KOBİ’ler bir ülkede sadece ekonomik olarak değil ayrıca kültürel ve sosyal boyutta da kendilerini göstermektedir. Bu yüzden herhangi bir ülkede ve belli bir zamanda farklı KOBİ modelleri karşımıza çıkmaktadır.
KOBİ’ler gerek sosyal açıdan gerekse ekonomik açıdan ülke ekonomilerine katkıda bulunmalarıyla dikkat çekmektedir. KOBİ’lerin bunun yanında, tam istihdama geçişi sağlamak açısından hem işsizliği azaltma hem de yeni iş imkânlarını doğurma ve kalifiye eleman yetiştirme özellikleri de bulunmaktadır. Ayrıca KOBİ’ler ülke ekonomisinde her zaman önemini koruyan büyük işletmelere de tamamlayıcı rol oynamaktadır. Küresel rekabet koşullarında oluşan talep değişikliklerine kısa sürede cevap verme yeteneğine sahip KOBİ’lerin, bölgelerarası dengesizliği gidermede de yadsınamayacak ölçüde katkıları bulunmaktadır. Sosyal açıdan ise gelir dağılımında adaletin sağlanması, iç göçün önlenmesi ve sağlıklı bir kentleşmenin sağlanmasında katkıları olmaktadır27.
Ülke ekonomisine sağladıkları istihdam ve mal ve hizmetler ile büyük role sahip olan KOBİ’ler, bunun yanında büyük çaplı firmaların eksikliklerinin yerini doldurarak ekonomiye fayda sağlamış olmaktadır. Bu faydaların başlıcalarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür28:
• KOBİ’ler, yeni sayılacak türde mal ve hizmetlerin piyasalara girişinde ve onların tanıtımında büyük bir işlev görmektedir.
• KOBİ’lerin çoğu, özel mal ve hizmet taleplerine cevap verebilmektedir. Yani özellik taşıyan piyasalara yönelik çalışabilmektedir.
• KOBİ’ler, çoğu kez ikinci el sermaye mallarını satın almak, kullanmak ve bazen de devre dışı kalmış sermayeye yeniden hayat kazandırmak suretiyle iş oluşturmaktadır. Bu durum bütün firmaların riskini azaltmakta piyasaya girişte ve genişlemede uzun dönemli maliyetleri aşağıya çekmektedir. Böylece atıl durumda bulunan sermaye teçhizatı harekete geçirilerek üretim sürecine girmekte ve ürün çeşitliliği sağlanmaktadır. Bu da ulusal ekonomiye istihdam oluşturmaktadır.
• Birçok KOBİ esnek olan üretim teknolojileri sayesinde kısa dönemli talep dalgalanmalarına karşı cevap verebilmekte hatta geçici talep artışlarını da
27 Hayrettin YÜCEL, “Uluslararası Pazarlara Alışmada Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Rolü”, İGEME’den Bakış, Yıl:8, Sayı:26, Ankara, Ocak-Nisan 2004, s.107.
karşılamaya yardım ederek ani fiyat yükselişlerine fren görevi yapmış olmaktadır.
• KOBİ’ler, sermaye kaynaklarının hareketliliğine ve sermayenin düşük karlı endüstrilerden yüksek karlı endüstrilere akmasına yardım etmektedir. Böylece sermaye piyasalarının daha etkin çalışmasını sağlamaktadır.
• KOBİ’ler çoğu zaman iş deneyimi olmayan ve düşük vasıflı işçiler istihdam etmektedirler. Bu istihdam tarzı, ekonomiye pratikte iki şekilde fayda sağlamaktadır. Bu durum bireyler arasındaki geçici işsizliği, mümkün olduğu oranda aşağıya çekmekte, diğer taraftan ise, bu gibi kimselerin istihdamı sayesinde iş eğitimi ve çalışma tecrübesi kazandırıldığı için verimlilik yükselmekte ve vasıflı eleman yetiştirilmektedir.
• KOBİ’ler karmaşıklığın yol açtığı problemlerle nadiren karşılaşmaktadırlar. KOBİ’ler de çok basamaklı yönetim yapıları olmadığı için yapılanmanın meydana getirdiği bilgi akışı maliyetleri ve son kararların alınma süreçleri ortadan kalkmaktadır.
Yukarıda sayılan faydalar yanında küçük işletmeler değişik yönlerden ekonomik sisteme önemli katkılarda da bulunmaktadır. Bu katkıların başlıcaları şunlardır29:
• Küçük işletmeler gelir dağılımı yelpazesinin içinde bir denge görevi görmektedir. Bu denge yalnız sosyal yönden değil, aynı zamanda ekonomik açıdan da önem taşımaktadır.
