Avrupa Birliği’nde KOBİ’lerin Ekonomideki Yeri

AB’de sosyo-ekonomik fonksiyonları ile KOBİ’ler, şüphesiz ekonominin en dinamik sektörü ve ekonomik gelişmenin temel taşını oluşturmaktadır. Avrupa Komisyonunun Şubat 2005’te yayınladığı KOBİ’ler ile ilgili raporda Avrupa’daki KOBİ’lerin durumu şu şekilde özetlenmiştir; 2002 yılında AB’deki işletmelerin yüzde 91,3’ünü çok küçük işletmeler, yüzde 7,3’ünü küçük işletmeler, yüzde 1,2’sini orta işletmeler ve yüzde 0,2’sini büyük işletmeler oluşturmaktadır. KOBİ’lerin desteklenmesi ve kurulmalarının teşvik edilmesi AB'nin sanayi politikaları arasında önemli bir yere sahiptir. AB'ne aday ya da üye ülkelerdeki KOBİ’lerin ihtiyaçları ve karşılaştıkları sorunlar dikkate alınarak rekabet edebilirliklerini güçlendirilmekte, idari, düzenleyici, finansal ve mali ortamları geliştirilmekte, KOBİ’lerin AB mevzuatına uyumlaştırılması ve uluslararası alanda faaliyet göstermeleri desteklenmekte ve teşvik edilmektedir161_.

FSB’nin “KOBİ’ler Avrupa için ne yapabilir?” başlıklı bir araştırma kitapçığında KOBİ’lerin ülkeler için önemi vurgulanmış ve karşılaştıkları problemler irdelenerek birtakım çözüm yolları önerilmiştir162.

• Artan işsizlik karşısında (19 milyon kişi) AB’nin en önemli önceliğinin KOBİ’leri destekleyerek bu sorunu çözmek için reformlara gitmesi gerektiği vurgulanmıştır. Öncelikle AB, büyümek isteyen mikro işletmelerle bir takım ruhu oluşturmalıdır. Eğer AB güvenilir bir toplum modeli oluşturmada başarılı olmak istiyorsa işgücü ile işletmeler arasındaki engelleri kaldırması, artan kırtasiyecilik ve bürokrasi ile becerilerin ortaya çıkarılmasındaki eksiklikleri bir

160 _{Janez POTOCNIK, Opportunities for SMEs Conference “SME in the R&D Framework Programme”} Kortrijk, 23 May 2006,

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/06/322&format=HTML&aged=0&la nguage=EN&guiLanguage=en, Erişim: 24/04/2006.

161 _{YONAR, a.g.m., http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?id=16&type=9, 27/05/2006.}

162 _{Federation of Small Business, What can Small Businesses do for Europe?, The Federation of Small} Business, London, May 2006, pp.1-13.

an önce gidermesi gerekmektedir. AB, giderek artan kişilerin beceri boşluklarını* ve istihdamla ilgili kanunların yükünü azaltmalıdır.

• Son iki yıldır küçük işletmelerin istihdam etmedeki oranı yüzde 54 olmuştur. 2007 yılında toplam işgücünün artması beklemektedir. İşletmelerin yüzde 25’i alınan çalışanların beceri eksiklikleri ile karşılaşmaktadır. İşletmelerin yüzde 6.4’ü becerilerinden faydalanmak için yabancı uyruklu çalışanlara yönelmiştir. İşletmelerdeki çalışanların yüzde 31.8’in de beceri eksikliği görülmektedir. Bunların yüzde 76’sı da eğitim almaktadır. İşverenlerin yüzde 52’si eğer hükümetler tarafından desteklenirlerse çalışanlarının eğitimine katkıda bulunacaklarını belirtmiştir.

