ortamını iyileştirmeye yönelik politikalardır. Bu politikalar, yatay politika alanı kapsamında yer almaktadır. Dünya Bankası’nın 1998 yılından beri yayınlamakta olduğu İş Yapma Kolaylığı Endeksi, iş ortamına ilişkin göstergeleri izleyerek, iş ortamının kolaylaştırılmasına ilişkin yön gösterici bir görev üstlenmektedir. OECD, benzer bir yaklaşım benimseyerek, iş ortamının iyileştirilmesine ilişkin önlem alınmasını gerektiren alanları benimsemiştir. Bu eylem alanları şöyle sıralanmaktadır:
-Daha hızlı ve ucuz iş kurma -Daha iyi mevzuat ve düzenleme -Vergileme ve finansal konular -Becerilerin geliştirilmesi -İşletme desteği226.
5 konu başlığı altında toplanan söz konusu eylem alanları, AB’nin eylem alanları ile de uyumludur. Dünya genelinde girişimciliği izleyen GEM, Kavramsal Modeli çerçevesinde, girişimciliğe ilişkin çevre koşullarını, genel ortam koşulları ve girişimcilik koşulları olarak ikiye ayırarak incelemiştir.
AB’nin uygulamakta olduğu ve uygulamayı vadettiği politikalar, GEM kavramsal çerçevesinde genel ortam ve girişimcilik koşulları olarak belirlenmiştir. Çerçeve birebir örtüşmese de öncelik alanlarının örtüşmesi önemlidir.
European Charter for Small Enterprises, Bkz.
http://cordis.europa.eu/documents/documentlibrary/46982271EN6.pdf, son erişim tarihi:
13.04.2012.
226 Bartlett, Will, Nevenka Cuckovic, Mirela Xheneti, Institutions, Entrepreneurship Development and SME Policies in South East Europe, 6th International Conference: Enterprise in Transition, 26- 28 May 2005, Split, Croatia, s.1435-1454., s.1440-1444.
87
Tablo. 2.2. GEM Kavramsal Modeli Çerçevesinde Genel Ortam ve Girişimcilik Koşulları
Genel Ortam Koşulları Girişimcilik Koşulları Dış ticarette açıklık
Hükümetin rolü ve müdahale düzeyi Finansal piyasaların verimliliği Teknoloji, ar-ge düzeyi
Fiziki altyapı Yönetim becerileri
İşgücü piyasalarının esnekliği
Hukukun üstünlüğüne saygılı kurumların varlığı
Finansal imkanlar Hükümet politikaları Hükümet programları Eğitim ve öğrenim Ar-ge transferi
Ticari ve hukuki altyapı İç pazarda açıklık Fiziki altyapıya erişim Kültürel, sosyal normlar Tablo1. Bkz. GEM Kavramsal Modeli, GEM 2004.
Maddelerin incelenmesine geçildiğinde, iş ortamına ilişkin politikanın, Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın merkezinde olduğu görülmektedir. İş ortamına ilişkin politikalar, diğer politika alanlarını da etkiler niteliktedir. Küçük işletmelerin dezavantajlı olduğu varsayımından yola çıkarak oluşturulan politika önlemleri çerçevesinde işletme çevresine odaklanan politikalar, fırsat eşitleyici politikalardır227. Ölçekleri nedeniyle dezavantajlı olan küçük işletmelere büyük işletmelerle eşit koşullar sağlamayı hedeflemektedir.
Bunun için Komisyon KOBİ testi adlı bir uygulama geliştirmiştir. ‘Önce küçüğü düşün’ prensibi ile Komisyon, öncelikle mevzuatın basitleştirilmesini ve KOBİ’ler için bürokrasinin azaltılmasını hedeflemektedir. KOBİ’lere ilişkin politikaların merkezinde
227 Hölzl, Werner, The Economics of Entrepreneurship Policy: Introduction to the Special Issue, Journal of Industry, Competition and Trade, Springer, vol. 10(3), September 2010, pages 187- 197, s.192.
