KOBİ VE GİRİŞİMCİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ ÇERÇEVESİNDE

129

ilişkin bir strateji hazırlama ihtiyacı duyulmuş ve Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018 hazırlanarak 01/07/2015 tarih ve 29403 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir³³³.

Sanayi, KOBİ ve girişimciliğe ilişkin politikalara rehberlik edecek politika metinleri bu şekilde belirlenirken, her üç strateji metninin de ortak özelliği, KOBİ ve girişimciliğin geliştirilmesine yönelik önlemleri barındırıyor olmasıdır.

4. KOBİ VE GİRİŞİMCİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ ÇERÇEVESİNDE

130

• İş ortamının iyileştirilmesi,

• Teknoloji ve yenilikçilik kapasitesinin geliştirilmesi.

a. GİRİŞİMCİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ

Özel olarak KOBİ’ler ve girişimciliğe ilişkin önceliklerin belirlendiği KSEP 2007-2009 girişimciliğin geliştirilmesi konusunda hedefini, potansiyel girişimcilerin sayısını artırmak olarak belirlemiştir³³⁴. Potansiyel girişimciler yanında mevcut KOBİ’lerin de girişimcilik yeteneğinin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. AB’de BEST Süreci, girişimciliğin geliştirilmesine yönelik olarak iş çevresine, eğitime, finansa, işe alıma ilişkin öncelikler belirlemiştir. Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı ve Avrupa Küçük İşletmeler Yasası çerçevesinde somut önceliklere dönüştürülen bu alanlarda girişimciliğin geliştirilmesi için eğitimin ve danışmanlığın önemi büyüktür. Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin kapsamı, örgün eğitimi de içine alan bütüncül bir politika geliştirilmesini gerektirmektedir. Başarılı girişimcilerin topluma örnek olarak gösterilmesi, potansiyel girişimcilerle bir araya getirilmesi, girişimciliğin geliştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Başarı kadar başarısızlığın da değerlendirilmesi, gelişmeyi sağlayıcı bir rol oynamaktadır.

Girişimciliğin geliştirilmesine yönelik olarak belirlenen öncelikler eğitim, danışmanlık ve girişim sermayesi başlıkları altında incelenebilir.

BEST metinlerinin de vurguladığı gibi, eğitim sistemini girişimciliğe adapte etmek ve girişimciliği eğitim sistemine dahil etmek, girişimciliğin geliştirilmesi yolunda en önemli adımdır. Eğitimcilerin de bu çerçevede eğitilmesi bu politikanın en önemli unsurudur.

334 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009, s.29.

131

Potansiyel girişimciler göz önünde bulundurularak, iş kurma ve danışmanlık hizmetlerinin, girişim sermayesi sisteminin ve imkanlarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, yeni girişimcilerin iş geliştirme konusundaki becerilerinin artırılması ve bölgesel kalkınmadaki rolü göz önünde bulundurularak kırsal alanlarda girişimciliğin desteklenmesi KSEP 2007-2009'un öncelikleri arasındadır ³³⁵.

1990 yılında kurulan KOSGEB’in işlevlerinden biri de girişimcilere yönelik eğitim ve bilgilendirme çalışmaları sürdürmesidir. KOSGEB, Avrupa Bilgi Merkezi olarak faaliyet göstermiştir³³⁶. Avrupa Bilgi Merkezi, AB Komisyonu’nun, KOBİ’leri AB konusunda bilgilendirmek, AB kurumları ile iletişimini sağlamak ve AB destekleri konusunda bilgilendirmek amacıyla oluşturduğu merkezlerdir. KOSGEB bünyesinde Avrupa Bilgi Merkezi 1994 yılında kurulmuştur. Türkiye’nin katılım gösterdiği 2001- 2006 yıllarını kapsayan KOBİ’ler için Çok Yıllı Program çerçevesinde 9 Avrupa Bilgi Merkezi, 2 Yenilik Aktarım Merkezi oluşturulmuştur³³⁷.

