Konstrüktivizm

1990 sonrası üçüncü büyük tartışma olarak uluslararası ilişkiler literatüründe yer alan rasyonalizm ve reflektivizm arasında kalan bir teori olarak görülür.152 _Sosyal

araştırmalarda ampirik yöntemlerin kullanılabileceği anlayışı ile153 _pozitivizmin

epistomolojisi ve post pozitivizmin ontolojisinin uluslararası ilişkiler dinamiğinde sosyal gerçekliğin daha iyi anlaşılabileceğini savunan konstrüktivistler,154 _pozitivizm

ve post pozitivizm arasında ‘orta yol’ bulabileceğini vurgulayarak uluslararası ilişkiler teorilerinde yerini almıştır.155 _{Konstrüktivizmin temel yapısını da oluşturan}

ve erken dönem düşünürlerinden bazılarını Wendt ve Onuf ve Ruggie, Kratochwil olarak sıralamak mümkündür.156

Konstrüktivizmin iki temel varsayımına bakacak olursak öncelikle, insan topluluğuna ait olan siyasi sorunları materyalist bir açıdan değil, düşünceler sistemi tarafından analiz edilmelidir. İkincisi ise, aktör bazında ki kimlik ve çıkarlar doğa tarafından değil düşünceler sistemi tarafından oluşturulmuştur. 157 _{Konstrüktivistler,}

dünya politikasını şekillendirmede hareket tarzı ve anlayışların paylaşılmasının yanı sıra, normlar, kurallar ve fikirlerin önemini vurgulamışlardır.158 Konstrüktivistler,

152 _{Jörg Friedrichs, European Approaches to International Relations Theory: A House with Many} Mansions, London: Routledge, 2004, s. 11.

153 _{Audie Klotz, Cecelia Lynch, Strategies for Research in Constructivist International Relations,} New York: ME Sharpe, s. 14.

154 _{Wendt, a.g.e., s. 39.} 155 _{Friedrichs, a.g.e., s. 105.}

156 _{Milja Kurki, Causation in International Relations: Reclaiming Causal Analysis, Cambridge:} Cambridge University, 2008, s. 126.

157_{Wendt, a.g.e., s. 1.} 158 _{Kurki, a.g.e., s. 126.}

paylaşılan sosyal ilişkiler bakımından yapıyı tanımlayarak topluma kolektif anlamlar yükler.159

Küreselleşmeden miras kalan değişim ve dönüşümlerin yorumlanmasında güç bazlı kaynaklar yerine fikirsel bağlamda oluşmuş sosyal yapıyı incelemelerine dahil eden konstrüktivizm, realizmden ayrışarak devleti toplum ile beraber analiz düzeyine oturtmuştur.160 _{Böylece realist bloğun yok saydığı, cinsiyet, kimlik, insan hakları gibi}

normatif düzlemde ki konuları ele alarak devletlerin aşamadığı çatışma süreçlerinin inşasının temelini kimliklerin oluşturduğunu varsaymaktadır.161

Konstrüktivistler aktör çıkarlarının dışsal değil içsel olarak oluştuğunu vurgulamaktadırlar.162 _{Çıkarın temel noktasını kimlikler oluşturmaktadır ve buna}

bağlı olarak eylemler oluşmakta ve şekillenmektedir.163_{Konstrüktivizmde, diğer}

teorilerin unsurları ve pozitivist yapılarının aksine normlar, fikirler ve kolektif kimlikler ön plana çıkmaktadır.164 _{Konstrüktivizim hem sosyolojik kuramsalcılığın}

entelektüel boyutundan hem de eleştirel teorilerden beslenen bir ekol olarak karşımıza çıkmaktadır. 165 _{Güç kavramı, anlamın sosyal inşası ile sosyal gerçekliğin}

inşası arasında ki ilişkiyi ele aldığından dolayı inşacılar için oldukça önemlidir.166_{Fakat konstrüktivistler, dünya siyasetini açıklamak ve eylemlerin ana}

sebeplerini okumakta kullanılan gücün maddeci yaklaşımını eksik ve olayların boyutlarını tam olarak açıklamadığını değerlendirmişlerdir. Konstrüktivistler politikaları anlamak için eylemlerin, uluslararası normların nasıl meydana geldiğini, düşünce ve değerlerin olayların akışında ki etken rolünü, söylemlerin etkilerini incelemişlerdir.167

159 _{Steven Dixon, “Humanitarian Intervention: A Novel Constructivist Analysis of Norms and} Behaviour”, Journal of Politics & International Studies, Vol 9, 2013, s. 135.

