KOOPERATİF VE ÜST BİRLİKLERİ

Kooperatif üst birlikleri 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 70. Maddesinde açıklandığı üzere;

Kooperatiflerin müşterek menfaatlerini korumak, amaçlarını gerçekleştirmek için iktisadi faaliyette bulunmak, faaliyetlerini koordine etmek ve denetlemek, dış memleketlerle olan münasebetlerini düzenlemek, kooperatifçiliği geliştirmek ve eğitim yapmak, kooperatifçilik konularında tavsiyelerde bulunmak gibi hizmetleri yerine getirilmesi için, Kooperatif Birlikleri, Kooperatifler Merkez Birlikleri ve Türkiye Milli Kooperatifler Birliği kurulur. Kooperatif Birlikleri, Kooperatifler Merkez Birlikleri ve Türkiye Milli Kooperatifler Birliği yönetim kurulu üyeleriyle memurları haklarında 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 62. madde hükümleri uygulanır50

. İfadesi yer almaktadır.

Yukarıdaki kanun hükmünde bahsi geçen üst birlikler şunlardır;

a. Kooperatif Birlikleri

b. Kooperatif Merkez Birlikleri c. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği

a. Kooperatif Birlikleri

1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 72. maddesine göre;

Konuları aynı veya birbiriyle ilgili nitelikte olan 7 veya daha çok kooperatif tarafından birlikler kurulabileceği ana sözleşmelerinde tesbit edilebilir. Bu birlikler kooperatif şeklinde kurulur. İlgili Bakanlık tarafından belirlendiği takdirde, bu bölgelerde aynı çalışma konularına sahip birden fazla kooperatif birliği kurulamaz⁵¹.

Hükmü yer almaktadır.

50 Eriş ve Ulusoy, s. 699.

Yukarıdaki kanun hükmünden de anlaşılacağı üzere, Kooperatif Birlikleri’nin kurulabilmesi için aşağıdaki şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Buna göre;

1- En az 7 (yedi) Kooperatifin bir araya gelmesi,

2- Kooperatifin ana sözleşmesinde birlik kurulacağına dair bir hüküm bulunması,

3- Birlik üyesi kooperatiflerin faaliyet konuları aynı veya birbiriyle aynı nitelikte olması,

4- Kooperatif birliklerinin, kooperatif şeklinde kurulması gerekmektedir.

Örnek olarak göstermek gerekirse; 7 tane yapı kooperatifinin bir araya gelerek kurmuş oldukları “Yapı Kooperatifleri Birliği’ne”, Konut Yapı Kooperatifleri ile Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifleri ve Organize Sanayi Bölgesi Yapı Kooperatifleri üye olabilirler⁵².

Türkiye Milli Kooperatifler Birliği’nin yayınlamış olduğu 2012 yılı Çalışma Raporundaki tablo 1.2’ de, 31.05.2013 tarihi itibariyle Türkiye Genelinde Hizmet Türlerine Göre Faal Kooperatif Birlikleri sayısı ve ortak sayıları gösterilmiştir.

52 Şahin, s. 11.

Tablo 1.2

TÜRKİYE GENELİNDEKİ FAALİYET TÜRLERİNE GÖRE BİRLİKLER (31.05.2013 İTİBARİYLE)

Türleri İtibarı ile Birlikler Tür çeşidi Birlik Sayısı Birliklere ortak Koop. Sayısı Merkez Birlik

Tarımsal Kalkınma Birl.

Köy Koop. Tarım Hayvancılık Ormancılık Çay 14 12 33 18 5 1.510 488 2.007 977 47 1 1 1 1 1 Sulama Birl. 13 757 1 Su ürünleri Birl. 16 212 1 Pancar Birl. 1 31 -

Tarım Kredi Birl. 16 1.679 1

Tarım Satış Birl. 17 332 -

Konut Yapı Koop. Birl. 316 8.741 2

Tüketim Koop. Birl.. 7 104 1

Motorlu Taşıt Koop. Birl. 34 620 1

Esnaf San. Kefalet Koop. Birl. 32 963 1

Küçük San. Sit. Koop. Birl. 0 0 -

Turizm Geliştirme Birl. 2 23 -

Üretim Tedarik Dağ. Koop. Birl. 3 27 - Toplu İşyeri Yapı Koop. Birl. 6 94 - GENEL TOPLAM 545 18.612 13 Kaynak: Türkiye Milli Kooperatifler Birliği, 2012 Çalışma Raporu, s. 10.

Tablo 1.2 de yer alan verilere göre, Ülkemiz genelinde (545) Üst Birlik bulunmakta olup, bu birliklere üye kooperatif sayısı ise (18.612) olduğu görülmektedir.

Diğer yandan, Sigorta Kooperatifleri’nin anılan tablodaki 2012 çalışma raporuna göre, ülkemizdeki mevcut sayılarının iki olması nedeniyle, kooperatif üst birliğine üye olma zorunluluğu bulunmamaktadır.

Ancak, 5684 Sayılı Sigortacılık Kanunu’nun, değişik 29.06.2012 tarihli, 28338 sayılı resmi gazetede yayınlanan 24. Maddenin 1. Bendindeki düzenlemeye göre53

;

53

Sigorta kooperatifleri, sigorta şirketleri ve 4632 sayılı Kanuna göre kurulan emeklilik şirketleri, merkezi İstanbul’da bulunan ve kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olan, Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği’ne (TSREŞB) giriş aidatı ödeyerek üye olmak zorundadır. Bu zorunluluk, sigorta kooperatifleri, sigorta şirketleri ve reasürans şirketleri için, sigortacılık ruhsatı alamalarından itibaren 6 (altı) ay içinde yerine getirilir. Hükmü yer almaktadır.

