MÜZAKERE SÜRECİNDE İŞLETME VE SANAYİ FASLI

121

Müzakerelerde Kıbrıs konusu, siyasi kriter haline dönüşmüştür. Türkiye’nin Ek Protokol’den kaynaklanan yükümlülüğünü yerine getirmesi hususu, fasılların teknik kapanış kriterleri yanında bir siyasi kriter olarak sürece eklenmiştir.

122

ekonomideki ağırlığı fazla görülmekte ve özelleştirme programının uygulanmasının altı çizilmektedir.

İlerleme Raporlarında, fasla ilişkin olarak ortaya çıkan temel konuların, özelleştirme, iş ortamının iyileştirilmesi ve KOBİ’lerin geliştirilmesine ilişkin önlemler olduğu görülmektedir. Genel makroekonomik çerçeve içerisinde iş ortamının iyileştirilmesinin iki amacın gerçekleştirilmesine katkı yapacağı belirtilmektedir: yabancı doğrudan yatırımları çekmek ve KOBİ’lerin faaliyetlerini kolaylaştırmak³¹⁴.

Türkiye’nin AB üyeliği doğrultusunda hazırlanan İlerleme Raporları, İşletme ve Sanayi Faslı’na ilişkin olarak iş ortamının iyileştirilmesi ve KOBİ’lerin geliştirilmesine odaklanan bir çizgide ilerlemektedir. İlk raporda ortaya konan öncelikler yerine getirildikçe, o konudaki ilerleme teyit edilirken; yerine getirilmemesi halinde, yapılması gerekenler arasında yinelenmektedir.

KOBİ’lere ilişkin olarak yapılan en önemli tespitler, Türkiye’de KOBİ’lere ilişkin çalışmaları teyit eder biçimde, KOBİ’lerin modası geçmiş teknolojilerle üretim yapmakta olduğu ve finansmana erişimde zorluk yaşadıkları yönündedir. “Eğer Türk ekonomisi yapısal dönüşümlerden geçmek için uygun bir durumda olacaksa KOBİ’lerin gelişmesi hayati önemdedir” ifadesine yer verilerek KOBİ’lerin önemi vurgulanmaktadır³¹⁵.

Bir tarafta holding işletmeleri, diğer tarafta küçük işletmelerin olduğu ikili yapıda tek bir sanayi politikasının büyük ve küçük işletmelere karşı ayrım gözetilmeden uygulandığı eleştirisi getirilmiştir³¹⁶. KOBİ’lere ilişkin mevzuatın karmaşık olduğu ve

314 AB Bakanlığı, 1998 Yılı İlerleme Raporu,

https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/Turkiye_Ilerleme_Rap_1 998.pdf, s.20., son erişim tarihi: 13.08.2016.

315 AB Bakanlığı, 1998 Yılı İlerleme Raporu,

https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/Turkiye_Ilerleme_Rap_1 998.pdf, s.21., son erişim tarihi: 13.08.2016.

316 Ibid., s.21.

123

kurumlar arasında eşgüdüm olmadığı İlerleme Raporlarında dile getirilen en önemli eleştirilerden biridir. Teşviklere ilişkin başvuru süresinin uzunluğu, sürecin yavaş işlemesi bu kapsamdaki en önemli sorunlardan biridir. Desteklerin yarıdan çoğunun kullanılamadığı belirtilmiştir. 2003 tarihli İlerleme Raporunun bulgusu, KOSGEB’in talebin yetersiz olduğunu, KOBİ’lerin ise desteklerin sınırlı olduğunu düşündüğünü ortaya koymaktadır³¹⁷.

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve bağlı kuruluşları Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve KOSGEB ile Ekonomi, Kalkınma ve Maliye Bakanlığı tarafından yürütülen kamu destek programlarının kapsamlı bir çerçevede yer almaması da İlerleme Raporlarında son dönemde getirilen en önemli eleştirilerden biridir³¹⁸.

ii. KATILIM ORTAKLIĞI BELGELERİNDE İŞLETME VE SANAYİ FASLI Katılım ortaklığı belgesi, aday ülkenin AB müktesebatını iç hukuka aktarırken yapması gerekenleri belirlemektedir. 2001 yılında yayınlanan ilk Katılım Ortaklığı Belgesi İlerleme Raporlarının bulgusu çerçevesinde özelleştirmelerin yapılması gerektiğini belirtmiştir. Özelleştirme süreci sonunda işsiz kalabilecek çalışanları göz önünde bulundurarak sosyal yönün dikkate alınması uyarısında bulunmuştur. Bir diğer konu da yabancı yatırımlara ilişkin sınırlamaların kaldırılması hususudur³¹⁹.