b. İŞLETME GELİŞTİRME

Türkiye’deki KOBİ’lere ilişkin çalışmalar, KOBİ’lerin en önemli sorunları arasında finansman sorunlarını belirlerken, kurumsal kapasitelerinin eksikliğini, pazar ve sektör bilgilerinin yetersizliğini, rekabet güçlerinin zayıflığını da KOBİ’lerin diğer sorunları olarak ortaya koymaktadır³³⁸. KSEP 2007-2009, ar-ge ve yenilikçiliğe ilişkin farkındalıklarının olmamasını, kalite ve verimlilik bilincinin eksikliğini de KOBİ’lerin sorunlarına dahil etmiştir³³⁹. Bilgi toplumunun ortaya çıkardığı etik değerler çerçevesinde faaliyet göstermek, AB’nin de Avrupa 2020 hedefi kapsamında ortaya koyduğu akıllı ve sürdürülebilir büyüme hedefleri doğrultusunda çevreye duyarlı ve

335 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009., s.33.

336 2002 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/

archives/pdf/key_documents/2002/tu_en.pdf, son erişim tarihi: 13.08.2016.

337 2003 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/

archives/pdf/key_documents/2003/rr_tk_final_en.pdf ,son erişim tarihi: 13.08.2016.

338 Bkz. supra. A. TÜRKİYE’DE KOBİ’LERİN ÖZELLİKLERİ.

339 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009., s.36.

132

bilgiye dayalı üretim ve büyüme, esas alınması gereken değerler olarak ortaya çıkmaktadır.

İşletme geliştirme başlığı altında ele alınan öncelikler, KOBİ’lerin kurumsal kapasite eksikliği, rekabet güçlerinin yetersizliği ve benzeri alanlardaki eksikliklerini ortadan kaldırmak üzere tasarlanmıştır.

İşletme geliştirme, işletmenin bilgi eksikliğinden kaynaklanan darboğazlarının ortadan kaldırılması için işletmelerin ihtiyaç duyduğu hizmetlerin sunulmasıdır. Büyük işletmelerde bu alanda departmanlar oluşturulabilirken, küçük işletmeler bu imkana sahip değildir. Bu çerçevede, işletme geliştirme, KOBİ ve girişimciliği geliştirmeye yönelik politikanın önemli bir bileşenidir³⁴⁰. KSEP 2007-2009 Belgesi, KOBİ’lerin işletme fonksiyonları konusundaki eksikliklerinin giderilmesi, nitelikli personele ulaşmalarının sağlanması, ulusal ve global pazarda rekabet güçlerinin artırılması, kalite ve verimlilik konusunda bilinç düzeylerinin yükseltilmesi hedeflerine yer vermiş; bu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için danışmanlık sisteminin ve danışman havuzunun oluşturulması ve KOBİ destek sisteminin tüm KOBİ’lere hizmet verecek şekilde geliştirilmesi hedefi belirlenmiştir³⁴¹.

c. KOBİLERİN GLOBAL PAZARLA BÜTÜNLEŞMESİ

Küreselleşmenin dünyayı global bir köye çevirdiği düşünüldüğünde, işletmelerin faaliyet gösterebilecekleri pazarların büyüklüğü anlaşılmaktadır. AB ile gerçekleştirilen gümrük birliği bu anlamda işletmelerin dışa açılan en önemli kapısı niteliğindedir.

Türkiye, AB’nin ortak ticaret politikası çerçevesinde diğer ülkelerle, aynı doğrultuda

340 Vynogradova, O.V., Yektushenko, N.O., Consulting Role in the Enterprise Development Management System [Online]// Economic Processes Management: InternationalScientific E-Journal, 2016, No:4, http://epm.fem.sumdu.edu.ua/download/2016_4_16.pdf, s.4.

341 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009., s. 31.

133

etkileşime geçmektedir. Bu kapsamda, imzalanan serbest ticaret anlaşmaları sadece serbest ticaret değil ortak yatırım ve işbirliği olanaklarını da ortaya çıkarmaktadır³⁴².

KOBİ’lerin global pazarda faaliyet gösterebilmeleri ve tutunabilmeleri için bilgiye ulaşım, bu bilgiyi değerlendirme ve bu değerlendirme sonucu oluşturulacak ihracat yönelimli imalat anlayışı, global pazarlara açılmalarını sağlayan önemli bir unsurdur³⁴³.

Bu amaç doğrultusunda İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME) ve İhracatçı Birliklerinin KOBİ’lere ilişkin eğitim ve bilgilendirme çalışmaları önem kazanmaktadır.

