KOBİ’lerin ortak özelliklerinin ortaya konulması iki tür katkı sağlamaktadır. Bunlardan birincisi, yukarıda bahsedilen tanımlama sorunun aşılmasına olan katkıdır. İkinci katkı ise bu işletmelerin, büyük işletmelerden farklılıklarının ortaya konulmasıdır. Böylece KOBİ’lerin hem tanımlama hem de büyük işletmelerden ayrımı yapılmış olmaktadır. Ayrıca, ortak özelliklerin belirlenmesi ileride ele alınacak olan küreselleşme sürecine uyum sağlama konusunda bu işletmelerin sahip olduğu güçlü ve zayıf yönlerin belirlenmesi açısından önem taşımaktadır.
1.1.3.1. Bağımsız Olma
KOBİ’lere ait bağımsız olma özelliği bu işletmelerdeki yönetim anlayışını simgelemektedir. Esasen KOBİ’lerin büyük bir çoğunluğu onların sahipleri tarafından yönetilmektedir. Çünkü KOBİ’lere ait işletme büyüklüğü yönetim aygıtının mülkiyetinin
17 Muhittin ŞİMŞEK, Ekonominin Lokomotifi KOBİ’lerin Olmazsa Olmazları, Alfa Yayınları:1174, Dizi No: 36, Ağustos 2002, s. 5.
işletme sahipliği ile birleşmesine imkan kazandırmaktadır. Oysa büyük ölçekli işletmeler açısından değerlendirildiğinde, bu işletmelerde yönetim-mülkiyet ilişkisinin birbirinden bağımsızlaştığı görülmektedir. Büyük ölçekli işletmeler organizasyon yapıları nedeniyle modern yönetim tekniklerinin uygulanmasına son derece uygundur ve esasen işletme yönetimi biliminin gelişmesinde büyük ölçekli işletmelerin baz alındığı rahatlıkla söylenebilmektedir.
KOBİ’lerin yönetim açısından bağımsız olması kararalma sürecinin hızlanmasını sağlamaktadır. Ancak diğer yandan varolan işletme sahibinin yönetim becerisinin düşük olması durumunda kararalma süreci etkinlik kaybına uğrayabilmektedir. Dolayısıyla bağımsız olma özelliği yönetim açısından her ne kadar tercih bırakmıyor gibi görünse de, işletmeden işletmeye farklı sonuçla ortaya çıkarabilmekte ve iktisadi krizler gibi olağanüstü dönemlerde sağlıklı öngörülerin yapılamaması nedeniyle işletmenin varlığını sona erdirebilmektedir.
KOBİ’lerde işletme sahibinin aynı zamanda yönetici konumunda bulunması, özgün fikirlerin oluşması ve bunların hayata geçirilmesi açısından da önemlidir. Oysa uzmanlaşmaya dayalı büyük ölçekli işletmelerde yönetimin üstlendiği görev sadece yönetimle ilgilidir ve işletme ortakları yönetim üzerinde doğrudan doğruya baskı oluşturabilmektedir. Ancak burada KOBİ yönetiminin istediği gibi hareket edebileceği anlamı çıkartılmamalıdır. Çünkü normal şartlarda çalışanlar işverene karşı sorumlu iken, girişimci de işletme çalışanlarına ve müşterilerine karşı sorumludur18. Ayrıca ulusal-yasal düzenlemelerde KOBİ yönetiminin bağımsız olma özelliğinin sınırlarını belirleyebilmektedir.
1.1.3.2. Girişim (Teşebbüs) Yeteneği
Genel anlamda girişimci, üretim faktörlerini bir araya getirerek üretim sürecinde bulunan kişi sayılmaktadır. Bu anlamıyla girişimci, risk üstlenerek üretim sonucunda faktör gelirlerinden kar elde etmeyi amaçlamaktadır. Modern anlamda girişimci ise, klasik tanımlamanın yanı sıra yenilikler peşinde koşan ve bu çerçevede yeni ürün ve/veya tekniklerle üretime yönelen kişi olarak ifade edilmektedir19.