Dolayısıyla, sigorta kooperatifleri, sigortacılık mevzuatı gereği, üst kuluş niteliğinde bulunan Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği’ne üye olmak zorundadır.

b. Kooperatif Merkez Birlikleri

Faaliyet konusu aynı olan kooperatif birliklerinin kooperatif şeklinde bir araya gelerek kurdukları ve Türkiye Milli Kooperatifler Birliği arasında yer alan kuruluşlardır. Kooperatif Merkez birliklerinin ne şekilde kurulacağı, K.K. 76. Madde hükmünde belirtilmiştir.

Ancak, asgari kaç kooperatif birliğinin merkez birliği kurabileceği hususu kanunda açıkça belirtilmediği görülmektedir. Bu bağlamda K.K. 79. Maddesinde ise,

“Birlikler, merkez birlikleri ve Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ana

sözleşmelerini bu kanun hükümlerine göre hazırlarlar.” Hükmü yer almaktadır.

Kanımızca ( 7 ) birliğin bir araya gelerek merkez birliği kurması gerekmektedir⁵⁴. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği’nin 2012 yılı verlerine göre, ülkemizde (13) Merkez Birlik bulunmaktadır55

.

c. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği

Türkiye’de faaliyet gösteren kooperatif birlikleri veya kooperatif merkez birliklerinin kooperatif şeklinde bir araya gelerek kurulmuş olan en üst düzeydeki birliklerdir. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 77. maddesine göre:

54 Eriş ve Ulusoy, s. 719.

55

Birlik veya Merkez Birlikleri, kooperatif şeklinde Türkiye Milli Kooperatifler Birliği’ni kurabilirler. Katılma şartları, Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ana sözleşmesinde belirtilir. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği genel kurulu, bu birliğe dahil birlikler ve merkez birlikleri genel kurulunca seçilecek temsilcilerden kurulur. Bu kurulun kooperatif birlik ve merkez birlikleri yönetim kurullarından teşkil olunacağı ana sözleşme ile hüküm altına alınabilir56

. Denmektedir.

Bu itibarla, yukarıda anılan kanun hükmünden de açıkça anlaşılacağı üzere, Türkiye Milli Kooperatifler Birliği’nin de, Kooperatif merkez birlikleri gibi K.K.79 maddesi uyarınca, en az 7 birlik veya merkez birliği tarafından kurulması gerekmektedir. Türkiye genelindeki Milli Kooperatifler Birliği’ne ortak Birlik ve Merkez Birlikleri ve bunlara üye kooperatiflerin sayısı aşağıdaki tablo 1,3’de gösterilmiştir.

Tablo.1.3

MİLLİ KOOPERATİFLER BİRLİĞİ’NE ORTAK

(01.01.2013-30.06.2013) BİLDİRİLEN BİRLİK VE MERKEZ BİRLİKLER

ORTAĞIN ADI Birlik Sayısı Birim Koop.Sayısı Türkiye Esnaf ve Kredi ve Kefalet Koop. Birlikleri Merkez Birliği (Teskomb) 32 882 Türkiye Kent Koop. Merkez Birliği (Türkkent) 9 158 Türkiye Ormancılık Koop. Merkez Birliği (Or-Koop.) 27 2.467

Tüm Tüketim Koop. Merkez Birliği 7 123

Türkiye S.S. Yapı Koop. Merkez Birliği (Türkkonut) 12 382 S.S. Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Koop. Birlikleri Merkez Birliği 21 2.700 Tüm Motorlu Taşıyıcılar Koop. Merkez Birliği 16 421 Su Ürünleri Kooperatifi Merkez Birliği 13 202 Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği 11 733 Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği 16 1.659 Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği (Tar-Koop.) 12 - Pancar Ekicileri Koop. Birliği (PankoBirlik) - 31 Tüm eczacılar Üretim, Temin, Dağıtım Koop. Birliği - 4 Marmara Bölgesi Küçük sanayi Siteleri Yapı Koop. Birliği - 17 Malatya Kayısı Tarım Satış Koop. Birliği (KayısıBirlik - - GENEL TOPLAM 176 9.779

Kaynak: Türkiye Milli Kooperatifler Birliği, 2012 Çalışma Raporu, s.7.

56Eriş ve Ulusoy, s. 721.

Yukarıda gösterilen Tablo 1.3’ deki 2012 yılı verilerine göre, Milli Kooperatifler Birliği’ne, toplam (15) birliğin ortak olduğu, bunun, (11) Merkez Birlikleri ve (4) nünde Kooperatif Birlikleri’nden oluştuğu görülmektedir. Ayrıca (Türkiye Koop)’a üye Merkez Birlikleri’nin (176) ortak Kooperatif Birliği ve bu birliklere de ortak (9.779) kooperatif bulunmaktadır.

Türkiye Milli Kooperatifler Birliği, 30.12.1991 yılında kurulmuş olup, kısa adı “TÜRKİYE KOOP” tur ve merkezi Ankara’dır.

Türkiye Milli Kooperatifler Birliği’nin başlıca en önemli görevleri şunlardır; 1- Türkiye kooperatifçiliğinin gelişmesini sağlamak,

2- Dış ülkelerle ilişkiler kurmak ve uluslararası alanlarda Merkez Birliklerini ve Birlikleri temsil etmek,

3- Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) ‘nın genel kurul toplantılarına katılmak,

4- Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca çıkartılmış bulunan kooperatifçilik eylem planında yer alan faaliyetlerin yürütülmesinde sorumlu kuruluş olarak görevini sürdürmek, olarak sıralanmıştır.