İnsani Müdahale Kavramsal Boyutu

İlk kez sözlük anlamı ile 19. Yüzyılda örneklerine rastlanan ‘insani müdahale’ kavramı devletlerin, yabancı ülkelerde ki vatandaşlarını ve azınlıklarını korumak adına kullanılmıştır. 1860 yılında Lübnan’da kendine yer edinmiş ve Fransa’nın Maronit Hıristiyan azınlığının haklarını güvende tutmak adına müdahale gerçekleştirilmiştir. Soğuk Savaş ile birlikte kelimenin manası da git gide genişlemiştir.277

Uluslararası anlaşmalarda tanımı bulunmayan ‘insani müdahale’ kavramı üzerine belirli bir anlaşmaya varılmamıştır. Uluslararası ilişkiler disiplini içerisinde hukuk, siyaset bilimi ve etik gibi alanlarla ilgili278 olduğundan dolayı sabitlenmiş bir tanımı olmamakla birlikte, her alanda başka şekilde yorumlanmıştır.279

Bu kavram ile sınırların değil, sınır içerisinde yaşayan insanların korunması insani müdahaleyi tüm bu alanlarla ilişkili bir kavram haline getirmiştir. Böylece kavram hem uluslararası hukuk hem uluslararası ilişkiler alanlarında kendine yer edinmiştir.280 _{Herhangi bir hukuki tanımı olmayan bu kavram hem ahlaki hem}

hukuki olarak iki yönlü olarak bilinmektedir. 281 _{Hukuk ve ahlak üzerinden}

tanımlanma ihtiyacı olan insani müdahale kavramı bu nosyonlar ile bir arada olduğu zaman manaya kavuşmaktadır. Müdahalenin ölçütleri ve hangi durumlarda ahlaki

276 _{Denk, a.g.e.,s. 559.}

277_{Ali Mamurcu, İnsani Müdahale Üzerine Tartışmalar ve Darfur Sorunu, Yayınlanmamış Yüksek} Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2018, s. 37

278_{Şaban Kardaş, “HumanitarianIntervention: A Conceptual Analysis”, Alternatives Turkish Journal} of International Relations, Vol. 2., No. 3-4., 2003, s. 21.

279_{Bu tanımdan yola çıkarak devletler tarafından herhangi bir masum insanın hayatını kurtarmak için} ahlaka uygun belirlenen kavram, etik meşruiyeti mevcudiyeti olsa dahi hukuka uygun değildir. Çünkü anlaşmalarda geçen kuvvet kullanma yasağını ve devletlerin bütünlüğünü göz önüne seren iç işlerine karışmama ilkesine aykırı olarak görülmektedir. Detaylı bilgi için bkz: Hancılar, a.g.m., s. 97.

280 _{Selçok, a.g.m., s.1.} 281_{Hancılar, a.g.m., s. 97.}

olabileceği tartışma konusudur. Walzer, bu çerçevede ‘insanlığın ahlaki duygularını

şok eden’ durumlar dahilinde insani müdahalenin meşru olacağını ifade etmiştir.282

İnsani müdahale tartışmalı ve tanımlaması güç bir kavramdır. Sadece müdahale, insani müdahaleden daha geniş bir kavram olduğu için değil aynı zamanda tek bir tanımı olmayarak farklı zamanlarda, farklı durumlarda uygulandığı için insani müdahalenin tanımını tamamlamak ve anlamak önemlidir.283_Müdahale

kelimesi uzun zamandır teknik olarak kullanılmasa da sık sık ‘interference’ müdahale ve ‘interposition’ araya girme kelimeleri birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Bu yüzden terim nispeten modernleşmektedir. Müdahale var olan koşulları değiştirmek veya sürdürmek amacıyla diğer devletin iç işlerine karışarak devlet veya bir devlet grubu tarafından diktatörce girişim olarak tanımlanmaktadır.284

İnsani müdahale terimi ciddi bir insanlık krizi olup olmadığına bakılmaksızın, askeri müdahalenin neredeyse tüm şekillerinde insani yardım dağıtımının uluslararası eylemlerin geniş çeşitliliğini göstermek için kullanılır. İnsani müdahalenin yasal olarak dahil edilmesi gereken normatif konularla bağlı olmasından dolayı, insani müdahalede bulunması gereken niteliğin tanımlanmasının ayırt edilmesi önemlidir.285

1999 yılının Kasım ayında Nato’nunScheveningen’de gerçekleştirdiği konferansta yaptığı tanımına göre insani müdahale, müdahale edilen devletin izni olmaksızın o devlette gerçekleşen veya gerçekleşmekte olan ağır ve büyük çaplı insan hakları ihlallerinin ortadan kaldırılması için girişilen insani felaketleri ve tehditleri ortadan kaldırmaya yönelik eylemdir.286

Uluslararası boyutta dış politika araçlarından biri olan insani müdahale devletin egemen yapısı, iç işlerinde olan bağımsız yapı ve güç kısıtlanması ilkelerine ters

282 _{Walzer, a.g.e., s. 107.}

283 _{John-Mark Iyi,Humanitarian Intervention and the AU- ECOWAS Intervention Treaties Under} International Law- Towards a Theory of Regional Responsibility to Protect, Switzerland: Springer, 2016, s.42

284 _{Iyi, a.g.e., s.42.}

285 _{James Pattison, Humanitarian Intervention & The Responsibility to Protect: Who Should} Intervene?, USA: Oxford, 2010, s.25.