• Avrupalıların beceri eksikliklerinin artması ekonomik büyümeyi büyük bir darboğaza sokacak kadar önemlidir. Bunun için iş kanununun KOBİ’lerin yüz yüze oldukları gerçekleri açıklayıcı ve esnek olması gerektiği belirtilmektedir. Roma Anlaşması’nın 137. maddesinin 2b bendinde iş ve sosyal alanlarında koruma direktifleri yer almaktadır. KOBİ’lerin gelişimi ve oluşumu idari, finansal ve yasal korumalarla bir şekilde engellenip engellemediği tartışılmaktadır. Bu yasaları yapanların bu metinlere daha çok sahip çıkması ve bağlı kalması önerilmektedir. 21. yüzyılın bir yenilikçi ekonomi olduğu unutulmamalı ve bu yönde topluma eğitim verilmesi savunulmaktadır. Küçük işletmeler şimdiye kadar bilgi öğrenmede deneme yanılma ve iş içinde öğrenme yolarını kullanmıştır. Ama artık hem işletmelerin hem de politika uygulayıcılarının e- öğrenme sisteminden yararlanmayı kabul etmeleri gerekmektedir. İşletmelerin yüzde 3,4’ü bu yöntemi kullanmaktadır.

• Küçük işletmeler yerel bir şekilde hareket ederek teknolojinin tüm olanaklarından yararlanmalıdır. Böylece ekonomiye olan katkıları yerelden genele doğru bir akım şeklinde büyüyerek devam edecektir. Burada en önemli görev işletme yöneticilerine düşmektedir. Yönetici belirli bir program oluşturarak hem kendini hem de işletmesini geliştirmelidir. AB’de de küçük işletmelerin büyük bir çoğunluğu aile şirketidir. Böyle bir programın izlenmesi bu açıdan da önemlidir. Teknolojinin takip edilmesi ile e-ticarete yönelmek gerekmektedir.

• Modern bir ekonomi için AB yenilikçi, çevreci ve araştırmacı olmalıdır. Bu yolda da tüm adımları atmakta ve yapılan tüm çalışmaları desteklemektedir.

* _{Skill Gap Analysis (Beceri Boşluk Analizi), genellikle çalışanın belirli bir becerideki mevcut düzeyi ile o} rolün istenilen düzeyi arasındaki farkı tanımlamak için kullanılmaktadır. Çalışanların Gelişme Programı içinde yer alan bu analiz sonucunda çalışan ve yönetici farkı kapatmak için nelerin yapılabileceği konusunda anlaşmaktadırlar.

2003 yılında Avrupa Ekonomik Alanı’nda yaklaşık 19,5 milyon işletme bulunmaktadır ve 140 milyon kişi bu işletmelerde istihdam edilmektedir. Bu işletmelerin yüzde 92’si mikro, yüzde 7’si küçük, yüzde 1’den azı orta büyüklükte ve sadece yüzde 0,2’si büyük işletmelerden oluşmaktadır. Toplam işletmelerin yüzde 99,8’ini oluşturan 19,4 milyon KOBİ yaklaşık 75 milyon kişiye iş sağlamakta ve yüzde 54 oranında katma değer oluşturmaktadır. Bu işletmelerin 18,7 milyonu AB içinde kurulmuştur. Oluşturulan iş imkanlarının üçte ikisi KOBİ’ler tarafından, üçte biride büyük işletmelerden kaynaklanmaktadır. KOBİ’ler içinde oluşturulan istihdamın yüzde 56’sını mikro işletmeler karşılamaktadır. Bu oran ülkeden ülkeye değişmektedir. Örneğin, İtalya ve Yunanistan’da toplam istihdam içinde mikro işletmelerinin payı yüzde 57’yi bulmaktadır. İngiltere büyük işletmelerin toplam istihdam içerisindeki payı da yüzde 41’dir163.

76% 63% 53% 47% 47% 45% 44% 37% 36% 36% 31% 30% 23% 22% _18% 38% 24% 28% 13% 31% 24% 14% 20% 16% 15% 11% 34% 23% 28% 24% 23% 19% 31% 18% 15% 11% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Lüks emburgİrland a İsviçreİrland a Avus turya Belçi ka Yunan istan Holla nda Norve ç İspan ya Alma nya _İsveç Danim arka Portek iz İtalya İngilte re Fran sa Finland iya İthalat İhracat

Kaynak: OECD (2005), a.g.r., p.41.

