Kooperatifçilik, kavram olarak ekonomik ve sosyal dayanışma modelini içerdiği ve sigorta kavramınında sosyal dayanışma sistemi içerisinde yer alması dolayısıyla, her iki kavram arasında bir benzerliğin olduğu görülmektedir. Bu çerçevede dünya genelinde sigortacılığın gelişmesinde kooperatiflerin büyük rolü olduğu görülmektedir. Bu değerleme sonucunda, dünyadaki güçlü sigorta şirketlerinin arasında ve arkasında sigorta kooperatiflerinin olduğu bilinmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ilk kurulan kooperatiflerden birtanesi, 1735 yılında kurulan sigorta kooperatifidir. Daha sonraları ise, 1752 yılında ve halen ABD.’de sigortacılık faaliyetinde bulunan Filedelfiya Sigorta Kooperatifi kurulduğu bilinmektedir. Aynı yıllarda, Almanya, Fransa ve diğer Avrupa ülkelerinde de sigorta kooperatiflerinin kurulmaya başlandığı bilinmektedir102
.
Diğer yandan, dünya genelinde öncü kuruluşlar arasında bulunan sigorta kooperatifleri, uluslararası örgütlenmeleri sonucunda 1895 yılında, Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) çatısı altında birleşmişlerdir103
.
ICA’daki sekiz sektör örgütünden birisi de, 1972 yılında federasyon şekline dönüşen ve 2010 yılı verilerine göre, 73 ülkeden 223 üye kuruluşu bulunan, Uluslararası Mutüel ve Sigorta Kooperatifleri Federasyonu’nun (The International Cooperative and Mutuel Insurance Federation) ICMIF olduğu görülmektedir. Ülkemizden ise Koru Sigorta Kooperatifi ICMIF üye kuruluşlar arasında yer almaktadır104
.
102 Milliyet blog. “Dünyada ve Türkiye’de Sigorta Kooperatifleri”,
http://blog.milliyet.com.tr/dunyada-ve-turkiye-de-sigorta-kooperatifleri/Blog /?BlogNO=359564 (22 Nisan 2012). 103
Cevat Giray, “Kooperatifçiliğin Dünyada ve Türkiye’deki Nicel Gelişimi”, SBF Dergisi, 1992, c.47, s.1, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/454/5176.pdf (1992), s.428.
104
ICMIF tarafından yayımlanan pazar payı araştırma raporu 2012 finansal verilerine göre, sigorta kooperatiflerinin, Dünya genelinde 2007 ve 2012 yılları arasında prim gelirleri rekor seviyede arttığı ve 1,22 trilyon USD olarak gerçekleştiği görülmüştür. Tüm sigorta pazarının %11,2 büyümesine rağmen, mutuel ve sigorta kooperatifleri %26 oranında büyüme sağlamıştır. Diğer bir ifadeyle, sigorta kooperatifleri, global sektördeki 2007 yılındaki %23,6 olan pazar payları, yaklaşık, %13 büyüme sağlayarak 2012 yılında % 26,7’ye yükselmiştir. Dolayısıyla 2007 yılından 2012 yılına kadar, beş yıllık süreç içerisinde, Dünya sigorta sektörünün en hızlı büyüyen parçası olmuştur105
.
Yine, ICMIF 2007-2011 raporundaki, beş yıllık büyüme eğilimleri analiz edildiğinde, Avrupa’daki sigorta kooperatiflerinin sektördeki 2007 yılı %22,6 oransal Pazar payı, %25 büyüme göstererek 2011 yılısonu itibariyle, % 28,1’e yükselmiştir106
. Ülkemizde T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca, 2012 yılının Uluslar arası Kooperatifler yılı olarak kutlanması ve sigorta kooperatiflerine verilen destekler dolayısıyla, sigorta kooperatiflerinin sektördeki yerlerini alması büyük umut verici bir gelişmedir. Bu bağlamada sigorta kooperatiflerinin sektöre getireceği rekabet ve istihdam katkısının büyük önemi bulunmaktadır.
2.1.1. Türkiye’de Kooperatif Sigortacılığı
Türkiye’de ilk sigortacılık faaliyeti, 1870 yılında Beyoğlu’nda çıkan Büyük Pera yangının, daha çok yabancıların ve zenginlerin oturduğu yerde olması sigortacılığın gelişme sürecini hızlandırmıştır. Ülkemizde ilk sigortacılık faaliyeti 1872 yılında, İngiliz sigorta şirketlerinin açmış oldukları temsilcilikle başlamıştır.
Daha sonra sektörde, Fransız, Alman, İtalyan, İsviçreli ve diğer yabancı ülkelerin sigorta şirketleri yer almıştır. Dolayısıyla, 44 sigorta şirketinden sadece bir tanesi Türk şirketi olarak kayıtlara geçmiştir.
105 Alison Grant, “Mutual and cooperative insurance continue to out perform the insurance market”, Co-operative News, http://www.thenews.coop/40342/news/banking-and-insurance/mutual-and- cooperative-insurers-continue-outperform-rest-insurance-market/#.UvGg3E3knIU
Cumhuriyet döneminden sonra, ekonomide başlayan millileşme hareketleri sonucu, 1925 yılında sermayesinin tamamı Türklere ait olan Anadolu Sigorta ve 1929 yılında Milli Reasürans T.A.Ş. kurulduğu bilinmektedir107
.
Ülkemizde ilk kooperatif sigortacılığı ise, 1958 yılında Halk Bankası öncülüğünde, esnaf ve sanatkarlar Kooperatifi ve elliden fazla esnaf ve sanatkarın ortaklığı ile, Türkiye’de ilk ve tek sigorta kooperatif şirketi olan Birlik Sigorta Kooperatifi adı altında kurulmuştur108. Ancak, 1997 yılında sigorta kooperatifi statüsünden anonim şirkete dönüştürülmüş olup, 2010 yılındada Birlik sigorta A.Ş. olan ünvanı, Halk Sigorta A.Ş. olarak değiştirilmiştir109
.
