GİRİŞİMCİLİK EKOSİSTEMİ

Girişimcilik ekosistemi, ekolojik metafor çerçevesinde girişimcinin ortaya çıkması, işletmenin doğup büyüdüğü, büyümesi için ihtiyaç duyduğu, yetenek, teknoloji, finansal altyapı unsurlarını barındıran sistemdir¹¹⁵. Aulet, ekosistemi, ürünlere olan talep, buluşlar için gerekli kaynak, fonlama, insan altyapısı, devlet desteği ve girişimciliği destekleyen bir kültür olarak tanımlamaktadır¹¹⁶. Mason ve Brown da girişimcilik ekosistemini, unsurları itibariyle hem potansiyel hem fiili girişimciler, girişimciliğe ilişkin örgütler (şirketler, risk sermayedarları, melek yatırımcılar,

112 Struwig ve Meru, op cit, s.883.

113 Baron, ibid., s.323.

114 The World Bank ve International Finance Corporation, Doing Business 2012, The International Bank for Reconstruction and Development, 2012 s.13.

115 The Economist, All Together Now, What Entrepreneurial Ecosystems Need to Flourish, 18.01.2014, http://www.economist.com/node/21593582/comments10950394., son erişim tarihi:21.12.2016.

116 Dominion Post, Innovation key to job creation says US entrepreneur, The June 27, 2011, pC1., 21.12.2016.

43

bankalar), kuruluşlar (üniversiteler, kamu kuruluşları ve finansal kuruluşlar), girişimcilik süreçleri (işletme doğum oranı, yüksek büyüme potansiyeli olan işletmeler, çok büyük başarılara imza atan işletmeler, seri girişimciler) olarak tanımlamıştır¹¹⁷.

Koçak ve Özer, girişimci yapı olarak adlandırdıkları girişimcilik ekosistemini oluşturan faktörleri, finansman, devlet politikası ve destekleri, eğitim, teknoloji, yaratıcılık, yenilikçilik, kültürel norm ve değerler, tedarik, dağıtım kanalları, danışmanlık, pazar ve pazara giriş koşulları, pazar fırsatları, patent ve fikri hakların korunması ve altyapı olarak belirlemişlerdir¹¹⁸.

OECD’nin oluşturduğu tanımdan yola çıkarak girişimcilik ekosistemini belirleyen faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Düzenleyici çerçeve: Bürokratik yükler (iş kurma ve büyütmede karşılaşılacak idari prosedürler, icra/iflas mevzuatı, sağlık ve çevre mevzuatı, mal ve iş piyasaları mevzuatı, adalet sistemi, vergi sistemi, sosyal güvenlik mevzuatı)

• Pazar koşulları: Rekabet mevzuatı, dış pazarlara erişim, iç pazarlara erişim, kamu ihaleleri, pazarın kalitesi.

• Finansa erişim: Kredi piyasaları, özel sermaye, girişim sermayesi, melek yatırımcılar, sermaye piyasaları.

• Bilgi oluşumu ve yayılımı: Ar-ge yatırımları, üniversite-sanayi işbirliği, firmalar arası işbirlikleri, teknoloji, internet.

• Girişimcilik yetenekleri: Eğitim ve deneyim, öğrenim, girişimcilik altyapısı, danışmanlık eğitim hizmetleri.

117 Mason, Colin, Brown, Ross, Entrepreneurial Ecosystems and Growth Oriented Entrepreneurship, OECD, Jan. 2014., s.2.

118 Özer, Alper, Koçak, Akın, Türkiye’de Girişimcilik Potansiyeli Çerçevesinde Yeni Girişimcilik Anlayışı: Proaktif Pazar Odaklılık, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2009., s.35-55.

44

• Kültür: Risk algısı, girişimcilik algısı, iş sahibi olma isteği, sosyal sermaye ve güven ilişkileri¹¹⁹.

1999’dan bu yana girişimcilikle dış çevre faktörlerinin ilişkisini inceleyen GEM kavramsal çerçevesi, bir ülkede girişimciliği geliştiren faktörleri inceleyerek ülkeler arasındaki girişimcilik farklarını ortaya koyan çalışmalar yapmaktadır. 2004 yılında geliştirilen GEM kavramsal çerçevesi, girişimcilik koşullarını genel ortam koşulları ve girişimcilik koşulları olarak incelemektedir.

