğu veya bu bölgelere tahsis edildiği kabul edilen arazi, (Sanayi lehine tapudaki tescilin yapılacağı tarihe kadar) Arazi Vergisi'nden geçici şekilde muaf tutulmuştur.

Dolayısıyla söz konusu arsa veya arazi üzerinde küçük sanayi sitesi kooperatifi kurulmuşsa, bu kooperatifin Arazi Vergisi geçici muaflığından yararlanması gerekir.

4.9.2.3. Harçlar Vergisi

K.K.'nun 93. maddesinin 1-b bendinde kooperatiflerin noter harçlarından muaf olduğu belirtilmiştir. Kanunda yer alan hükümde şöyle denilmektedir:

Kooperatif ve üst kuruluşlarının her nevi defterlerinin ve ana sözleşmelerinin tasdiki ile açılış tasdiklerinde sahifelerinin mühürlenmesi noter harçlarından muaf bulunmaktadır.

Hangi defterlerin açılış, ara ve kapanış tasdikine tabi olduğu TTK ve VUK' da açıklanmıştır. Kooperatifin tuttuğu defterler ister TTK , ya da VUK' na göre tasdike tabi defterlerden olsun yine muaflıktan yararlanmaktadırlar.

Noter harçları 492 sayılı Harçlar Kanunu'nun ikinci kısım birinci bölümünde yer alan 38. maddede açıklanmıştır349. Tarifede yer alan hükme göre, notere tasdik için getirilen defterlerden tasdik için ayrı, sahifelerin mühürlenmesi için ayrı harç alınması gerekmektedir.

K.K. ile tasdik ve mühürleme açısından muaf olan kooperatifler noter ücretine tabi bulunmaktadırlar. K.K.'nun 93. maddesinin 1. fıkrasının (e) bendine göre, kooperatif ortaklarına da harç muaflığı sağlamıştır. Ortağın kooperatiften çıkma isteğini yönetim kurulunun kabulden kaçınması halinde K.K.'nun 13. maddesi gereğince noter aracılığıyla kooperatife yapılacak bildiri noter harcına tabi değildir.

Sanayi sitesi yapı kooperatifleri yukarıda açıkladığımız muaflıklar dışında kalan harçları ödemekle mükelleftirler. Bunlardan biri de yapı kooperatiflerinin ortaklarına dağıtacağı gayrimenkullerin ortaklar adına tescilinde kayıtlı değer üzerinden

ödenecek olan tapu harcıdır (Harçlar K. 4 Sayılı Tarife). Aynı şekilde kooperatifin satın aldığı arsanın tapuya tescili de tapu harcına tabidir.

4.9.2.4. Bankacılık Sigortacılık Muameleleri Vergisi (BSMV)

6802 sayılı Kanunun 28’inci maddesinin ilk fıkrasında, bankaların yanı sıra sigorta ve reasürans şirketlerinin de, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu kapsamında yaptıkları tüm işlemler sonucu lehe aldıkları paraların BSMV’ ye tabi olduğu belirtilmiştir350

.

Bu bağlamda, yukarıda anılan verginin nispeti, Kanunda % 15 olarak belirtilmiş olup, Bakanlar Kurulu bu oranını % 1’e kadar indirmeye ve % 15 oranını aşmamak üzere yeniden tespite yetkilidir. Bakanlar Kurulu kendisine tanınan bu yetkiyi en son 16.08.1991 tarih ve 20962 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 12.08.1991 tarih ve 91/2072 sayılı kararıyla kullanmış ve BSMV genel oranını % 5 olarak belirlemiştir351

.

Uygulamada (BSMV) tahakkuku yapılırken, net prim üzerinden %10 oranında hesaplanan Yangın Sigorta Vergisi (YSV), sigorta şirketleri tarafından lehe alınan para olarak değerlendirilerek, BSMV matrahına dâhil edildiği görülmektedir. Sigorta şirketleri her ne kadar Yangın Sigorta Vergisi mükellefi iseler de, kesilen verginin ilgili kuruma yatırılması hususunda aracılık etmektedirler. Dolayısıyla, (BSMV) matrahına bu verginin dâhil edilmesi mükerrer vergi alınması anlamına gelmektedir. Söz konusu durumun açıklığa kavuşturulması için kanun koyucu tarafından düzenleme yapılmasında fayda vardır.

Diğer taraftan, 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 33. Maddesine göre, söz konusu verginin yükümlüsü sigorta şirketleri olup, vergi netice itibari ile hizmetlerden yararlanan kimselere yansıtılmaktadır³⁵².

350

Ömer Çakıcı ve Mehmet Ceylan, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi- Teori- Uygulama- Mevzuat, İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği, Gm Matbaacılık, 2014, s.54.

351

Resmi Gazete, “ 91/2072 sayılı BSMV Uygulamasına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı”, 12.08.1991, s. 20962. 352