Grafik 5: Avrupa’da KOBİ’lerin İthalat (Yabancı Bir Satıcı/Tedarikçi Dahil) ve İhracat Oranlarının Dağılımı–2003

KOBİ’lerin dünya ihracatının yaklaşık yüzde 25-35’ni karşıladığı tahmin edilmektedir. OECD ülkelerindeki KOBİ’lerin beşte biri birbirleriye ticaret etmektedir. Bu ticaretin toplam satışlarındaki oranı yüzde 10 ile yüzde 40 arasında değişmektedir. KOBİ’lerin uluslararası alanda söz sahibi olabilmesi için ihracat önemli bir kalemdir. Grafik 5’te Avrupa’da ki 18 ülkenin KOBİ’lerinin ithalat (ülke içindeki tedarikçilerde dahil) ve ihracat oranları verilmektedir. Ülke ihracat ve ithalat rakamları içerisinde KOBİ’lerin ithalat ve ihracat oranlarını gösteren Grafik 5’te, Lüksemburg’daki KOBİ’lerin ihracat ve ithalat oranı en yüksek iken, Fransa ve Portekiz’deki KOBİ’lerin ise en düşük ihracat oranına (yüzde 11) sahip olduğu görülmektedir. Finlandiya’daki KOBİ’ler ise en düşük ithalat oranına (yüzde 18) sahiptir. Küçük bir pazar KOBİ’lerin uluslararası

163 _{European Commisison, 2003 Observatory of European SMEs (The Impact of EU Enlargment on} European SMEs), Enterprise Publication, No.6, Luxemburg, 2003, p.55.

pazarlara girmesine teşvik edebilir. Küçük ülkelerdeki KOBİ’ler büyük ülkelerdeki KOBİ’lerden daha fazla yabancı tedarikçi/satıcı çekmektedir. Merkez Avrupa ülkelerindeki KOBİ’ler komşu ülkelerle daha fazla ithalat yapmaktadır. Büyük Avrupa ülkeleri arasında özellikle Almanya çevreye uyumlu en güçlü KOBİ’lere sahiptir.

Günümüz şartlarına uyum açısından artık hem politika uygulayıcılar hem de piyasada rol alan işletmeler “küresel düşün yerel hareket et”164 _{formülasyonuyla} tümevarıma giden bir yol izlemek için çaba göstermelidir. KOBİ’ler iş oluşturma potansiyelini arttırıcı bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca bilgiyi ve ekonomiyi harmanlayıp topluma aktararak ekonomik, sosyal ve kültürel gelişime katkı sağlamaktadır.

Tablo 19: İşletmelerin Sınıflandırılması, Sektör Dağılımı (Katma Değer ve İstihdam)

Katma Değer (%) İstihdam (%)

NACE(Statistical Clasification of Economic Activities in The European Comminity) Avrupa Topluluğu İstatistikî Sınıflandırma Mikro (1-9 kişi) Küçük (10- 49 kişi) Orta (50- 249 kişi) Büyük (250 ve üstü kişi) Mikro (1-9 kişi) Küçük (10- 49 kişi) Orta (50- 249 kişi) Büyük (250 ve üstü kişi) Madencilik ve Taş Ocağı

İşletmesi 11.3 8.7 17.5 62.5 4.6 13.7 13.2 68.5

İmalat 7.3 15.8 22.0 54.9 9.6 20.6 25.2 44.5

Elektrik, Petrol ve Su Üretimi 5.3 4.1 11.5 79.1 1.9 5.0 13.6 79.5

İnşaat Endüstrisi 31.5 32.2 17.8 18.5 30.4 36.0 18.3 15.3

Dağıtım Şirketleri 26.8 24.4 17.9 30.8 39.6 21.2 12.4 26.8

Otel ve Restoranlar 38.4 24.3 12.7 24.6 45.7 24.4 10.2 19.7

Ulaştırma, Depolama ve İletişim 11.1 11.9 10.6 66.4 17.0 14.4 11.7 56.9

Emlak Alım-Satım, Kiralama ve

Ticari Faaliyetler 32.9 19.9 18.7 28.5 31.9 18.0 16.7 33.4

Kaynak: European Communities, European Business Facts and Figures, Data 1998-2002, 2004 Edition, Luxembourg, 2004, p.9.

