3.3. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE DEVLET YARDIMLARI
3.3.1. Avrupa Birliği’nde Devlet Yardımları Mevzuatı
3.3.1.3. Devlet Yardımlarının İzlenmesi
Devlet yardımlarının izlenmesi amacıyla, üye ülkelerde milli seviyede kurulmuş organlar bulunmamakta, yardımların incelenmesi Roma Anlaşması'nın 88 (eski 93/1). Maddesi uyarınca Komisyonun yetkisi içinde sayılmaktadır. ATAD ve İlk Derece Mahkemesi ise Komisyon’un ve Konsey’in tavsiye ve görüşleri dışındaki kararlarını gözden geçirmektedir247.
Devlet yardımlarının izlenmesinde altın kural, devlet yardımlarının bildirilmesidir. Üye ülkeler Roma Antlaşması’nın 88. Maddesi ve Prosedür Tüzüğü olarak adlandırılan
245 UYSAL, a.g.e., s.16-17.
246 DTM, Avrupa Birliği ve Türkiye, Beşinci Baskı, Doğuşum Matbaacılık, Ankara, Kasım 2002, s.123- 124.
659/99 sayılı Konsey Tüzüğü uyarınca Komisyona gerekli bildirimde bulunmadan ve Komisyonun onayını almadan, devlet yardımı vermeye yetkili değillerdir ve bu şekilde verilen yardımlar, otomatik şekilde uygun olmayan yardım olarak kabul edilmektedir.
Komisyon, Roma Antlaşması'nın 89. Maddesi uyarınca 994/98/EC sayılı Konsey Tüzüğü’nü kabul edilmiştir. Bu Tüzük, Komisyona Blok Muafiyetler Yönetmelikleri olarak adlandırılan ve belirli şartların yerine getirilmesi durumunda, bazı kategori devlet yardımlarının önceden Komisyon’a bildirilmeksizin ve Komisyon’un onayı alınmaksızın Roma Antlaşma’sı ile uyumlu olacaklarına ilişkin düzenlemeleri kabul etme yetkisi vermiştir. Böylece, Komisyon üzerindeki yükün hafifletilmesi amaçlanmış, şirketler için de bürokrasi ve masrafların azaltılması sağlanmıştır.
Bu Tüzüğe dayanarak kabul edilen ilk üç Blok Muafiyet Yönetmeliği, Şubat 2001’de yürürlüğe girmiş ve ilk ikisi “KOBİ248 ve Eğitim Yardımları249” için muafiyetler oluşturmuştur. Üçüncü Yönetmelik ise “de minimis250” yardımların uygulanmasını düzenlemekte olup, belirli şartların yerine getirilmesi durumunda, belli bir işletmeye her hangi bir üç yıllık dilim içinde verilen, 100.000 Avro sınırını aşmayan yardımların, ticarete bir etkisinin olmadığı ve rekabetin zarar görmediğinden hareketle, bu uygulamanın 87/1. madde anlamında devlet yardımı olarak kabul edilmediğini düzenlemektedir. İstihdama yönelik yardımları251 içeren tüzük ise 13 Aralık 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bunlar hakkında hazırlanacak bir bildirinin 20 gün içinde Komisyon’a verilmesi yeterli olmaktadır252.
Blok Muafiyet Yönetmelikleri kapsamında yer alan devlet yardımlarının önceden Komisyona bildirilerek onayının alınması zorunluluğu bulunmamakla birlikte, KOBİ ve Eğitim yardımları, bilgilendirme amaçlı olarak yardımın uygulanmasından sonra 20 iş günü içerisinde Komisyona bildirilmektedir. De minimis yardımlar için ise böyle bir bildirimde bulunmamaktadır.
Blok Muafiyetler kapsamında yer almayan yardımlar için Komisyona bildirim zorunluluğu halen devam etmekte olup, bu yardımlar devlet yardımları konusunda izlenecek prosedürle ilgili konuları düzenleyen 659/1999 sayılı Konsey Tüzüğü
248 70/2001/EC, The Application of Articles 87 and 88 of the EC Treaty to State Aid to Small and Medium- Sized Enterprises, Offical Journal L 10, 13.01.2001, p.33.