GEM kavramsal çerçevesi, ulusal ekonomik büyümeyi bireylerin fırsatları algılama ve fırsatlardan faydalanma yeteneğinin sonucu olarak gören varsayım doğrultusunda bu sürecin de çevreyle etkileşim halinde meydana geldiğini varsaymaktadır¹²⁰. İş ortamının düzenleyici genel çevre koşulları, girişimcilik ekosisteminin ise girişimcilik çevre koşulları olarak anlaşılması gerektiği düşünülmektedir. Girişimcilik ekosistemi genel çevre koşulları olarak adlandırılabilecek iş ortamı üzerine inşa edilebilir. Girişimcilik ekosisteminin, girişimcilik yeteneklerini geliştiren, eğitim ve kültürün de girişimciliği teşvik ettiği, üniversite- sanayi işbirliğinin sinerji oluşturduğu bir sistem olduğu düşünülmektedir.

119 TOBB, Türkiye Güçlü Bir Girişimci Ekosistemi Hedefliyor,

http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2015/255/010_023.pdf. , son erişim tarihi: 26.06.2016.

120 GEM, GEM Conceptual Framework, http://www.gemconsortium.org/wiki/1146,son erişim tarihi:

15.05.2015.

45 İKİNCİ BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİ’NDE KOBİ VE GİRİŞİMCİLİĞE YÖNELİK POLİTİKALAR

I. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE KOBİ’LER VE GİRİŞİMCİLİK

Avrupa Birliği (AB) politika metinleri KOBİ’lerden “AB ekonomisinin belkemiği” olarak söz etmektedir. Gerçekten de AB genelindeki işletmelerin %99,8’i KOBİ niteliğindeki işletmelerdir. Ekonomik büyüklükler açısından bakıldığında, istihdamın %65’i KOBİ’ler tarafından sağlanmakta; katma değerin %60’ı KOBİ’ler tarafından yaratılmaktadır¹²¹. Hangi işletmelerin KOBİ sayılacağını belirleyen KOBİ tanımı çalışan sayısı, yıllık ciro ve bilanço değeri göz önüne bulundurularak nicel kriterler çerçevesinde oluşturulmuştur. AB KOBİ Tanımı başlığı altında ayrıntılı olarak yer verilecek olan bu tanım kabaca, “çalışan sayısı 250’nin altında olan işletmeler KOBİ’dir”

şeklinde yorumlanabilir¹²². İstihdamın önemli bölümünü üstlenen KOBİ’ler, esnek ve yenilikçi yapıya sahip oldukları düşünüldüğünden, AB ekonomisinin can damarı olarak görülmektedir. AB, istihdam motoru ve inovasyon için bir kaynak olarak gördüğü küçük işletmelere gelecek vizyonunda yer vermiş; KOBİ’leri yenilikçi yapıları ve istihdamdaki önemini göz önünde bulundurarak Lizbon Süreci ve Avrupa 2020’nin önemli bir parçası haline getirmiştir.

Ekonomik büyüme, yenilik, istihdam ve sosyal entegrasyon için kilit bir rol oynadığı düşünüldüğünden, Avrupa Komisyonu, KOBİ’lerin bugünün küresel ekonomisinde potansiyellerini gerçekleştirebilmeleri için, başarılı girişimciliği teşvik etmeye ve iş ortamını geliştirmeye yönelik politikalar uygulamaktadır. Politika

121 European Commission, Annual Report on European SMEs 2015/2016 SME Recovery Continues, 2016., s.4.

122 European Commission, Small and Medium Sized Enterprises (SMEs) What is an SME?

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/sme-definition/index_en.htm , son erişim tarihi: 22.04.2014.

46

metinleri incelendiğinde KOBİ ve girişimciliğin bir arada ele alındığı görülmektedir.

Çalışmanın birinci bölümünde KOBİ ve girişimciliği geliştirmeye dönük politikaların çakışan ve ayrışan tarafları incelenmişti. Lundström ve Stevenson’ın çalışması, bürokrasi ve engellerin azaltılmasını hem KOBİ hem girişimciliğe yönelik politika alanları için önemli bir unsur olarak ortaya koymaktadır.

AB'de KOBİ ve girişimciliğe ilişkin politikalar, İşletme ve Sanayi Politikası kapsamında ele alınmaktadır. AB'nin İşletme ve Sanayi Politikası, işletmelere, sanayiye ve sektörlere yönelik önlemleri çatısı altında birleştiren bir politika bileşenidir¹²³. AB’nin İşleyişine Dair Antlaşmanın ilgili maddesinde, politikanın amacı, özellikle KOBİ’lerin kurulması ve faaliyet göstermesi için uygun işletme çevresinin oluşturulması; bunun yanında teknoloji, araştırma ve inovasyonun desteklenmesi olarak belirtilmektedir.