160_{Atilla Sandıklı, Bilgehan Emeklier, “Güvenlik Yaklaşımlarında Değişim ve Dönüşüm”, Atilla} Sandıklı(ed.), Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri, İstanbul: Bilgesam Yayınları, 2012, s. 39.

161 _{Sandıklı, Emeklier , a.g.e., s. 40} 162 _{Dixon, a.g.m., s. 134.}

163 _{Dixon, a.g.m., s. 135.} 164 _{Friedrichs, a.g.e., s. 119.} 165 _{Reus-Smit, a.g.e., s. 292.}

166 _{Stefano Guzzini, “Constructivism and International Relations: An analysis of Luhmann’s} Conceptualization of Power”, Mathias Albert and Lena Hilkermeier (ed.), Observing International Relations: Niklas Luhmann and World Politics, London: Routledge, 2004, s. 208.

Konstrüktivist düşünceye göre aktörler tarafından fikirler ve düşünsel özelliklerin sosyal ve siyasi eylemleri şekillendirmektedir. 168 _{Aynı zamanda}

konstrüktivizm tarafından belirleyici yöntem olarak kullanılan kimlikler çıkarlar ve bu çıkarlar ise aktörlerin eylemlerini belirlemektedir. Çıkarların nasıl oluştuğunu ortaya koyan devlet veya bireylerin kimlikleridir. Konstrüktivistler karşılıklı olarak birbirlerini etkilediklerini düşündükleri aktörler ve normatif ve düşünsel yapılar bu kimlik ve çıkarların belirleyici unsurlarını oluşturmaktadırlar.169

Konstrüktivistlere göre ulusal çıkarların varlığı aktörle yapının arasında bir ilişki sonucunda ortaya çıkan normlara dayalıdır.170 _{İnşacıları, ulusal çıkarların}

içeriden kaynaklanmasına oluşturulan kimlikten doğmasını savunmakta ve bu kimlikleri ulusal çıkarların temeli olarak tanımlamaktadır. Sosyal çevre, çıkar ve kimliğimizin sonuçlarını ve böylece eylemlerin nasıl şekillendiğini de belirlemektedir. Devletlerin bütün eylemler de kimliklere dayanmaktadır.171

İnşacılara göre, aktör ile yapı arasında sabit olmayıp sürekli değişim halinde bulunan bir sürü norm vardır ve bunlar uluslararası sistemde bütün aktörler için önemlidir. Ulusal egemenlik ve insan hakları gibi uluslararası hukuk ve kabul olunmuş değerler, bu normlardan sayılmaktadır. Konstrüktivizme göre eğer bu evrensel kabul olunmuş normlar ve değerler zarar görüp tehlikeye düşerse, insani müdahale meşruiyet kazanabilir.172 _{Konstrüktivist düşünceye göre devletler, diğer}

devletlerde işlenen insanlığa karşı suçları önlemek adına sorumluluk alarak insani müdahaleyi ahlaki bir eylem haline dönüştürebilirler.173

Özetle konstrüktivist teoriye göre, uluslararası alanda ortaya konan ve küreselleşen uluslararası hukuk ve insan hakları gibi normların tehlikeye düşmesi, kötüye kullanılması halinde insani müdahaleden bahsetmek mümkün olabilir. Fakat çıkarların oluşturduğu bir müdahale söz konusu olmamaktadır. Bir devletin kendi vatandaşına karşı savaş açması veya bir grubun başka gruba karşı soykırım yapması, 168_{A.g.e., s. 294.} 169_{A.g.e., s. 295.} 170 _{Dixon, a.g.m., s. 136.} 171_{A.g.m., s. 135.} 172 _{Dixon, a.g.m., s. 126-161.}

173 _{Fredrik Doeser, “Sweden’s Libya Decision: A Case of Humanitarian Intervention”, International} Politics, Vol 51, No 2, 2014, s. 197.

insan haklarının korunmaması gibi durumlarda maddi güç kullanmak, küresel normları ve değerleri korumak için meşru hale gelebilir.174