249 68/2001/EC, The Application of Articles 87 and 88 of the EC Treaty to Training Aid, Offical Journal L 10, 13.01.2001, p.20.
250 69/2001/EC, The Application of Articles 87 and 88 of the EC Treaty to De Minimis Aid, Offical Journal L 10, 13.01.2001, p.30.
251 2204/2002/EC, The Application of Articles 87 and 88 of the EC Treaty to State Aid for Employment, Offical Journal L 10, 13.12.2002, p.3.
252 Ümit İZMEN, Alpay FİLİZTEKİN, Kamil YILMAZ, Türkiye’de Büyüme Perspektifleri Makroekonomik Çerçeve Dinamikler/Strateji, TÜSİAD Büyüme Stratejileri Dizisi No:1, Yayın No: 398, İstanbul, Haziran
uyarınca bildirilerek, Komisyon tarafından incelenmektedir. Bir yardımın bildirilmesi ve incelenmesinde; bildirim, ilave bilgi istenilmesi, inceleme ve karar ve soruşturma süreçleri işlemektedir.
Bildirim; üye ülkelerce, devlet yardımlarının önceden bildirilmesi yükümlülüğünün
yerine getirilmesi amacıyla, yardımın verilmesi öncesinde ve yıllık olarak yapacakları bildirimlerin gerçekleştirilmesi standart formlar kullanılarak yapılmaktadır.
İlave Bilgi İstenilmesi; eğer gönderilen bilgiler yetersizse Komisyon, üye ülkeden
ilave bilgi istemektedir. Üye ülke istenen bilgileri 20 gün içerisinde Komisyona göndermektedir.
İnceleme ve Karar; Komisyon tüm bilgilerin tamamlanmasından itibaren
uygulanmak istenilen yardımla ilgili kararını iki ay içerisinde vermektedir. Bu inceleme, itirazda bulunmama kararı ya da 88(2). Madde kapsamında incelemede bulunma kararı ile sonuçlanmaktadır. İlk kararın alınması durumunda yardım uygulanabilmektedir. İnceleme kararı alınması durumunda Komisyon bir soruşturma başlatmaktadır. Bu durumda yardım Resmi Gazete'de yayımlanmakta ve ilgili üye ülke ve ilgili taraflar yorumda bulunmaya davet edilmektedir.
Soruşturma sonucunda Komisyon nihai bir karar kabul etmektedir. Bu karar olumlu, olumsuz ya da belirli şartların yerine getirilmesi şartıyla olumlu olarak üç farklı şekilde olabilir. Yukarıda değinilen incelemenin tümü 18 ay içerisinde tamamlanmaktadır253.
Komisyon tarafından alınan tüm kararlar, Roma Anlaşması'nın 230. maddesi uyarınca Avrupa Topluluğu Adalet Divanı'nın incelemesine tabidir254.
Üye Devletler tarafından sağlanması tasarlanan tüm devlet yardımlarının AB Komisyonu’na bildirimi gerekmektedir255. Komisyon sağlanacak yardımın istisna kapsamına girip girmediğini incelemekte ve yardımın verilmesine tamamen veya kısmen izin verebilmekte, ya da yardımın verilmesini yasaklayabilmektedir. Ayrıca, söz konusu istisnai durumların dar bir şekilde yorumlanması gerekmektedir. Başka bir deyişle, Komisyon’un anılan istisnaların dışına çıkması, yani ilgili Roma Antlaşma’sı
253 FERİK, a.g.m., http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/Nisan2004/abdevlet.htm, Erişim: 11.04.2006. 254 Bülent FERİK, “AT Antlaşması’nın 92 ve 93’üncü Maddelerinin Belirli Kategori Yatay Yardımlara
Uygulanmasına İlişkin 994/98 Sayılı Konsey Tüzüğü ve Grup Muafiyetleri Yönetmelikleri, Dış Ticaret Dergisi, Nisan 2003, http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/nisan2003/AT%20anl..htm, Erişim: 13.05.2006.