Diğer taraftan Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından (Ekonomi Bakanlığı tarafından devam ettirilmekte), ‘sektörel dış ticaret şirketleri’ biçiminde bir araya gelen şirketlere destek sağlanmaktadır³⁴⁴. Ar-ge, eğitim, pazar araştırması, yurtdışı fuar, yurtdışı ofis- mağaza destekleri yanında moda sektöründe gerçekleştirilen TURQUALITY Projesi kapsamında³⁴⁵, markalaşma yolunda çalışmalar gerçekleştirilmektedir. KOSGEB tarafından KOBİ’lerin yerel ve uluslararası fuarlara katılımını gerçekleştirme yönünde destekler verilmektedir³⁴⁶.

d. İŞ ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİ

İş ortamının iyileştirilmesi hedefi, yatay politikaların ekonomideki düzenleyici işlevi çerçevesinde gündeme gelmektedir. İş ortamı, geniş anlamda ülkedeki siyasi, hukuki ve makroekonomik istikrar olarak anlaşılabilir. İş ortamının iyileştirilmesi hedefi, girişimcilerin iş kurma, faaliyetlerini sürdürme süreçlerinde mümkün olduğunca az engelle karşılaşması anlamına gelmektedir. Finansa erişimde kolaylığı da kapsayacak şekilde bürokrasinin işletmeler ve girişimciler üzerindeki etkisinin olumlu yönde dönüştürülmesi olarak açıklanabilir.

342 Sanayi ve Ticaret Baanlığı, Sanayi Strateji Belgesi 2011-2014., s.68.

343 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009., s.32.

344 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009, s.32.

345 Bkz. https://www.turquality.com/destekler, son erişim tarihi: 03.12.2015.

346 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009, s. 33-34.

134

Geçmişe yönelik AB politika metinleri tarandığında, iş ortamının iyileştirilmesi hedefinin her zaman güncel bir öncelik olarak yerini koruduğu görülmektedir. CC BEST süreci, Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı ve Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ve günümüzde en güncel program metni olan COSME, iş ortamının iyileştirilmesi hedefine dayanmaktadır.

İş ortamının iyileştirilmesi hedefine yönelik öncelikler, makro düzeyde düzenleyici kurumlar, bilgiye erişim ve finansmana erişim başlıkları altında incelenmiştir.

KSEP 2007-2009 metni incelendiğinde iş ortamını iyileştirme hedefinin finansa erişimi de kapsayacak biçimde düzenleyici işlem ve idari çevrenin mümkün olduğunca kolaylaştırıcı biçimde tasarlanması, bilgiye erişim, eğitim, kümelenme ve destekler temelinde oluşturulduğu görülmektedir.

İlerleme Raporlarında iş ortamının iyileştirilmesinin hem KOBİ’lerin faaliyet gösterdiği çevrenin kolaylaştırılması hem de yabancı doğrudan yatırımları çekmek açısından önemli olduğu vurgulanmıştır. 2001 yılında Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) kurularak bu alanda önemli bir adım atılmıştır. KOBİ, ar-ge, fikri ve sınai mülkiyet hakları, yatırım yeri, yabancı yatırım mevzuatı, sektörel lisanslar, şirket kuruluşu, vergi ve teşvikler, dış ticaret ve gümrükler, doğrudan istihdam, yatırım teşviki, kurumsal yönetim konularında görevli 12 teknik komite ile söz konusu alanlarda iş ortamının kolaylaştırılması hedefi doğrultusunda faaliyet göstermektedir³⁴⁷.

Türkiye’de bilgiye erişim ve idari işlemler bakımından kurumsal yapıda değişiklikler söz konusu olmuştur. Başlangıçta küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerini

347 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Strateji Belgesi, 2011-14, s. 58.

135

geliştirmek üzere kurulan KOSGEB kanununda değişiklik yapılarak, KOSGEB’in bütün küçük ölçekli işletmeleri kapsayacak şekilde örgütlenmesi sağlanmıştır ³⁴⁸.