2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi’nin öncelikleri stratejik hedeflere odaklanmaktadır. Bu kapsamda Türkiye’den yabancı yatırımlar konusunda ve

317 2003 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhoodenlargement/sites/near/files/archives/

pdf/key_documents/2003/rr_tk_final_en.pdf, s.96-98., son erişim tarihi: 13.08.2016.

318 2015 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf /key_documents/2015/20151110_report_turkey.pdf ,s.53-54., son erişim tarihi: 13.08.2016.

319 2001 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi, https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/

Turkiye_Kat_Ort_Belg_2001.pdf, son erişim tarihi: 13.08.2016.

124

KOBİ’lere ilişkin bir strateji planı ³²⁰ hazırlanması beklenmiş; KOBİ tanımının AB ile uyumlaştırılması konusu vurgulanmıştır ³²¹.

2005 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi’nin İşletme ve Sanayi Faslı kapsamında, yabancı yatırımın teşviki için bir strateji geliştirilmesi ve uygulanması, özelleştirmelerin tamamlanması ve KOBİ’ler açısından iş ortamının sadeleştirilmesi ve KOBİ tanımına uyumun yinelendiği görülmektedir ³²².

2008 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi iş ortamına ilişkin daha spesifik bir hedefe yer vermiştir. 2008 yılı konjonktüründe, İlerleme Raporlarının ruhuna uygun biçimde iş ortamının iyileştirilmesine ilişkin öncelikler belirlenmiş ve Belge kapsamında düzenlenmiştir. Piyasayı düzenleyici bağımsız kuruluşların bağımsızlıklarının korunması, ticari yargının anlaşmazlıkları en kısa sürede çözüme kavuşturacak şekilde düzenlenmesi, iflas prosedürünün kolaylaştırılması ve daha önceki yıllarda da belirtildiği gibi bir sanayi strateji belgesinin hazırlanması 2008 yılı Katılım Ortaklığı Belgesinde yinelenmiştir³²³.

Katılım Ortaklığı Belgesi öncelikleri çerçevesinde İşletme ve Sanayi Faslı kapsamında, öncelikle kamunun ekonomideki ağırlığını azaltmak ve verimliliği sağlamak üzere Türkiye’nin belirli bir plan dahilinde özelleştirmeleri gerçekleştirmesi gerekmiştir.

İş ortamını iyileştirmek üzere gerekli önlemleri almak, sanayinin yönelimini belirleyen bir sanayi strateji belgesi hazırlamak, KOBİ ve girişimciliği geliştirmek üzere alınması gereken tedbirleri belirlemek ve KOBİ tanımını AB KOBİ

320 KOBİ Stratejisinin, Avrupa Küçük İşletmeler Şartı ve İşletme ve Girişimcilik için Çok Yıllı Programla uyumlu olması gerektiği belirtilmiştir.

321 2003 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi,

https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2003.pdf ,son erişim tarihi: 13.08.2016.

322 2005 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi,

https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2006.pdf ,son erişim tarihi: 13.08.2016.

323 2008 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi,

https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2007.pdf ,son erişim tarihi: 13.08.2016.

125

tanımı ile uyumlaştırmak AB tarafının Katılım Ortaklığı Belgeleri kapsamında gündeme getirdiği öncelikler arasındadır.

1998 yılında yayınlanan ilk İlerleme Raporu, AB penceresinden Türkiye’nin ekonomik görünümünün fotoğrafını çekmesi açısından önemlidir. Müteakip ilerleme raporlarında gelişmenin hangi açılardan takip edileceğinin de göstergesi olmuştur.

Katılım Ortaklığı Belgeleri bu öncelikler çerçevesinde oluşturulmuş, Ulusal Programlar bu raporlarda yer verilen öncelikler çerçevesinde hazırlanmıştır.

iii. ULUSAL PROGRAMLARDA İŞLETME VE SANAYİ FASLI

AB tarafından hazırlanan Katılım Ortaklığı Belgeleri karşılığında aday ülkenin bu konularda taahhütlerini ortaya koyan bir Ulusal Program hazırlaması gerekmektedir.

Türkiye, 2001, 2003 ve 2008 yıllarında üç Ulusal Program hazırlamıştır.

Katılım ortaklığı belgeleri, Fasıl kapsamında uyumlaştırmayı sağlamak üzere yapılması gerekenleri genel olarak belirlerken, ulusal program detaylı bir biçimde hazırlanmaktadır. 2001 yılında hazırlanan Ulusal Program, Sanayi Politikaları ve Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler fasılları altındaki taahhütlerini sanayinin yapısal sorunları ve işletmeleri destekleyici altyapı çerçevesinde belirlemiştir³²⁴.