255 M.C.J. Gert ERHELLEN, Tunay KÖKSAL, Avrupa Birliği’nin Rekabet Politikası ve Türkiye’nin Uyumu, İKV Kitap: 12, İstanbul, Nisan 2002, s.47.
maddelerince açıkça hükme bağlanan durumların dışında devlet yardımlarına izin vermesi mümkün değildir256.
AB’de devlet yardımları mevzuatının işleyişi ve izlenmesi Roma Antlaşması hükümlerine göre yerine getirilmektedir. Bu bilgiler ışığında Tablo 27’de devlet yardımlarında kullanılan araçlar ve yardım grupları verilmektedir.
Tablo 27: AB’de Devlet Yardımlarında Kullanılan Araçlar ve Yardım Grupları
Gurup A: Bu gurupta yardımdan faydalananlarda direk olarak aktarılan yardımları gruplandırabilir. Diğer bir deyimle yardımın miktarı, nakit değerine eşittir. Bu grupta yer alan Yardımları da yardımın Bütçeden yapılan Hibeler A1 veya Vergi, Sosyal Güvenlik Giderlerinden Yapılan
Yardımlar A2 gibi bölebilir.
Gurup B: Kamunun Ortaklık yolu ile gerçekleştirdiği her türlü mali kaynaklar
Gurup C: Zaman içinde uygun şartlarda geri ödenecek ancak verildiği dönem için işletmelere
finansal kaynak ve avantaj sağlayacak destekler. Kamunun Uygun koşullarda sağladığı Krediler C1 (genelde, düşük faz oranı veya faizsiz krediler) veya Vergilerin Faizsiz olarak ertelenmesi C2
C1 ve C2 gurubundaki Araçlar;
• Kamu kaynakları veya özel fonlardan sağlanan düşük faiz oranlı krediler • Projelere katılım ve destek amaçlı fonlar
• Projenin başarılı olması durumunda geri ödenecek krediler • Vergi ertelemeleri.
Gurup D: İşletmelerin kredi taleplerinin karışlanmasında verilen garantiler. Kredi garanti fonları
eli ile gerçekleştirilen bu desteklerde temel amaç fon maliyetlerinin düşürülerek destek sağlanmasıdır. Uygulama sırasında ortaya çıkacak kredi batıkları da D1A gibi (batan kefaletin hibeye dönüşmesi) değerlendirilebilir.
A1 ve A2 gurubundaki Araçlar; • Hibeler,
• İşletmelere direk olarak uygulanan faiz indirimleri,
• Vergi Kredileri veya Vergi ile ilgili direk yardımlar (Verginin tahakkuk etmesinden önce verilen ve verilen yardımın oluşacak vergiden fazla olma durumunda kalan kısmı sonradan geri alınan yardımlar)
• Vergiler için avanslar, muafiyetler ve indirimler, • Sosyal Güvenlik giderlerine yapılan katkılar,
• Kamuya ait bir arazinin piyasa fiyatlarının altında bir işletmeye satışı veya tahsisinin parasal değeri,
Kaynak: SÖĞÜT, a.g.e., s.23.
Tablo 27’de AB’de uygulanmakta olan devlet yardımlarına yönelik araçlar, niteliklerine göre A, B, C ve D grubu yardımlar olarak dört şekilde gösterilmektedir. A grubu; hibeler, vergi ve sosyal giderlerinden yapılan yardımları, B grubu; kamunun
256 Hande GÖKSOY, “AB’de Devlet Yardımları ve Türkiye’de Devlet Yardımları Rejiminin Geleceği”, Rekabet Bülteni, Sayı:13, Yıl:2005,
http://www.escrc.com/www2/bulten2bb.asp?bulsayID=156&altbas=altbas1&konu=konu1&k=1, Erişim: 20.05.2006.
ortaklık yolu ile gerçekleştirdiği her türlü mali kaynakları, C grubu; zaman içinde uygun şartlarda geri ödenecek ancak verildiği dönem için işletmelere finansal kaynak ve avantaj sağlayacak destekleri ve son olarak da D grubu; işletmelerin kredi taleplerinin karışlanmasında verilen garantileri kapsamaktadır.