• Küçük işletmeler yeni fikirlerin ve buluşların kaynağı olup, endüstride gereken esnekliğin sağlanmasına katkıda bulunmaktadır.
• Çabuk karar verme olanaklarına sahip oldukları gibi, daha az yönetim ve işletme giderleri ile çalıştırıldıklarından bu konuda çabuk ve ucuz üretim işlevinde bulunmaktadır.
• Küçük işletmeler, kişisel inisiyatiflerin ortaya çıkmasında büyük rol oynadıkları gibi, istihdam ve eğitimde de büyük paya sahiptir. Birçok kalifiye eleman teknik eğitimlerini önce bu kuruluşlarda yapmaktadır.
• Üretim ve sanayileşmeyi ülke düzeyine yaymada bu tür işletmeler araç olarak kullanılabilmektedir.
29 Oktay ALPUGAN, M. Hulusi DEMİR, Mete OKTAV, Nurel ÜNER, İşletme Ekonomisi ve Yönetimi, Beşinci Basım, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Ekim 1997, İstanbul, s.57.
• Uzun dönemli olarak bakıldığında büyük endüstri işletmelerine girdi ve ara malı üretmektedir.
• Küçük işletmeler, sosyal ve politik bakımdan kullanılmayan işgücü, hammadde, finansman kaynaklarının daha küçük yatırımlarla işletilmesi olanaklarını sağlayarak yaşam düzeyinin yükselmesinde de etkili olmaktadır. • Küçük birikimlerle aile birikimlerinin doğrudan yatırımlara yansıtılmasında
küçük işletmeler yararlı işlevleri yerine getirmektedir.
• Bu tür işletmelerde işçi-işveren ilişkilerinin daha yakın ve olumlu bir ortam içinde geliştiği gözlemlenmektedir. Bu durum, bu kesimdeki sosyal patlamaların ortaya çıkmasını önleyici niteliktedir.
• Savaş ekonomisinde büyük endüstrilerin zedelenmesi durumunda küçük işletmeler yararlı bir işlevi yerine getirmektedir. Bu tür işletmeler küçük çapta da olsa, üretime devam ederek belirli bir gereksinimi karşılayabilmektedir. KOBİ’ler rekabet ortamının ve orta sınıfın korunması ile bu iki işlevin denge unsuru olması açısından da katkıda bulunmaktadır. Rekabet piyasada çok fazla firmanın olmasını gerektirmektedir. Bunun yanında orta sınıfın temsilcisi durumunda olan KOBİ’ler rekabet ortamında hareket ederek bir denge unsuru görevi görmektedir.
KOBİ’ler, ekonomik gelişmede temel kuvvetlerin başında gelmektedir. KOBİ’lerin, esnek yapıları yani pazardaki talep ve arz durumlarının değişimine hızlı bir şekilde adapte olmaları, ekonomik faaliyet çeşitlemesine yardımcı olmakta ve ticarette özelikle de ihracata önemli katkılarda bulunmaktadır. Ayrıca KOBİ’ler ileri teknoloji buluşlarında da önemli bir rol oynamaktadır30.
AB üyesi ülkelerde de KOBİ’lerin ekonomik ve sosyal yapıya küçümsenmeyecek düzeyde katkıları olduğu belirlenmiştir. Teknolojik gelişmelere kolayca uyum sağlayabilmeleri, mesleki eğitim alanında okul işlevi görebilmeleri ve üretim faktörlerinin mülkiyetini topluma yaygınlaştırabilmeleri bu katkılardan bazılarıdır.
Bu nedenle, KOBİ’lerin bir ulusun ekonomik temelini oluşturmanın da ötesinde bir tampon, sosyal çelişkiler için düzenleyici ve düzeltici bir unsur olduğu söylenebilir31.
30 United Nation, Small and Medium-Sized Enterprises in Countries in Transition, Economic Commission for Europe, Series: Entrepreneurship and SMEs, United Nation Publication, Geneva, 2003, p.1.
31 Orhan KÜÇÜK, “Avrupa Birliği’ne (AB) Uyum Sürecinde KOBİ’lerde Kalifiye İşgücü Sorununa Çözüm Önerileri: KOSGEB Destekleri ve Bir Uygulama”, (içinde Uluslararası “Avrupa Birliğine Giriş
Sürecinde KOBİ’ler: Türkiye ve Benzer Ülke Deneyimleri” Sempozyumu, 19-22 Mayıs 2005,
Girişimciliği teşvik etmek dünya çapında moda bir kavram haline gelmişken hükümetlerin bu konuda kayıtsız kalması mümkün görünmemektedir.