KOBİ ve girişimcilerin bilgiye erişimini kolaylaştırmak ve işlemlerin internet üzerinden gerçekleştirilmesi işlem maliyetini azaltan bir uygulamadır. Bilgiye erişim hususunda çeşitli sanayi ve ticaret odalarının internet sitelerini tek durak ofisi olarak tasarlamaları da bu kapsamda önemli bir adımdır³⁴⁹. Bilim, Sanayi, Teknoloji Bakanlığı, girişimci bilgi sistemi oluşturmuştur³⁵⁰. Sanayi internet portalı kurulması ile 29 sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelere hizmet veren bir dijital oluşum söz konusu olmuştur³⁵¹. Esnaf ve sanatkârların da kayıt işlemlerini internet üzerinden gerçekleştirebilecekleri veri tabanının iyileştirilmesi, 2005 yılında yürürlüğe giren Esnaf ve Sanatkâr Kanunu ile mümkün olmuştur³⁵². E- Türkiye projesi kapsamında Maliye Bakanlığı Genel Müdürlüğünün kurduğu İnternet Vergi Dairesi, (sadece işletmeler için değil bireyler için de) işlem maliyetini azaltan bir uygulama olup, bu başlık altında önemli bir yer tutmaktadır³⁵³. İş ortamını iyileştirmenin önemli göstergelerinden biri de bürokrasiyi, bir başka deyişle, kırtasiyeciliği azaltmaktır. 2004 yılı İlerleme Raporunun bu kapsamda dikkat çektiği bir gelişme, e-Dönüşüm Projesi kapsamında KOSGEB destekleri için gereken belge sayısının azaltılması olmuştur³⁵⁴.

KOBİ’lere yönelik devlet destekleri de iş ortamının bir parçasıdır. KOSGEB, Ekonomi Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve TÜBİTAK gibi

348 2009 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2009/tr_rapport_2009_en.pdf., s.65-66., son erişim tarihi: 13.08.2016.

349 2003 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/

archives/pdf/key_documents/2003/rr_tk_final_en.pdf, son erişim tarihi: 13.08.2016.

350 2009 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2009/tr_rapport_2009_en.pdf., son erişim tarihi: 13.08.2016.

351 2016 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2016/20161109_report_turkey.pdf , son erişim tarihi: 18.03.2017.

352 2005 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/

archives/pdf/key_documents/2005/package/sec_1426_final_progress_report_tr_en.pdf, s.97-99., son erişim tarihi: 13.08.2016.

353 2003 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/

archives/pdf/key_documents/2003/rr_tk_final_en.pdf, son erişim tarihi: 13.08.2016.

354 2004 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/

archives/pdf/key_documents/2004/rr_tr_2004_en.pdf, son erişim tarihi: 13.08.2016.

136

kuruluşlar devlet desteği sağlamaktadır. Ancak bu kuruluşlar arasındaki koordinasyonsuzluk bütüncül bir politika izlenmesini zorlaştırmaktadır³⁵⁵.

Vergi teşvikleri, önemli maliyet avantajı sağlaması dolayısıyla iş ortamının önemli bir unsuru sayılmaktadır³⁵⁶. KOBİ’lerin finansmana erişim imkanlarının iyileştirilmesi, girişimciliğin geliştirilmesi, rekabet, yenilik ve ekonomik gelişmenin sağlanmasında kritik faktörlerdir³⁵⁷. KOBİ’lerin finansmana erişimde yaşadığı başlıca sorunlar, kredi temini, teminat, teşvik sisteminden yararlanamamak olarak sıralanabilir.

Tarihsel olarak KOBİ’lerin kredi temininde sorunlar yaşadığı bilinmektedir. Bankacılık sistemi KOBİ’leri uzun yıllar riski yüksek, getirisi düşük grup olarak değerlendirmiştir³⁵⁸.

Bankacılık sisteminin KOBİ ihtiyaçlarına duyarlı hale gelmesi, krediye ulaşımda yaşanan sorunlardan birini oluşturan kefalet, girişimcilere yönelik olarak geliştirilen finansman araçları (girişim sermayesi, melek yatırımcılığı) bu kapsamda değerlendirilmesi gereken başlıklardır. Söz konusu alanlarda kurumsal yapılanmanın oluşturulması ya da güçlendirilmesi önem kazanmaktadır. KOBİ’lerin alacaklarını tahsil edebilmelerini sağlamak için getirilen Ticari İşlemlerde Geç Ödemelerle Mücadele Direktifi de finansal çevrenin düzenlenmesi konusunda hem hukuki hem de makroekonomik çevreyi ilgilendiren bir düzenlemedir.