KOBİ’ler girişimcilik yeteneği açısından değerlendirildiğinde önemli bir avantaja sahiptir. Esasen günümüzde yaşanmakta olan rekabet süreci içinde KOBİ’lerin varlığı da girişimcilik yeteneklerini ortaya koymaktadır. Diğer yandan yeni bir şey ortaya
18 Orhan KÜÇÜK, Girişimcilik ve Küçük İşletme Yönetimi, Geliştirilmiş ve Değiştirilmiş İkinci Baskı, Ankara, 2005, s. 109.
19 Ö. Selçuk EMSEN, Ayşe İRMİŞ, Ertuğrul DELİKTAŞ, “İktisadi Gelişmede Girişimciliğin Rolü Karşılaştırmalı Bir Analiz: Erzurum-Denizli (I)”, Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:7, Sayı:2, Isparta 2002, s.244.
koyma ve risk alma unsurları da KOBİ’lerdeki girişimcilik yeteneğinin belirleyicisidir. Buna göre zanaatkarlık faaliyeti icra eden ve yapıcılık özelliğini kullanarak risk alabilen birçok girişimcinin oldukça kısa sayılabilecek bir dönemde KOBİ haline geldiğini ortaya koyan yüzlerce örnek bulunmaktadır.
Büyük işletmelerin yüksek kar marjını hedef alan faaliyetlere yönelmesi ve yapılanmaları gereği ölçek ekonomilerine göre çalışmaları zorunluluğu da, toplumsal hayatta üretim süreci açısından çeşitli boşluklar oluşturabilmektedir. Ayrıca tüketim ilişkileri bağlamında yerel dokuya has ürünlerin tanıtılmasında ve tutundurulmasında KOBİ’ler, büyük ölçekli işletmelere göre -eşyanın tabiatı itibariyle- üstün konumda bulunmaktadır. Esasen KOBİ’lere ait olan bu avantaj, uluslararası “mukayeseli üstünlük teorisi”nin mikro ölçeğe uyarlanması ile netleştirilebilir. Buna göre, KOBİ’lerin yerele ait olması yerel dokuya ait değerlerin üretim sürecinden geçirilerek tüketilebilir ürünler haline getirilmesinde etkili olmakta ve onları girişimcilik yeteneği açısından adeta test etmektedir.
1.1.3.3. Kişisel İlişkiler
Kişisel ilişkiler, büyük işletmelerde resmi iken, KOBİ’lerde resmiyetin yanında eş- dost ilişkileri ve tanınmışlık daha ön plandadır. Bunlar, KOBİ’lere özgü avantajlar sağlamakta ancak kurumsallaşma düzeyinde sorunlara da sebep olabilmektedir.
Yönetici olan iş sahipleri, çalışanlarıyla büyük işletmelere göre daha yakın ilişki kurabilmekte ayrıca, çalışanlarının yaşam şekillerini ve hayat standartlarını yakından takip imkanı bulabilmektedir. Aynı durum çalışanlar açısından da gözlenmekte, çalışanlar patronlarını sadece işveren olarak görmemektedir. Bu çalışanlar ile işverenler arasında güçlü bir bağın doğmasına sebep olmakta, karşılıklı özverili çalışma, yapılan işi sahiplenme ve dolayısıyla işyeri verimliliğini artırmasını sağlamaktadır.
Bunun yanında işverenler ile müşteriler arasında ilişkiler de büyük işletmelerden farklı bir yapıya bürünmektedir. Müşteri ile işveren arasındaki ilişki zamanla ahbaplığa, dostluğa dönüşmektedir. KOBİ’lerin faaliyette bulunduğu bölgenin halkı ile yakından ilişki kurması ve onların isteklerini bu ilişki sayesinde kısa sürede öğrenmeleri KOBİ’lerin avantajlarını oluşturmaktadır.
Üretim ölçeği açısından bu tür avantajları elinde bulunduran KOBİ’ler, üretim faaliyetleri açısından çeşitli alanlarda yoğunlaşmaktadır. Faaliyet alanları bakımından üretim, hizmet ve ticaret sektörleri olarak genel bir ayrım yapılmaktadır. Bu sektörler içerisinde faaliyet gösteren KOBİ’ler, tüm alanlarda bilfiil çalışmaktadır.