88
duran ‘önce küçüğü düşün’ prensibi ile AB, KOBİ’ler için iş ortamını iyileştirmeye dönük önemli adımlar atmaktadır. KOBİ testi, “önce küçüğü düşün” prensibine ek olarak getirilmiştir. Komisyon, bu adımla, KOBİ’lere yönelik mevzuatın basitleştirilmesini hedeflemektedir. Yürürlüğe girdiği 2008 yılında, 2012 yılı sonu itibariyle bürokrasinin
%25 olarak azaltılması228 Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın öncelikli hedeflerinin başında gelmektedir. Komisyon yeni bir mevzuat yapacağı zaman mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler arasındaki yüklerin büyüklüklerine göre orantılı olup olmadığını KOBİ testi ile ölçmektedir ve bunu üye devletlerin de uygulamasını tavsiye etmektedir.
2007 yılında ortalama olarak 12 gün süren ve 485 Euro’ya mal olan iş kurma maliyeti, alınan tedbirlerle 2011 yılında 7 güne ve 399 Euro’ya düşürülmüştür.
Komisyon, ruhsat işlemlerinin 1 aya düşürülmesi için çalışmaktadır229.
İdari işlemler, işletmelerin şikayet ettiği başlıca konular arasında gelmektedir.
Mayıs 2007 tarihli uzman grubu raporunun tahminine göre, düzenleyici bir işlem dolayısıyla bir büyük işletme, çalışan başına 1 Euro öderken, bu küçük işletmeler için 10 Euro’ya kadar çıkabilmektedir. AB KOBİ’lerinin %36’sı bürokrasinin faaliyetlerini kısıtladığını bildirmişlerdir230. Bu çerçevede, bürokrasinin işletmelerin faaliyetlerini kısıtlamaması için Komisyon’un yapmayı taahhüt ettiği ve üye devletlere de tavsiye ettiği uygulamalar şöyledir: mevzuat önerilerini KOBİ’lerin maliyetlerini en aza indirecek, yükleri ve engelleri azaltacak şekilde tasarlamak, KOBİ testi ile söz konusu mevzuatın KOBİ’ler üzerindeki etkilerini değerlendirmek231, mevzuat yapım sürecinde 8 hafta önce KOBİ örgütleri ve paydaşlarla danışmada bulunmak, mikro ve küçük
228 Bu şekilde Birlik GSYH’nın % 1.4 oranında artması, 7.6 milyar Euro tasarruf sağlanması hedeflenmiştir.
229 European Commission, Thinking Big for Small Businesses: What the EU Does for SMEs?, 2011 Edition, Luxembourg: Publications Office of the European Union, s.6.
230 SBA, s.7.
231 SBA Review, s.7.
89
işletmeler için özellikle bilgilendirme ve raporlama gereklilikleri söz konusu olduğunda derogasyonlar, geçiş süreleri ve muafiyet vermek232.
İşletmelere ilişkin politikanın unsurlarından biri de “en iyi uygulama değişiminin sağlanması” olarak belirlenmiştir. Birlik içerisinde küçük işletmeciliği ve girişimciliği teşvik etmeye yönelik uygulamaların ülkeler arasında paylaşımı söz konusudur. Bu çerçevede, en iyi uygulama değişiminin koordinasyonunu sağlamak üzere Komisyon, “en iyi uygulama veri tabanı” oluşturmuştur 233.
Kamu yönetiminin KOBİ ihtiyaçlarına cevap verir hale getirilmesinde ve hayatın KOBİ’ler için mümkün olduğunca kolay hale getirilmesinde e-devlet uygulaması ve tek durak ofislerinin önemi belirtilmektedir. Kamu yönetimi, gereksiz bürokrasiyi engelleyerek işletmeye para ve zaman kazandırabilir; işletmenin kaynaklarının yenilik ve istihdama yönelmesine yardımcı olabilir. Bunun yolu da idari işlemlerde harçları indirmek, iş kurmak için gereken zamanı kısaltmak, güncellenmesi gerekmediği sürece idari kuruluşlarda var olan bilgiyi yeniden istememekten geçmektedir234. Bu konuda işletmelerin prosedürlere ilişkin olarak danışabilecekleri tek durak ofisleri ve işlemlerin elektronik olarak halledilebilmesi zaman kazandırıcı parasal kaynakların da tasarruf edilebildiği çözümlerdir.