2001 yılında yaşanan kriz sonrası bankacılık sisteminin revizyonu KOBİ’lerin bankacılık sistemindeki konumunu değiştirmiştir. Günümüzde bankaların KOBİ bankacılığına önem verdiği görülmektedir. KOBİ bankacılığının bugünkü durumuna gelmesi uzun bir süreçten geçmesini gerektirmiştir. Hala kredilerde KOBİ’lerin payı düşük olmakla birlikte bankaların bakış açısındaki dönüşüm önemlidir. KOBİ

355 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009s.36.

356 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009s.36.

357 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009s. 36.

358 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009, s. 36.

137

bankacılığı, KOBİ uzmanlarıyla desteklenmektedir. Bu haliyle bankalar da KOBİ’leri bilgilendirme fonksiyonunu üstlenmiş durumdadır³⁵⁹.

KOBİ kredilerinin değerlendirme süreci, firma bilançolarının analiz edilmesini, teknik değerlendirmeye tabi tutulmasını gerektirmektedir. Kredi maliyetine doğrudan yansıyan bu süreç, KOSGEB’in finansman alanına daha fazla eğilmesine neden olmuştur³⁶⁰.

Kredi bulma konusunda yaşanan sorunlardan biri de teminat sorunudur. Kredi Garanti Fonu İşletme ve Araştırma A.Ş.³⁶¹’nin varlığı bu anlamda önem kazanmaktadır.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre, KOBİ kredilerine kefalet sağlamakta olan Kredi Garanti Fonu A.Ş.’nin, 2009 yılı sonu itibariyle toplam 2605 KOBİ’ye 565 milyar 355 milyon TL kefalet verdiği belirtilmiştir³⁶². KOBİ’lerin fon temininde Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO), finansman yatırım ortaklığı, gayrimenkul yatırım ortaklığı gibi finansman araçlarının yaygınlaştırılması da önemlidir³⁶³.

Türkiye’de KOBİ’lerin finansman sorunlarının bir kısmı, yönetim becerilerinin yetersizliği ve kurumsal kapasite eksikliğinden kaynaklanmakta ve KOSGEB fonlarından yeterince istifade edememelerine neden olmaktadır³⁶⁴. Bu çerçevede, finansmana erişim konusu işletme geliştirme faaliyetleri ile bir arada ele alınmalıdır.

Bilindiği gibi, finansman imkânları, dolaylı ve doğrudan finansman olarak ikiye ayrılmaktadır. Banka kredileri, finansal aracılarla gerçekleştirilen dolaylı finansman örneğini oluştururken, finansal piyasalarda fon arayışı doğrudan finansmana

359 2003 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/

archives/pdf/key_documents/2003/rr_tk_final_en.pdf , son erişim tarihi: 13.08.2016.

360 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Strateji Belgesi 2011-2014, s.85.

361 KOSGEB, TOBB, TESK, HALKBANK, TOSYÖV ve MEKSA ortaklığında faaliyetlerini sürdürmektedir.

362 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Strateji Belgesi, 2011-2014.,s.83.

363 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009 s.37-38.

364 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Strateji Belgesi, 2011-2014., s.85.

138

girmektedir³⁶⁵. Türkiye’de KOBİ’lerin eğilimi öncelikle öz kaynak daha sonra dış kaynaklara yönelme biçimindedir. Yöneldikleri dış kaynaklar da genellikle dolaylı finansman yani banka kredileri olmaktadır.

Doğrudan finansman konusunda, KOBİ’lerin sermaye piyasasında fon arayışını sağlamak üzere İstanbul Menkul Kıymetler Borsası-Gelişen İşletmeler Piyasası, KOBİ’lere hizmet sunmak üzere kurulmuştur. Gelişen İşletmeler Piyasası dışında iki yeni piyasa daha oluşturulmuştur. İkinci Ulusal Pazar ve Yeni Ekonomi Pazarı, KOBİ’lerin sermaye piyasasında fon bulmaları için oluşturulmuş piyasalardır³⁶⁶ KOBİ’lerin söz konusu imkanlardan yararlanmalarını sağlamak üzere KOSGEB, 2012 yılından bu yana sürdürdüğü “Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı” ile KOBİ’lerin Borsa İstanbul-Gelişen İşletmeler Piyasası’nda ilk kez halka arzına ilişkin maliyetlerini 100 bin TL’ye kadar geri ödemesiz olarak desteklemektedir³⁶⁷.