İşletmeleri destekleyici altyapı, işletmelerin, hukuki, teknolojik, makroekonomik çevre unsurlarında düzenleme yapmayı gerektirmiştir. Söz konusu alanlar, üç başlık altında toplanabilir: rekabet, sanayi altyapısı, teknolojik altyapı.

Bilindiği gibi, AB’nin İşletme ve Sanayi Politikasının da temelini oluşturan Rekabet Politikasının en önemli unsurlarından biri devlet yardımlarıdır. Rekabeti bozucu etkiye yol açmaması için prensip olarak devlet yardımları yasaklanmıştır ancak de minimis kuralı gereği küçük işletmelere yönelik yardımlar bu kapsam dışındadır.

324 2001 Yılı Ulusal Programı, http://www.ab.gov.tr/_195.html, son erişim tarihi: 13.08.2016.

126

Rekabet alanında devlet yardımları ve teşvik mevzuatının AB’nin Rekabet Politikası göz önünde bulundurularak düzenlenmesi gerekmiştir.

Sanayi altyapısı alanında, işletmelerin AB müktesebatının bir parçası olan teknik mevzuata uyumunu sağlamak temel hedeftir. Bu kapsamda, belgelendirme kuruluşları, sanayi geliştirme merkezleri ve sanayi bölgeleri kurmak, CE işaretinin kullanımını sağlamak, sanayi altyapısı oluşturmak üzere taahhüt edilen öncelik alanlarıdır.

Teknolojik altyapı konusunda, teknoloji transfer merkezlerinin kurulması ve teknolojik altyapının güçlendirilmesi taahhütlerine yer verilmiştir.

Belirli bir takvim dahilinde gerçekleştirilmesi planlanan bu çalışmaların 2001- 2005 yıllarını kapsayan Çok Yıllı Programla desteklenmesi de Ulusal Program kapsamında belirlenmiştir ³²⁵.

2003 yılında hazırlanan Ulusal Programın taahhütleri, 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi beklentileri doğrultusunda oluşturulmuştur. KOBİ tanımının uyumlaştırılması, doğrudan yabancı yatırımlar için ülkenin cazibesini artırmak ve yatırımları teşvik etmek üzere bir strateji ve KOBİ stratejisinin hazırlanması 2003 yılı Ulusal Programının taahhütleri olarak belirlenmiştir ³²⁶.

2008 yılında yayınlanan Ulusal Programın İşletme ve Sanayi Faslına ilişkin önceliği kapsamlı ve güncel bir Sanayi Stratejisinin kabul edilmesi olmuştur³²⁷.

iv. İŞLETME VE SANAYİ FASLI KAPSAMINDA TÜRKİYE’NİN UYGULAMALARI

Katılım öncesi süreç, Topluluk program ve ajanslarına katılımı içermektedir.

Diğer taraftan KOBİ politikası, niteliği itibariyle bildirimler, tavsiyeler en iyi uygulamaların değişimi sürecinden oluşmaktadır. Danışma toplantıları ve Topluluk

325 Ibid.

326 2003 Yılı Ulusal Programı, http://www.ab.gov.tr/_196.html, son erişim tarihi: 13.08.2016.

327 2008 Yılı Ulusal Programı, http://www.ab.gov.tr/_42260.html, son erişim tarihi: 13.08.2016.

127

programlarına katılım da bu sürecin önemli bir parçasıdır³²⁸. AB, İşletme ve Sanayi Politikası kapsamında bütünleştirdiği KOBİ ve girişimciliğe ilişkin olarak 1998 yılında BEST Sürecini başlatmıştır. BEST Süreci, aday ülkelerin katılımı için Candidate Countries Business Environment Simplification Task Force (CC BEST) olarak

tasarlanmıştır³²⁹. Türkiye, aday ülkeler için geliştirilen CC BEST’e dahil olmuştur. İş ortamını iyileştirmek için gerekli önlem ve uygulamaları içeren BEST Süreci, AB’yi Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı’nın imzalanması sürecine götürmüştür. Türkiye, CC BEST Raporunun hazırlık sürecine dahil olmuştur³³⁰.

Türkiye, 2001-2005 yıllarını kapsayan KOBİ’ler için Çok Yıllı Programa katılım sağlamıştır. AB’nin KOBİ’ler ve girişimciliğe ilişkin bir sonraki adımı, KOBİ’ler için iş ortamını iyileştirmeyi ve KOBİ’lere ilişkin mali destekleri bir program altında birleştirdiği rekabetçilik ve yeniliğe ilişkin programı CIP olmuştur. CIP, 2007-2013 yılları arasında uygulanmıştır. 2014-2020 yılları arasında uygulanmak üzere COSME Programı yürürlüğe girmiştir. Türkiye, her iki programa da katılım sağlamıştır.