İdari ve bürokratik işlemlerin uzunluğu, kamu alımlarında da KOBİ’leri caydırıcı nitelik arz etmektedir. Hem AB hem üye devletlerin, bu konuda kamu politikası araçlarının KOBİ ihtiyaçlarına uyarlanması konusunda “en iyi uygulama koduna”
başvurması beklenmektedir. Örneğin, üye devletler ve Komisyon’un, kamu otoritelerine AB kamu ihale çerçevesini ihalelere KOBİ’lerin de katılımını teşvik eder nitelikte nasıl uygulayabilecekleri hususunda rehberlik sunarken en iyi uygulama
232 SBA, s.14.
233 SBA - Database of Good Practices, http://ec.europa.eu/growth/tools-databases/sme-best- practices/SBA/index.cfm?fuseaction=welcome.detail, son erişim tarihi: 26.03.2015.
234 SBA,s.9.
90
kodundan faydalanmaları gerekir. Komisyon açısından, bu rehberliğin kapsamı, bürokrasinin nasıl azaltılacağı, şeffaflığın nasıl artırılacağına dair önlemleri barındırmaktadır235.
KOBİ’lere yönelik mevcut devlet yardımları konusunda bilgilendirmeye ve farkındalık artırmaya yönelik bir kitapçık yayınlamak ve ihale fırsatları konusunda bilgilendirmek, ayrıca AB web sitesinde partner işletme bulmaya ve kamu ihale gerekliliklerine ilişkin daha fazla şeffaflık sağlayan araçlar da Komisyon’un gerçekleştireceği faaliyetler arasındadır. Üye devletlerin de kamu alımlarına ilişkin bilgiyi ve fırsatları daha şeffaf hale getirmek için elektronik portal kurması beklenmektedir. Kamu otoritelerinin mümkün ve uygun olduğu ölçüde ihaleleri daha küçük birimlere ayırarak alt sözleşmeleri daha görünür kılmaları, bir de orantısız nitelik ve finansal gerekliliklerden kaçınmaları küçük ve büyük işletmeler arasında bilgi eğitim gözlem ve iyi uygulama değişimi konusunda yapıcı diyalogu teşvik etmeleri ve devlet yardımları politikasında KOBİ ihtiyaçlarına odaklanmaları da üye devletlerin bu konuda gerçekleştirebileceği eylemler arasındadır236.
İstihdamın sürdürülebilirliği açısından yeni kurulan işler kadar devirler de önemli olduğundan devir işlemlerini de kolaylaştıracak bir çevrenin yaratılması gerekmektedir.
Girişimcilik konusunda kadınların ve göçmenlerin de potansiyelinden faydalanacak politika önlemlerine gereksinim duyulduğu ifade edilmektedir. Girişimcilik kültürünü ilerletmek adına üye ülkeler arasında girişimcilik eğitimi konusunda en iyi uygulama değişimini kolaylaştırmak, Avrupa genelinde girişimcileri bir araya getirecek Avrupa KOBİ haftası etkinliği, genç girişimciler için Erasmus, kadın girişimciler için temsilciler, danışmanlık programları, sayılan alanlarda Komisyon’un politika prensiplerini uygulamaya dönüştürmek için gerçekleştirdiği faaliyetlerdir237.
235 Ibid., s.13.
236 Ibid., s.10-11
237 Ibid., s. 5-6
91
Bu konuda üye devletlerden beklenen ise, girişimcilik eğitimi konusunda özellikle lise eğitiminde yer vermek suretiyle müfredatı yenilikçi ve girişimci arka planı tesis edecek şekilde hazırlamak, girişimciliğin öğretmen eğitimine de yansıtılması, her düzeyde girişimcilik eğitimi için iş dünyası ile birlikte uygun stratejiler geliştirmektir.
Ayrıca, işletme devirlerini kolaylaştırıcı önlemler almak da, üye devletlerden bu çerçevede beklenen faaliyetlerdir. Vergilendirmenin devirlere engel olmamasını sağlamak, devredilecek işletmelerle yeni sahiplerini bir araya getirecek programlar hazırlamak, bu konuda danışmanlık ve destek vermek; kadın girişimciler ve girişimci olmak isteyen göçmenlere danışmanlık ve destek sağlamak bu politika prensibini uygulamaya dönüştürürken üye devletlerden beklenen faaliyetler arasında gelmektedir238.