Girişim sermayesi alanında faaliyet göstermek üzere 2004 yılında kurulan KOBİ GSYO AŞ. 2011 yılı itibariyle “melek yatırımcılar” ile başlangıç ve çekirdek sermaye arayışını bir araya getirebileceği ve eşleşmeleri organize edebileceği bir yapıya sahip olmuştur³⁶⁸.

KOSGEB, Avrupa Yatırım Fonu, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) ve Türkiye Kalkınma Bankası ortaklığına Garanti Bankası ve Yunanistan Ulusal Bankası’nın katılımıyla 2007 yılında İstanbul Risk Sermayesi Girişimi (İVCİ) kurulmuştur ³⁶⁹. 15 Şubat 2013’te iş melekleri hakkında yönetmelik “Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik” yürürlüğe girmiştir^{370 371}.

365 Mischkin, Frederic S., The Economics of Money, Banking and Financial Markets, Fourth Edition, Harper Collins College Publishers, 1995, s.22.

366 2004 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/archives /pdf/key_documents/2004/rr_tr_2004_en.pdf, son erişim tarihi: 13.08.2016.

367 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018, s.66.

368 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018, s.67.

369 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018, s.67.

370 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018 s.68.

139

Finansmana erişim konusu bir tarafa, KOBİ’lerin finansman konusunda yaşadığı en önemli darboğazlardan biri de, alacaklarını tahsil edememeleridir. Bu konuda, AB’nin 2000/35/EC ve 2011/7/EU Direktifleri önem kazanmaktadır.

Ticarette geç ödemelerle mücadele konusunda AB’nin 2000/35/EC Direktifi ‘ne uyum³⁷² 2006’da gündeme gelmiştir. İşletme ve Sanayi Faslı genellikle uyulması zorunlu olmayan soft law hükümlerinden oluşmaktadır ancak 2000/35/EC direktifi bu konuda diğer mevzuattan ayrışmaktadır. 2000/35/EC Direktifi, ticari işlemlerde geç ödemelerle mücadele etmek için çıkarılmıştır.

Ticari işlemlerde geç ödemeler, özellikle KOBİ’ler üzerinde yıkıcı sonuçlar doğurmaktadır. Özellikle KOBİ’ler söz konusu olduğunda ödemelerde suistimalin artması, firmaların kapanmasına, çalışanların işsiz kalmasına yol açabilmektedir. AB’de söz konusu direktifin hazırlık sürecinde geçirilen aşamalar bağlayıcı nitelikte bir mevzuat hazırlanmasını sağlamıştır³⁷³. 2000/35/EC, İşletme Sanayi Faslının uyulması zorunlu mevzuatını oluşturmaktadır. 2012 yılında Türk Ticaret Kanununda gerçekleştirilen değişikliğin yürürlüğe girmesi, iş ortamının iyileştirilmesi ve geç ödeme ile mücadelede önemli bir adım sayılmıştır³⁷⁴. Ne var ki 2016 yılında yayınlanan İlerleme Raporu, geç ödeme direktifi ile uyumun tam olarak sağlanmadığını belirtmektedir³⁷⁵. KSEP 2015-2018 incelendiğinde, 2000/35/EC yerine getirilen 2011/7/EU Direktifi ile uyum konusunda çalışmaların gerçekleştirileceğini ifade etmektedir³⁷⁶.

371 2013 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2013/package/tr_rapport_2013.pdf, s.41-42., son erişim tarihi: 13.08.2016.

372 2006 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2006/nov/tr_sec_1390_en.pdf , s.54-55., son erişim tarihi: 13.08.2016.

373 Yatağan, Çiğdem, 2011/7/EU Sayılı Topluluk Yönergesi ve 6102 Sayılı TTK’nın 1530. Maddesi Çerçevesinde Mal ve Hizmet Tedarikinde Geç Ödemenin Sonuçları, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011., s. 9-10.

374 2012 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2012/package/tr_rapport_2012_en.pdf ,s.67-68., son erişim tarihi: 13.08.2016.

375 2016 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2016/20161109_report_turkey.pdf., s.67-68., son erişim tarihi: 18.03.2017.

