AB’nin İşletme ve Sanayi Politikası, niteliği itibariyle Birliğin üye devletlerin eylemlerini desteklediği, yerel düzeyde uygulanan bir politikadır. Genel olarak sanayiye, spesifik olarak sektörlere ve işletmelere ilişkin önlemlerden oluşan bir politika bütünüdür.
İşletme ve Sanayi Politikasının işletmelere yönelik olarak belirlediği temel hedefleri, işletmeler için en iyi iş ortamının teşvik edilmesi, KOBİ’lerin desteklenmesine önem verilmesi, girişimciliğin geliştirilmesine odaklanılması çerçevesinde belirlenmiştir.
Açık işbirliği metodu kapsamında oluşan bir politika olması, üye devletler arasında uyumlaştırma değil iyi uygulama değişimini gerektirir. Komisyon, üye devletler arasında koordinasyon ile yetkilidir. Politikayı yönlendirici ilkeler, Komisyon bildirimleri, tavsiyeleri, Konsey kararları ile üye devletlerin uygulama taahhüdünde bulundukları Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ve AB’nin gelecek yönelimini belirleyen Avrupa 2020 Süreci çerçevesinde şekillenmektedir. Birlik politikalarını uygulamanın iyi bir aracı olan AB Programları da politikanın önemli bir bileşenidir. 2014-2020 dönemini kapsayan COSME, öncüllerine göre daha fazla zorlayıcı mekanizma ile donatılmıştır.
Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nın uygulanmasını sağlamak da COSME’nin unsurlarından biri haline getirilmiştir.
388 2012 Yılı İlerleme Raporu, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/
key_documents/2012/package/tr_rapport_2012_en.pdf, son erişim tarihi: 13.08.2016.
144
Esas olarak yatay sanayi politikaları çerçevesinde oluşturulan İşletme Sanayi Politikası dikey sanayi politikalarının da bir arada ele alınması çerçevesinde entegre sanayi politikası niteliği kazanmıştır. Politika alanına ilişkin spesifik araçları bulunmayan İşletme ve Sanayi Politikası’nın amaçları, diğer politika araçları ile gerçekleştirilmektedir. İç pazarın gerçekleştirilmesi, Ekonomik ve Parasal Birlik, Bilim ve Araştırma, Çevre, Sosyal Politika, İşletme ve Sanayi Politikası’nı destekleyici politika alanlarıdır. İş ortamını kolaylaştırmaya yönelik olarak kurulan BEST kapsamında oluşturulan öncelik alanları, finansa erişim, eğitim, mesleki eğitim, araştırma, iş ortamı ve idari çevrenin kolaylaştırılması olarak belirlenmiştir389.
İşletme ve Sanayi Politikası’nın KOBİ ve girişimciliğe yönelik uygulamaları, mali ve mali olmayan desteklerden oluşmaktadır. Mali destekler, KOBİ’lere yönelik olarak oluşturulan ve geçmişte uygulanan Çok Yıllı Programlar ve CIP, günümüzde uygulanmakta olan COSME programları kapsamında verilen desteklerdir. Bilim ve araştırma alanında verilen mali desteklerin çerçevesi Çerçeve Programlar ile çizilmektedir. Günümüzde uygulanan Araştırma Programı (Horizon 2020), Ufuk 2020’dir. Yapısal ve bölgesel fonlar kapsamında da KOBİ ve girişimcilere yönelik destekler sağlanmaktadır.
KOBİ ve girişimciliğe yönelik politikanın en önemli unsuru, finansa erişimin de dahil edildiği KOBİ’lerin faaliyet gösterdikleri iş ortamının kolaylaştırılmasıdır. İş ortamının geliştirilmesine ilişkin hedefler, Avrupa Küçük İşletmeler Yasası ile belirlenen ilkeler doğrultusunda oluşturulmuştur. “Önce küçüğü düşün” ilkesine uygun kurallar geliştirilmesi, finansa erişimin kolaylaştırılması, bürokratik yüklerin azaltılması ve kamu idaresinin KOBİ ihtiyaçlarına duyarlı hale getirilmesi, KOBİ’lerin girişimcilik ve yenilikçilik yeteneklerinin geliştirilmesi ve tek pazardan daha fazla istifade
389 European Communities, Report of the Business Environment Simplification Task Force, Volume II.1998.,s.6.
145
edebilecekleri bir ortamın yaratılması iş ortamının geliştirilmesi hedefi doğrultusunda ortaya konulan prensiplerdir.
Mali ve mali olmayan destekler çerçevesinde kısaca özetlenen AB’nin İşletme ve Sanayi Politikası, Türkiye’nin AB ile müzakere süreci kapsamında yer alan İşletme Sanayi Faslının dayanağını oluşturmaktadır. Hangi işletmelerin KOBİ sayılacağını belirlemek üzere kullanılan KOBİ tanımı, politikanın önemli araçlarından birini oluşturmaktadır. Türkiye’de politika KOBİ tanımı, İşletme ve Sanayi Politikası Faslı kapsamında AB KOBİ tanımı ile uyumlaştırılmıştır.