Yeni kurulan işletme ve işletme devirleri yanında iflas edip yeniden başlamak isteyen girişimciler de tek pazarda önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Dürüst bir biçimde iflas etmiş girişimcilere ikinci bir şans verilmesi de Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın prensiplerinden birini oluşturmaktadır. Şirket kapanmalarının %15’i iflaslardan kaynaklanırken bu rakam, 700 bin civarında KOBİ, 2.8 milyon dolayında istihdama239 denk gelmektedir ki bu rakamlar da iflasların önemini ortaya koyar niteliktedir. İşletmelerin %47’sinin daha önce iflas etmiş işletmelerden sipariş vermediği tespit edilmiştir. Bu çerçevede üye devletlerin öncelikli olarak toplumdaki algının değiştirilmesi yolunda çalışmalar yapması gerekmektedir. İflas işlemlerini kolaylaştırılması, bunun bir yıl içinde tamamlanır hale getirilmesi ve iflas edip yeniden iş kuracaklar için kuruluş işlemlerinin sıfırdan iş kuracak girişimcilerle aynı muameleye tabi tutulması da üye devletlerden bu çerçevede beklenen eylemler arasındadır.
238 Ibid., s. 5-6.
239 Ibid., s. 7
92
Komisyon ise, üye devletler arasında bu alandaki iyi uygulama değişimini kolaylaştırarak katkıda bulunacaktır240.
Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın belirlediği 10 prensip arasında 1. sırada yer alan girişimcilerin ve aile işletmelerinin başarılı faaliyet gösterebileceği ve girişimciliğin ödüllendirildiği çevrenin yaratılması konusunda öncelikle girişimcilik ruhunun yaratılması gerektiği tespit edilmiştir. 2007 Flash Eurobarometer sonuçları, Amerikalıların %61’inin kendi işine sahip olmak istediğini, Avrupa’da bu oranın %45 dolayında olduğunu göstermiştir241. Eğitim siteminin girişimciliği özendirir durumda olmamasından hareketle, eğitim müfredatının girişimciliği teşvik edecek nitelikte hazırlanmasının bu algıyı değiştirebileceği belirtilmiştir242.
KOBİ’lerin tek pazarın sunduğu imkânlardan faydalanması için bilgi önemli bir faktördür. İyi işleyen bir tek pazar KOBİ’lerin küreselleşmenin avantajlarından faydalanma, işletmelerin bilgi ve yeniliğe ilişkin fırsatları kullanabilme olasılıklarını artırmaktadır. Diğer üye devletlerde uygulanmakta olan kurallar konusunda bilgi eksikliği ve dil eksikliği bu fırsatlardan yeterince faydalanmamalarına neden olmaktadır.
Enterprise Europe Network-Avrupa İşletmeler Ağı’nın kurulma nedeni, KOBİ’leri tek pazarın sunduğu fırsatlar konusunda bilgilendirmektir243. Diğer taraftan, KOBİ’lerin AB’ye ilişkin standartların oluşumu ve sertifikasyon sürecinde de rol alabilmeleri gerekmektedir. Fikri mülkiyet haklarının KOBİ’ler için de önemini vurgulamak üzere, Komisyon, Avrupa düzeyinde verimli, maliyet etkin, yüksek kaliteli ve yasal olarak güvenli bir topluluk patenti ve AB genelinde bir patent mahkemesini de kapsayan bir patent sistemi için çalışmaktadır244.
240 Ibid., s.7.
241 Ibid., s.5.
242 Ibid., s.5.
243 Ibid.,s.12
244 Ibid., s. 12-13.
93
Bilindiği gibi, KOBİ’lere yönelik spesifik destek sağlanması, idari işlemlerde harçların azaltılması ya da KOBİ’lere yönelik istisnalar getirilmesi söz konusu olabilmektedir. 2010 yılında elektronik fatura yöntemine geçilmesiyle mikro işletmelerin KDV muhasebesini elektronik olarak bildirmesi sistemine geçilmiştir245.
B. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE KOBİ’LER VE GİRİŞİMCİLİĞE İLİŞKİN