376 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018.,s.68.

140

e. TEKNOLOJİ VE YENİLİKÇİLİK KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ 1960’lı yıllardan bugüne ticaret kalıplarındaki değişime paralel olarak rekabetçilik kriterleri de değişim göstermiştir. Üretimde üstünlüğü, düşük maliyet, kalite ve hız izlemiş; günümüzde yenilikçilik ve yaratıcılık rekabetçiliğin en önemli unsurları olarak ön plana çıkmıştır³⁷⁷. Tüketici sahip olduğu avantajların hiçbirinden fedakârlık yapmak zorunda kalmadan düşük fiyatlı, kaliteli ürüne kolaylıkla ulaşmayı istemektedir. Satış ve satış sonrası hizmetlerin kalitesi de müşteri tatminin önemli bir unsurudur³⁷⁸. Müşterinin tatmin edilmeyi bekleyen bu beklentileri işletmeleri de rekabetçiliğe zorlamaktadır.

Küreselleşme ve teknolojinin hayatın her alanına hakimiyetinin, üretim yapma biçimlerini baştan aşağı değiştirdiği süreçte KOBİ’lerin rekabetçi güç elde edebilmesi için teknoloji ve yenilikçilik kapasitesinin güçlendirilmesi, öncelik alanlarından biri olarak belirlenmiştir.

Teknoloji ve yenilikçilik kapasitesinin geliştirilmesi konusunda kurumsal yapılanma Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TEKMER) ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ile sağlanmaktadır. Üniversite sanayi işbirliğinin gelişimine katkıda bulunmak üzere oluşturulan TEKMER’lerin, ilki 1991 yılında kurulmuştur. TEKMER yapılanması, başta küçük işletmeler olmak üzere işletmelerin ar-ge, yenilik ve sanayi uygulamalarına katkıda bulunmak, teknoloji yönelimli küçük işletmeleri desteklemek ve küçük işletmelerin yeni üretim yöntemleri keşfetmelerine yardımcı olmak amacıyla kurulmuştur³⁷⁹. TEKMER, teknoloji geliştirme bölgelerinin öncülü niteliğindedir.

Kısaca “Teknopark” olarak anılan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, üniversite, devlet, sanayi işbirliğinin en önemli unsuru olarak ortaya çıkmaktadır. Teknoloji

377 Besler, Sanem, Tonus, Zümrüt, Turkish SMEs Competitiveness within EU Negotiation, Guerin, SS (ed.) On the Road to EU Membership?, The Economic Transformation of Turkey (içinde), ASP, Bruxelles, 2011, ss.187-202., s.194.

378 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018, s. 56.

379 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018, s. 62.

141

geliştirme bölgeleri, akademi ile sanayinin işbirliği yapmasını sağlayarak, ar-ge’ye dayalı, yüksek katma değerli ürün üretip, bu ürünlerin ticarileştirilmesini amaçlamaktadır³⁸⁰. Bu çerçevede, 2001 yılında yürürlüğe giren 4691 sayılı 26 Haziran 2001 tarihli Teknoloji Geliştirme Bölgelerine ilişkin kanun³⁸¹ teknoloji ve yenilikçilik kapasitesinin geliştirilmesinde önemli bir adımdır.

2001 yılında kurulmaya başlanan Teknoloji Geliştirme Bölgelerine üniversitelerin ilgi göstermesi sonucu sayılarında artış yaşanmıştır. 2017 yılı itibariyle Türkiye genelinde 69 teknoloji geliştirme bölgesi³⁸² kurulmuştur. 55 teknoloji geliştirme bölgesi aktif olarak faaliyet göstermekteyken, 14 tanesinde yapılaşma çalışmalarının sürdürüldüğü Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından belirtilmiştir³⁸³. Mayıs 2016 itibariyle aktif olarak çalışan teknoloji geliştirme bölgelerinde kurulan firmaların %37’si yazılım,

%17’si bilgisayar ve iletişim teknolojileri, %8’i elektronik ve %6’sı makine ve teçhizat imalatı sektörlerinde faaliyet göstermektedir³⁸⁴.