Günümüzde küreselleşme ile birlikte yaşanan tüm dönüşümler şirket yapılarında ve çalışma usullerinde değişimlere neden olmuştur. Bu değişimler ekonomileri de büyük ölçüde etkilemektedir. Son 15-20 yıl içinde üretilen kapasiteler büyük bir arz fazlasını ortaya çıkarmıştır. Öte yandan müşteriler ise çeşitlilik ve kalite arar hale gelmişlerdir. Başka bir deyişle, “üretici pazarından tüketici pazarına” geçilmiş ve tüketiciler, pazarı, yani fiyatları dolayısıyla üretim zincirini etkiler hale gelmişlerdir. Böylece, ancak talebi olan ürünlerin üretimi benimsenmeye başlanmıştır. Dolayısıyla günümüzde önce talep olması, bu talebin siparişe, siparişin de üretime dönüşmesi ve o üretim için de gerekli tedarikin yapılması şeklinde bir zincir işlemektedir.
Bütün bu gelişmeler sonucunda geçmiş dönemlerde gözlediğimiz “stoğa dayalı üretim”, yerini “siparişe dayalı üretim”e bırakmıştır. Bu olgu endüstriyi hatta tüm ekonomiyi talepteki değişimlere aşırı duyarlı hale getirmiştir32.
Günümüzde ölçek ekonomisine dayalı yığın üretim sistemleri çağını doldururken yerini farklılaşan özel ihtiyaçları karşılayacak pek çok farklı ürünü üretebilme yeteneğine sahip esnek üretim sistemleri almaktadır33. Bu kapsamda aşağıdaki Şekil 1 esnek üretim yeteneğine sahip KOBİ’lerin yeni çevrim içindeki yerini görmemiz açısından önem arz etmektedir.
Kaynak: KAVRAKOĞLU, GEDİK, BALKIR, a.g.e., s.60.
Şekil 1: Klasik Çevrim ve Yeni Çevrim
32 İbrahim KAVRAKOĞLU, Süleyman GEDİK, Melike BALKIR, Yeni Rekabet Stratejileri ve Türk
Sanayisi, Lebib Yalkın Yayınları, Yayın No: TÜSİAD-T/2002-07/322, Temmuz 2002, s.59.
33 Halil SARIASLAN, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Finansal Sorunları: Çözüm İçin Bir Finansal Paket Önerisi, Ankara, TOBB Yayını, 1994, s.7.
Şekil 1’de tasarruf-yatırım-üretim zinciri ile talebin bu zinciri nasıl etkilediği gösterilmektedir. Tüketim artışı hem üretim artışına hem de yatırım artışına sebep olmakta bu da gelir artışı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçte üretimlerini talebe ve siparişe yönelik yapan KOBİ’ler ön plana çıkmaktadır. Esnek üretimleri sayesinde bu tür işletmeler bu sürece büyük işletmelere göre daha hızlı adapte olabilmektedirler.
Günümüzde hükümetler, KOBİ’lerin bu kapsamda gelir artışındaki önemini ve bunların ekonomik büyüme, sosyal birleşme, istihdam, bölgesel ve yerel kalkınmaya sağladığı katkıların farkına varmışlardır. Örneğin, KOBİ’ler OECD ekonomilerinde işletmelerin yüzde 95’inden fazlasını ve istihdamın da yüzde 60-70’ini ve yeni iş olanaklarının büyük kısmını oluşturmaktadır. Bu çerçevede küreselleşme ve teknolojik değişimin bir yandan KOBİ’lerin karşılaştığı geleneksel sorunları arttırmada diğer yandan pek çok faaliyette potansiyel olarak KOBİ’lerin önemini ortaya koymada etkili olduğu söylenebilir.
Ekonomilerin büyük çoğunluğu küçük işletme sektörünün daha dinamik olmasından, kazanç sağlama potansiyeline sahip olduğundan ve KOBİ’lerin belli güçlü ve zayıf noktaları bulunduğundan KOBİ’lere ilişkin politika çerçeveleri ve hükümetin rolü belirlenirken, küreselleşmenin faydalarından yararlanma ve baskılarını azaltma yönünde olması ülkenin yararına olabilir.