Tablo 19’da işletmeler, katma değer ve istihdam olarak iki şekilde ölçeklendirilmiş ve sınıflandırılmıştır. AB üyesi 25 ülkeyi kapsayan bu tabloda 50 kişiden az işçi çalıştıran firmalar küçük olarak nitelendirilmiştir. 250 kişi ve daha fazla işçi çalıştıran büyük işletmeler içinde elektrik, petrol ve su üretimi yapan firmalar toplam katma değerin yüzde 79.1’ini paylaşmaktadırlar.

İnşaat, perakende ve toptancılık ticareti, hizmet sektöründe mikro işletmeler hâkimken taşımacılık ve enerji sektöründe büyük işletmeler hâkimdir. Orta boy işletmeler ise daha çok tipik imalat işletmelerinden oluşmaktadır165.

164 _{DULUPÇU, a.g.e., s.18.}

Üçüncü Bölüm

TÜRKİYE ve AVRUPA BİRLİĞİ’NDE KÜÇÜK ve ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELERE YÖNELİK DEVLET YARDIMLARI

KOBİ’lerin tanımlanmasından politikaların uygulanmasına kadar belirtilen sürecin, Türkiye ve AB’de KOBİ’lere yönelik devlet yardımlarının içeriğini, kapsadığı faaliyet alanlarını ve gelişimini göstermede yardımcı olacağı düşünülmektedir. Bilindiği üzere devlet yardımları gelişme düzeyi ne olursa olsun, tüm ülkeler tarafından uygulanmaktadır. İşte bu noktada, önemli olan rekabeti ihlal etmeyecek nitelikte olan devlet yardımlarının hayata geçirilmesidir.

Devlet yardımları sistemi ekonomik yapıya, işletmelerin yapısına, ekonomik coğrafyaya ve yapısal politikalara bağlı olarak farklılık göstermektedir. Ülkeler arasındaki bu farklılıklar, devlet yardımlarının yapısını ve işleyişinde farklılık ortaya çıkarmaktadır. Bu kapsamda bazı uluslararası kuruluşların ve AB’nin katı kuralları uygulamaya geçirilmiş, haksız rekabete neden olacak tüm devlet yardımları bazı istisnalar dışında yasaklanmıştır. KOBİ’lerin de bir ülke ekonomisi için önemi düşünüldüğünde bu istisnalar içerisinde yer alması –belli şartları sağlaması koşuluyla- gerekmektedir.

KOBİ tanımlarının ve politikalarının belirlenmesi için yapılan tüm çalışmalar devlet yardımları uygulanmasında işbirliğini ve denkliği sağlamak amacıyla yürütülmektedir. Çünkü devlet yardımları ile ülke ekonomisine dolaylı bir katkı sağlandığı gibi devlete bir yük de oluşturulmaktadır. Burada önemli olan devlet yardımlarının nihai amacı olan yani ekonomik ve sosyal anlamda katkı sağlamasının gerçekleşmesidir. Eğer faydaları, devlete yüklediği yükten az olursa devlet bu açığını vergiler, borçlanma vb. yollarla karşılama yoluna gidecektir.

Çalışmanın bu bölümünde, öncelikle devlet yardımlarına ilişkin bazı uluslararası kuruluşların ve AB’nin görüşlerine yer verilecek ve devlet yardımları ile ilgili mevzuatlar irdelenmeye çalışılacaktır. Öncelikle Türkiye’nin AB’ye üyelik süreci kapsamında uygulanan devlet yardımları mevzuatı hakkında bilgi verilmeye çalışılacak, daha sonra ise AB’nin Roma Antlaşmasına dayanan rekabet politikası çerçevesinde devlet yardımları mevzuatına yer verilecektir.

Yapılan tüm incelemeler KOBİ’lere ilişkin devlet yardımları kapsamında ele alınacak, böylece çok geniş bir literatüre sahip olan devlet yardımları bu içerik ile sınırlandırılmaya çalışılacaktır.