KOBİ ve girişimciliğe yönelik politikaların gelişmesinde, İşletme ve Sanayi Politikası, Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı ve Avrupa Küçük İşletmeler Yasası, önemli bir rol oynamıştır. İşletme ve Sanayi Politikası kapsamında KOBİ ve girişimciliğe ilişkin önlemlerin çerçevesi günümüzde geçerli olan Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ile çizilmektedir. Üye devletler Avrupa Komisyonu ile bir arada Avrupa Küçük İşletmeler Yasasını uygulama taahhüdünde bulunmuşlardır. Niteliği itibariyle, KOBİ ve girişimciliğe ilişkin politikalar yerel düzeyde uygulanmaktadır. Komisyon ise üye devletler arasında koordinasyonu sağlamakla görevlidir. Komisyon üye devletlerin KOBİ’lere yönelik politika geliştirmelerine yardımcı olmayı amaçlamaktadır. İyi uygulamaların tanımlanması ve üye devletler arasında iyi uygulama değişimi bu politikanın kilit unsurlarıdır¹²⁴.

123 İktisadi Kalkınma Vakfı, İşletme ve Sanayi Politikası, İstanbul, Temmuz 2014., s.9.

124 Small and medium sized enterprises (SMEs), http://europa.eu/enterprise/policies/sme/index_en.htm, 11.09.2010., s.1.

47

İşletme ve Sanayi Politikasının, işletmelerle ilgili olan, özellikle KOBİ’leri geliştirmeye yönelik politika önlemleri büyük ölçüde “yatay" politika önlemleridir. Yatay politika önlemleri, iktisadi faaliyetlerin gerçekleştirildiği iş ortamına yönelik önlemleri içermektedir. Dolayısıyla, KOBİ’lerin faaliyet gösterdiği hukuki ve düzenleyici çerçeveyi oluşturan diğer politika alanlarını da ilgilendirmektedir. Rekabet, ticaret, vergilendirme, şirketler hukuku, para politikası, bölgesel kalkınma, devlet yardımlarına ilişkin diğer alanlardaki politikalar da bu kapsamda değerlendirilmektedir. Ar-ge’ye yönelik destek ve politikalar da bu çerçevenin ayrılmaz bir bileşenidir. Her ne kadar KOBİ’lere yönelik politikanın çerçevesi İşletme ve Sanayi Politikası ile çizilse de KOBİ’lerin faaliyet gösterdiği ekonomik, hukuki ve düzenleyici çerçeve başka politika alanları ile çizilmektedir. Söz konusu politika alanlarında gerçekleştirilen faaliyetlerin, KOBİ’leri ve girişimcilik ekosistemini etkilediği düşünüldüğünde, iş ortamını iyileştirmek üzere gerçekleştirilen faaliyetlerde bu önceliğin göz önünde bulundurulması politikanın amacıdır.

AB, KOBİ’lere ve girişimciliğe yönelik politikaların genel ilke ve prensiplerini İşletme ve Sanayi Politikası çerçevesinde çizmiştir. Gelecek planlarını Avrupa 2020 çerçevesinde belirlemiş olması, genel ilkelerin belirlenmesinde Avrupa 2020 Sürecinin de dahil edilebileceği sonucuna varmamızı sağlamaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi KOBİ’ler, İşletme ve Sanayi Politikası’nın yalnızca belli bir bölümünü oluşturmaktadır.

KOBİ ve girişimciliğe yönelik olarak geliştirilen politikalar iki eksen üzerine inşa edilmiştir: finansa erişim ve iş ortamını geliştirmeye yönelik politikalar. KOBİ’lerin finansa erişimini iyileştirme konusunda, Birliğin doğrudan KOBİ’lere tahsis ettiği araçlar yanında yine KOBİ’lerin de faydalanabildiği mali araçları söz konusudur. Yapısal ve bölgesel fonlar çerçevesinde KOBİ’lere tahsis edilen fonlar, bu kapsamda değerlendirilmelidir.

48

Geçmişte uygulanmış olan KOBİ’ler için Çok Yıllı Programlar, 2007-2013 yıllarını kapsayan CIP kısaltmasıyla bilinen Competitiveness and Innovation Programme/Rekabetçilik ve Yenilik Programı ve 2014-2020 yılları arasında uygulanmakta olan Competitiveness of Enterprises and Small and Medium Sized Enterprises/İşletmelerin ve KOBİ’lerin Rekabet Edebilirliği Programı COSME, doğrudan KOBİ’lerin kullanımına sunulmuş olan programlardır. Bugün 2014-2020 mali dönemi kapsamında finansa erişim konusunda göz önünde bulundurulması gereken araç COSME’dir. İş ortamını iyileştirmeye yönelik çerçeveyi çizen, üye devletlerin de Birlik ile birlikte uygulama taahhüdünde bulundukları Avrupa Küçük İşletmeler Yasası, temel belirleyici niteliğindedir.