AB’de KOBİ’lere ilişkin politika ve eylemlerin çerçevesini çizen Avrupa Küçük İşletmeler Yasası 2008 yılında, Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı’nın yerine geçmiştir.

Türkiye, 2011 yılında 2011/6 sayılı “Avrupa Küçük İşletmeler Yasası Prensipleri”

hakkındaki Başbakanlık Genelgesi ile Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nı da kabul etmiştir.

328 2004 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhoodenlargement/sites/near/files/archives/

pdf/key_documents/2004/rr_tr_2004_en.pdf, s.122. son erişim tarihi: 13.08.2016.

329 Tanrısever, Nazlı Hezal, Avrupa Birliği’nde Girişimciliğin Teşvik Edilmesi İçin İzlenen Politikalar ve Türkiye’deki Politikaların Avrupa Birliği Uygulamalarına Uyumu, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Uzmanlık Tezi, Ankara, 2004., s. 36.

330 2002 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/archives/ pdf /key_documents/2002/tu_en.pdf ,s.101-102., son erişim tarihi: 13.08.2016.

128

Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın uygulanmasının değerlendirilmesi sürecinde, Türkiye, Batı Balkan ülkeleri ile bir arada yer almaktadır³³¹. "Batı Balkan Ülkeleri ve Türkiye'de Küçük İşletmeler Yasasının Uygulanmasının İzlenmesi Projesi"

ne dahil olan ülkeler ile işbirliği çerçevesinde KOBİ Politikası Endeksi (SME Policy Index) raporu hazırlanmaktadır. Raporun kapsamı, KOBİ politikasının Avrupa Küçük İşletmeler Yasası prensipleri doğrultusunda değerlendirilmesinden oluşmaktadır.

Kaydedilen gelişmeler doğrultusunda elde edilen kazanımlar değerlendirilirken, iyileştirme yapılması gereken alanlara ilişkin tavsiyeler de söz konusu olmaktadır³³².

Türkiye, 2003 yılında Sanayi Strateji Belgesi’ni kabul etmiştir. Çok defa gözden geçirilip revizyona tabi tutulan Sanayi Strateji Belgesi, 2011-2014 AB Üyeliğine Doğru Sanayi Stratejisi adı altında güncellenmiş, Resmi Gazetede yayınlanmak suretiyle yürürlüğe girmiştir. 2001 yılında yayımlanan ilk Katılım Ortaklığı Belgesi’nden bu yana vurgulanan strateji belgesinin güncellenip yayınlanması ile İşletme ve Sanayi Faslının teknik kapanış kriteri bu kapsamda yerine getirilmiş bulunmaktadır. Diğer taraftan 2015-2018 yıllarını kapsayan yeni bir Sanayi Stratejisi Belgesi hazırlanmış, “Türkiye Sanayi Stratejisi 2015-2018 Belgesi” adlı doküman 25 Haziran 2015 tarihli ve 29397 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Faslın teknik kapanış kriterini oluşturan Sanayi Stratejisi yanında KOBİ’lere ilişkin olarak 2007-2009 yıllarını kapsayan KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı (KSEP) hazırlanmıştır. Söz konusu belge, 2011-2013 ve 2015-2018 yıllarını kapsayacak şekilde güncellenmiştir. KSEP 2015-2018, 5 Eylül 2015 tarih ve 29466 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. KSEP’ten bağımsız olarak, doğrudan girişimciliğe

331 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 20 No’lu İşletme ve Sanayi Politikası Faslı Mevcut Durum Notu, http://ab.sanayi.gov.tr/DokumanGetHandler.ashx?dokumanId=0c23546d-5773-46f7-8c81-

d3508348bd2c, son erişim tarihi: 19.10.2017.

332 KOSGEB, Avrupa Küçük İşletmeler Yasası,

http://www.kosgeb.gov.tr/site/tr/genel/detay/2652/avrupa-kucuk-isletmeler-yasasi, son erişim tarihi:

19.10.2017.

129

ilişkin bir strateji hazırlama ihtiyacı duyulmuş ve Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018 hazırlanarak 01/07/2015 tarih ve 29403 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir³³³.

Sanayi, KOBİ ve girişimciliğe ilişkin politikalara rehberlik edecek politika metinleri bu şekilde belirlenirken, her üç strateji metninin de ortak özelliği, KOBİ ve girişimciliğin geliştirilmesine yönelik önlemleri barındırıyor olmasıdır.

4. KOBİ VE GİRİŞİMCİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ ÇERÇEVESİNDE