Hükümetlerin politika belirlerken girişimcileri, sermaye, yenilik ve beceriyi bir araya getiren büyüme katalizatörleri olarak kabul etmesi, yenilikçi değişimlerin yaşandığı bu çağda girişimcilik özel bir yere sahip olduğunun bilinmesi ve özellikle girişimcilik koşullarının genellikle yetersiz olduğu gelişmekte olan ülkelerde firma kurma dinamizmine yardımcı olacak bir ortamın oluşturulması önem arz etmektedir34.
KOBİ’lerin en önemli özelliklerinden birisi üretim faktörlerinden olan girişimciliğin bir üretim faktörü olarak işletmeye girmesini ve ekonomik değer meydana getirmesini kolaylaştırmasıdır. KOBİ’ler gerek sayıları, gerek sanayi üretimindeki payları ve gerekse milli gelire katkıları bakımından ülke ekonomilerinde önemli bir yer tutmaktadır35.
GEM (Global Entrepreneurship Monitor) (Dünya Girişimcilik Platformu)’nun 2002 yılı raporunda ulusal ekonomik büyümenin girişim seviyesinin büyüklüğüyle ilişkili olduğu, özellikle bir yıl içinde yapılan girişimcilik faaliyetlerinin Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) büyüme hızına iki yılda yansıyacağı belirtilmiştir. Bunun yanında kültürel,
34 http://www.iesob.org/kobi.asp, Erişim: 13.04.2005.
35 A.Yılmaz GÜNDÜZ, “Geçmişten Günümüze Ekonomik Yönleriyle Küçük ve Orta Büyüklükteki
İşletmeler: Malatya Örneği”, (içinde Uluslararası “Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde KOBİ’ler:
sosyal ve kurumsal faktörlerin de girişimcilik faaliyetlerinde önemli olduğunun altı çizilmiştir. Buna göre36;
olumlu etki yapmalıdır.
Risk alma özelliği ile girişimci, projelerini gerçekleştirmeye çalışan kişi olarak kabul edilmektedir. Girişimcilik ise girişimcilerin risk alma, fırsatları yakalama ve hayata geçirme süreçlerinin bütününü kapsamaktadır. Bu yüzdendir ki hem şirket açma hem de yenilikler yapma süreci girişimcilik kapsamındadır. Yapılan araştırmalara göre, yüksek girişimcilik faaliyetlerinin olduğu ülkelerin ekonomik büyümeleri de ortalamanın üzerinde gerçekleşmektedir37.
Girişimciliğin ekonomik büyümeye olumlu katkıları yapılan ampirik çalışmalarda da irdelenmiştir. Örneğin, Audretsch ve Acs38 OECD ülkelerindeki birçok girişimci üzerinde yaptıkları çalışmalarda, ekonomik büyüme oranlarının küçük firmaların ekonomik paylaşım ve istihdam oranını içerdiğini vurgulamıştır. Burada ekonomik büyüme ve girişimcilik arasında pozitif bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca girişimcilik, rekabeti sağlaması, yenilikçiliği teşvik etmesi, iş ortamını oluşturması, pozitif dışsallık oluşturması, yoksulluğu ve ayrımcılığı önlemesi açısından ekonomide bir denge unsurudur. Bundan dolayı hükümetlerin piyasa başarısızlığını ve girişimciliği herkesin yararına olacak bir şekilde düzenlemesi gerekmektedir39.
KOBİ’lerin bir ülke ekonomisindeki yeri ve önemi ile ilgili bu açıklamaları yaptıktan sonra aşağıda da KOBİ’lerin temel sorunları irdelenecektir. Bu başlığa yer
36 Jeffery MECMULLEN, “The Role of Economic Freedom and GDP”, Global Perspectives on
Entrepreneurship Policy: A Pre-Conferanca Session of The International Council for Small Business Annual Meeting, Brussel, June 15, 2005, p.13.
37 Yasemin ISSI, “Türkiye ve Konya’da Girişimcilik”, Yeni İpekyolu Konya Ticaret Odası Dergisi, Yıl: 17, Sayı:9, Haziran 2004, s.19.
38 Ayrıntılı bilgi için bkz., Zoltan J. ACS, David AUDRETSCH etc., “The Missing Link: The Knowledge Fitler and Endogenous Growth”, DRUID Summer Conference 2003, Copenhagen, June 12-14, 2003. 39 Simon C. PARKER, The Economics of Entrepreneurship, Now Publisher Inc., USA, 2005, p.36.
Makro Ekonomik Çevre
Kurumsal Koşullar
(+)
Girişimci Faaliyetleri (+)
verilmesinin amacı bu şekilde katkıları olan KOBİ’lerin de belli başlı sorunlarının olduğu ve bu sorunların giderilmesinde devletlere düşen görevleri belirtmektir.