Türkiye’de KOBİ tanımının oluşturulması süreci aynı zamanda KOBİ’lere yönelik plan ve politikaların oluşturulması süreci ile bir arada ilerlemiştir. 1950’lerden itibaren çeşitli kanunlar çerçevesinde küçük işletmeye yönelik tanımlar geliştirmeye çalışılmıştır. KOBİ tanımı, 1979-1983 yıllarını kapsayan 4. Beş Yıllık Plan kapsamında gündeme gelmiştir. Küçük işletme, esnaf ve sanatkârla bir arada ele alınmıştır. Beşinci plan döneminde de bu anlayış devam etmiş; altıncı plan döneminde “küçük sanayi”,
“küçük işletme” ve “küçük teşebbüs” ifadelerinin kullanılmasıyla KOBİ’lerin konumlandırıldığı yer sanayiye doğru bir yönelim göstermiştir390.
1996-2000 yıllarını kapsayan Kalkınma Planlarında KOBİ’lere ilişkin politika prensiplerinin oluşturulmaya başladığı görülmektedir. Gümrük birliğinin etkileri göz önünde bulundurularak, KOBİ’lerin özel bir programla desteklenmesi, Risk Sermayesi ve Kredi Garanti Fonu’nun işlerlik kazanması, ar-ge faaliyetlerinin teşvik edilmesi, girişimciliğin desteklenmesi, girişimcilik eğitimi hedefi, bürokrasinin en aza indirilerek iş ortamına dikkat çekilmesi, 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı hedefleri arasındadır391.
390 Müftüoğlu, Tamer, SME Support Policies in Turkey After 1990.,
http://www.ffem.net/lang/en/home/pays/mediterranee-et-moyen-orient/geo/turquie/publications- turquie/archives-1, s.10-12., son erişim tarihi: 17.05.2010.
391 Ibid., s.13.
146
Türkiye’de KOBİ’ler ilk olarak 1993 yılında 93/4000 sayılı kararla devlet yardımları içerisine dahil edilmiştir392. Ar-ge, KOBİ, istihdam, çevre ve bölgesel gelişme alanlarında teşviklerin uygulanarak ekonomik kalkınmanın sağlanmaya çalışılması 1990’lı yıllarda gündeme gelmiştir393. KOBİ’ler Genel Teşvik Sistemi kapsamında değerlendirilmektedir. Bunun yanında vergi teşvikleri, KDV teşvikleri, gümrük vergisi teşvikleri, kredi ve kredi garantisi, diğer teşvikler, KOBİ’lere yönelik teşvikleri oluşturmaktadır394. AB’de devlet yardımları, rekabeti bozucu etkileri olması dolayısıyla yasaklanmıştır395. Sosyal politika, doğal afet ve az gelişmiş bölgelere yardım, iç pazarla bağdaşan yardım kategorileri arasındadır. Blok muafiyet kuralları arasında da, KOBİ’lere, eğitime ve istihdama yönelik yardımlar sıralanmıştır396. De minimis kuralı çerçevesinde, KOBİ’lere yönelik olarak uygulanan devlet yardımları, tek pazarı bozucu nitelikte devlet yardımları kapsamında sayılmamaktadır.
1996-2000 yıllarını kapsayan 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı kapsamında yer verilen bürokrasinin azaltılarak iş ortamının geliştirilmesine yönelik hedefler, Türkiye’de sanayi politikasının yatay önlemler çerçevesinde ilerleyeceğine dair ipuçları vermektedir.
Günümüzde KOBİ’lere yönelik olarak Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bünyesinde uygulanan teşvikler, küçük sanayi sitelerine uygulanan teşvikler, endüstri bölgelerine uygulanan teşvikler, teknoloji geliştirme bölgelerine yönelik teşvikler ve organize sanayi bölgeleri teşvikleri olarak dörde ayrılmaktadır397. TÜBİTAK’ın Ar-Ge Başlangıç Destek Programı da KOBİ’lere yönelik araştırma
392 Ibid., s.22.
393 Akdeve, Erdal, Karagöl, Erdal Tanas, Geçmişten Günümüze Türkiye’de Teşvikler ve Ülke Uygulamaları, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 37, Temmuz 2013., ss.329- 350, s.338.
394 Müftüoğlu, SME Support Policies, op cit, s.24.
395 AB’nin İşleyişine İlişkin Antlaşma md. 107-109.
396 Baldwin, Richard, Charles Wyplosz, The Economics of European Integration, 4th Edition, Mc Graw Hill, 2012., s. 321-322.
397 TOBB, KOBİ Bilgi Sitesi, Teşvikler, http://kobi.org.tr/index.php/destek-ve-tevikler/tevikler, son erişim tarihi: 03.09.2017.
147
teşvikleri arasında yer almaktadır398. KOBİ ve ar-ge destekleri, yatay politika önlemleri arasında sayılmaktadır. Bu uygulamalar, yatay politika önlemlerine doğru ilerleyişi güçlendirmektedir.
KOBİ’lere ilişkin kurumsal yapılanmanın en önemli unsuru KOSGEB’dir.
KOSGEB destekleri, danışmanlık ve eğitim, teknoloji geliştirme ve yenilik, bilişim, kalite geliştirme, pazar araştırma ve ihracatı geliştirme, uluslararası işbirliği geliştirme, bölgesel kalkınma, girişimciliği geliştirme destekleri olmak üzere 8 grupta toplanmaktadır399. Bilgilendirme faaliyetleri, KOSGEB’in işlevlerinden biridir. KOSGEB, aynı zamanda Avrupa Bilgi Merkezi olarak faaliyet göstermektedir.
Müzakere süreci, katılım öncesi yardım ile AB program ve ajanslarına katılımı da içermektedir. Türkiye, AB’nin KOBİ’lere yönelik olarak uyguladığı Çok Yıllı Programlar, CIP, COSME, Çerçeve Programlar ve Ufuk 2020’ye katılmıştır.