Türkiye’de sigortacılık sektörü 2008 ve 2009 yıllarında gelişmekte olan piyasalardaki prim artşının aksine, 2008 yılındaki küresel kriz nedeniyle prim üretiminde azalmaların olduğu bilinmektedir. Bu olumsuz gelişmelere karşın, sektör 2010 yılında tekrar büyümeye başlamıştır.
Sigorta şirketleri, Dünyada toplam prim üretiminde 2012 yılı verilerine göre sanayileşmiş ülkelerde (ABD, Japonya, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Hong Kong) %84, gelişmekte olan ülkelerde (Latin Amerika ve Karayip, Merkez ve Doğu Avrupa, Güney ve Doğu Asya, Orta Doğu ve Merkez Asya, Afrika ) %16 gerçekleşmiştir110
. Türk sigortacılık sektörü, özellikle Avrupa Birliği sektörel düzeyde uyum sürecinde gündeme gelen liberalleşme çalışmaları 1980 yılı sonlarında yoğunlaştığı görülmektedir111. Dolayısıyla, bu yıllarda esen liberalizasyon akımı doğrultusunda sigortacılık sektörü rekabete açılmış ve aşamalı olarak Hazine Müsteşarlığı’nca yeni şirketlerin kurulmasına izin verilmesi sonucunda, yerli ve yabancı şirketlerin sayısında büyük artışlar olmuştur112
.
107
M.Akif Özer, “Sigorta Sektöründe Performans Yönetimi”, Reasürör Dergisi, sayı. 81, (Temmuz 2011), s. 7. 108 Sigorta Haber e-gazete “Kooperatif Sigortacılığındaki Son Gelişmeler, 08.04.2011,
http://www.sigortahabergazete.com/2011/04/08 (8 Nisan 2011). 109
Halk Sigorta Tarihçe.http:// www. halksigorta.org/pages/385/378/f/tr-TR/Tarihçe.aspx 110
T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurulu, Sigortacılık ve BES Faaliyet Raporu-2012, İstanbul: 2013, s. 10.
111
Halil Yolcu, Avrupa Birliği Sürecinde Türk Sigorta Sektörü, İstanbul: Avcıol Basım Yayın, 2009, s. 65. 112 Faruk Akın, “Türk Sigortacılık Sektörünün AB Ülkeleri Sigortacılık Sektörü İle Karşılaştırılması”, Ferudun Kaya (Ed.), Sigortacılık, içinde (239-250), İstanbul: Beta Yayıncılık: 3. Baskı, 2013, s.241.
Ancak, ülkemizde sigortacılık sektörü, sanayileşmiş ülkelerdeki gibi ne yazik ki bir gelişme gösterememiş ve 2012 yılında, Dünyada 655 ABD. Doları olan kişi başı prim üretimi, ülkemizde 144 ABD Doları olarak gerçekleşmiştir113
.
2007 yılında Avrupa Birliği ile uyumlu olarak çıkartılan 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu sonrası, sektöre yabancı şirketlerin talebinin arttığı ve 2012 yılında Ülkemizdeki mevcut 59 sigorta şirketleri içerisinde yer alan yabancı sigorta şirket sayısının, oransal olarak %70’in üzerinde olduğu görülmektedir. Sigortacılık ve BES Faaliyet Raporu 2012 yılı verilerine göre, sigortacılık sektöründe faaliyet gösteren toplam 59 Sigorta şirketinin, 56’sı Anonim şirket, 1 kooperatif ve ikisi de şube şeklinde kurulmuş şirketlerden oluşmaktadır. Bu şirketlerin 35’ hayat dışı sigortalarda, 6’sı hayat sigortalarında, 17’si hayat ve emeklilikte, biri de reasürans alanında ruhsat sahibidir114
. Diğer yandan, Türkiye sigorta sektöründe, sigorta kooperatiflerine büyük ihtiyaç olduğu görülmektedir. Ülkemizde bugüne kadar kooperatifçiliğin yanlış anlaşıldığı ve çoğunlukla yapı kooperatifçiliği ile tarım kooperatifçiliği olarak uygulandığı bilinmektedir.
Dolayısıyla, geçmiş yıllarda kooperatif yöneticilerinin özellikle yapı kooperatiflerinde mütehahit gibi çalışmaları neticesinde çok kimsenin mağdur olduğu ve kooperatifçilik modelinin doğru olarak uygulanamamıştır. Ancak, sigorta kooperatiflerinin Hazine Müsteşarlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca yönlendirilmesi ve denetlenmesi, ayrıca yöneticilerinin sigortacılık konusunda uzman olmaları koşulunun zorunlu olması sonucunda, sigorta kooperatiflerine olan güveni daha da arttırmıştır.
Ülkemizde sigorta kooperatifçiliğinin kurulmasında ve yaygınlaşması sürecinde, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü ile Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü’nün çalışmalarının olumlu yönde olduğu bilinmektedir.
113
Sigortacılık ve BES Faaliyet Raporu-2012, s. 11. 114
Bu açıdan, sigorta kooperatiflerinin sigortacılık sektöründe yerli yatırımcıların teşvik edilmesi açısından büyük önem taşıdığı ve bu kooperatiflerin ilerleyen zaman içerisinde, sigortacılık sektöründe büyük paya sahip olacakları ve çok sayıda insana istihdam olanağı sağlayacağı düşünülmektedir.
2.2. KOOPERATİF SİGORTACILIĞINDA AVRUPA BİRLİĞİ