Yenilikçiliği ölçmek için kullanılan yöntemler arasında, ar-ge harcaması ve araştırmada istihdam edilen beşeri sermaye ön plana çıkarken, bir diğer ölçüm yöntemi tescil edilen patent, faydalı modeller, endüstriyel tasarım gibi sınai haklara ilişkin

380 Demirli, Yunus, Türkiye’de Teknoparklara Yönelik Teşvikler ve Teknoparkların Bilim ve Teknoloji Kapasitesinin Gelişimine Katkısı, Maliye Dergisi, Sayı: 166, Ocak-Haziran 2014, ss.95-114, s.97.

381 Bkz. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/07/20010706.htm#1, son erişim tarihi: 12.11.2017.

382 Ankara’da 8, İstanbul’da 7, Kocaeli ve İzmir’de 4, Konya’da ve Gaziantep’te 2, Antalya, Kayseri, Trabzon, Adana, Erzurum, Mersin, Isparta, Eskişehir, Bursa, Denizli, Edirne, Elazığ, Sivas, Diyarbakır, Tokat, Sakarya, Bolu, Kütahya, Samsun, Malatya, Urfa, Düzce, Çanakkale, Kahramanmaraş, Tekirdağ, Van, Çorum, Manisa, Niğde, Burdur, Yozgat, Kırıkkale, Balıkesir, Hatay, Karaman, Muğla, Afyonkarahisar, Uşak, Aydın, Batman, Osmaniye, Zonguldak ve Karabük’te 1 teknoloji geliştirme bölgesi olmak üzere Türkiye geneline yayılmıştır.

Bkz. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, http://btgm.sanayi.gov.tr/DokumanGetHandler.ashx?dokumanId=c98a3e31-c4fb-4e30-9954- 7fe822654788, son erişim tarihi: 12.11.2017.

383 Bkz. https://teknopark.sanayi.gov.tr/, son erişim tarihi: 12.11.2017.

384 Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Derneği, Türkiye’de Teknoparklar, http://www.tgbd.org.tr/WebContent/WebContent/4707, son erişim tarihi: 12.11.2017.

142

verileri değerlendirmektir³⁸⁵. Buna göre, 2017 verileri doğrultusunda, teknoloji geliştirme bölgelerinde ulusal ve uluslararası 908 patent, 468 faydalı model, 78 endüstriyel tasarım tescili gerçekleşmiş; 84 yazılım telif hakkı alınmıştır³⁸⁶.

Tablo 3.3. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin Fikri Mülkiyet Hakları Açısından Değerlendirilmesi (Eylül 2017 verileri)

Fikri Sınai Mülkiyet Sayı

Patent Tescil Sayısı 908

Patent Başvuru Sayısı (Devam Eden) 1746

Faydalı Model Tescil Sayısı 468

Faydalı Model Başvuru Sayısı (Devam Eden) 139

Endüstriyel Tasarım Tescil Sayısı 78

Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayısı (Devam Eden) 19

Yazılım Telif Hakkı (Alınan) 84

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, http://btgm.sanayi.gov.tr/DokumanGetHandler.ashx?dokumanId=c98a3e31-c4fb-4e30- 9954-7fe822654788

2016 yılı İlerleme Raporu, Aralık 2015 itibariyle 627 patent tescilinin gerçekleştirildiğini belirtmiş ve AB ortalaması ile karşılaştırıldığında Türkiye’nin ortalamanın gerisinde kaldığını belirtmiştir³⁸⁷.

Teknoloji ve yenilik kapasitesini geliştirmek üzere yapılan çalışmalar, kurumsal kapasitede de birtakım değişikliklere konu olmuştur. Sanayi Bakanlığı’nın Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na dönüşmesi bilim ve sanayinin aynı kurumsal çerçevede ele alınması niyetini ortaya koymaktadır. TÜBİTAK’ın Bilim Sanayi ve

385 Giuli, Paola, [et al.], Inventors and Invention Processes in Europe: Results from the Patval-EU Survey, Research Policy 36 (2007), ss.1107-1127., s. 1108-1109.

386 Bkz. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, http://btgm.sanayi.gov.tr/DokumanGetHandler.ashx?dokumanId=c98a3e31-c4fb-4e30-9954- 7fe822654788, son erişim tarihi: 12.11.2017.

387 2016 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/

key_documents/2016/20161109_report_turkey.pdf, son erişim tarihi: 18.03.2017.

Belgede Özlem GENÇ (sayfa 140-154)