286_{Centrefor Strategic Studies, “Humanitarian Intervention: Definitions and Criteria”,CSS Strategic} Briefing Papers, Vol 3, Part 1, 2000, s. 1. https://www.victoria.ac.nz/strategic- studies/documents/strategic-briefing-papers/hi.pdf (Erişim Tarihi: 14.02.2019)

düştüğünden tartışmalı bir alan olarak bilinmektedir. 20. Yy itibariyle küresel boyutta insan haklarının öneminin artması, Soğuk Savaş sonrası güvenlik arayışları içine girilmesi ve güvenlik kelimesinin anlam itibariyle evrilmesiyle devlet güvenliğinin ötesinde yeni bir kavram olan insan güvenliği ön plana çıkmıştır.287

Ahlak ve insani müdahalenin yasallığı filozoflar, diplomatlar, akademisyenler ve uluslararası hukukçular arasında yüzyıllardır tartışılan bir konu olarak süregelmiştir.288_{İnsani müdahale kesin ve net bir tanıma sahip olmasa da genellikle}

yabancı ülkede ki insanları hayati tehditten korumak adına, tehdit unsuru olan ülkeye karşı kalkışılan eylemler olarak tanımlanmıştır. 289

Vincent’e göre insani müdahale bir devlet veya devlet grubu veya uluslararası organizasyon tarafından diğer bir devletin iç işlerine zorlayıcı müdahale yaparak faaliyette bulunmaktır. Hedef devletin otoriter yapısında başlangıçta ki ve sonda ki durumu değiştirmeyi amaçlamaktadır. Mutlak olarak yasal veya yasadışı olarak ayırmak mümkün değildir. Ancak her ne kadar bu ayrım yapılamasa da uluslararası ilişkilerin geleneksel yapısını da bozmaktadır.290

Holzgrefe’ye göre insani müdahale, kendi vatandaşlarının bireysel temel insan haklarına yaygın ve ağır ihlalleri sonlandırmayı ve önlemeyi amaçlayan, güç uygulanan bölgede devletin izni olmadan devlet ya da devlet grupları tarafından devlet sınırlarına karşı güç kullanımıdır.291_{Başka tanıma göre, insani müdahale}

yaşayanlar arasında ki ölümü ve devam eden mağduriyeti sonlandırmayı amaçlayarak müdahale edilen devletin onayı olmadan bir veya birkaç devlet tarafından askeri güç kullanımını da içeren zorlayıcı eylemdir.292

İnsani müdahale bir devlet veya toplulukları tarafından yapılan ağır hak ihlallerini önleyebilmek amacıyla, bir başka devlet ya da devletler topluluğu ya da uluslararasıbir örgüt tarafından gerçekleştirilmektedir. Kuvvet kullanımı olarak tanımlanan insani müdahale, Soğuk Savaş dönemine kadar uluslararası alanda

287_{Gözen Ercan, a.g.e., s. 477.}

288 _{John M. Kabia, Humanitarian Intervention and Conflict Resolution in West Africa- From} ECOMOG to ECOMIL, Burlington: Ashgate, 2009, s. 22.

289_{Melda Sur, Uluslararası Hukukun Esasları,İstanbul: Beta, 2018, s. 129.} 290 _{Iyi, a.g.e., s. 42.}

291 _{Holzgrefe, Keohane, a.g.e., s.18.} 292 _{Iyi, a.g.e, s. 44.}

kendini gösterse de Soğuk Savaş sonrası BM’nin kuvvet kullanımını belirli istisnai şartlar altında meşrulaştırması ile farklı boyutlarda kullanılmıştır.293

HedleyBull’a göre insani müdahale dış mihraplar ya da egemen devletin yargı yetkisi dışında bulunanlar tarafından diktatörce veya zorlayıcı şekilde karışmaktır. Bull’a göre bu müdahale bunun zorla veya zorla olmayan müdahale şeklinde olabilmektedir. 294

Donnelly’e göre insani müdahale, çatışmanın nasıl çözülmesiyle ilgili mantıklı bir anlaşmaya varılamaması yüzünden çatışmanın prensipleri ve öneminde gerçek bir ahlak ikilemi sunmaktadır.295

Holzgrefe, ekonomik, diplomatik ya da diğer yaptırımların kullanımı ya da tehdidi gibi güç kapsamayan müdahaleleri ve devletlerin kendi uluslarını kurtarmayı ve korumayı amaçlayan güç kapsayan müdahaleleri de insani müdahale tanımına dahil edilmiştir.296 _{İnsani müdahale tanımlarını incelemesi müdahale kavramının}

anlaşılabilmesi için önemli olsa da insani müdahale üzerine yapılan farklı yorumlar ve meşruiyetinin tartışmalı öngörülerini incelemekte konuyu daha iyi özdeşleştirebilmemiz adına önemlidir.