Ekonomik sistemde çok önemli yeri olan KOBİ’lerin, içinde bulunduğu birçok sorun bulunmaktadır. Söz konusu sorunlar ekonomik ve mali kaynaklı olabileceği gibi işletmenin organizasyon ve yönetim yapısından da kaynaklanabilmektedir. Bu sorunlar aşağıda alt başlıklar halinde ayrıntılı olarak incelenecektir.
1.3.1. Örgütlenme ve Yönetim Sorunları
KOBİ’lerde yönetim tarzı ile amaçlar ve değerler, sahip yönetici tarafından şekillendirilmektedir. Dolayısıyla işletme içinde yöneticinin; hırs ve kararlılığı, niyet ve amaçları, varsayımları, ahlaki değerleri, kişilik yapısı, risk yüklenme eğilimi, yenilikçi olup olmaması, tecrübesi, teknik ve idari bilgisi, analiz yapabilme kabiliyeti, esnaflığı işletmenin başarısında önemli bir rol oynamaktadır40.
Ancak, KOBİ’lerde işletme yönetiminin bilgi, tecrübe ve eğitim yetersizlikleri bulunmakta ve bütün işletme fonksiyonları bir veya birkaç kişi tarafından yerine getirilmektedir. Bu durum, işletmenin yönetim fonksiyonunun yerine getirilmesinde sorunlar ortaya çıkarmaktadır.
Uzmanlaşma eksikliği, departmanlaşma sorunları, yetki ve sorumlulukların tanımlanmasından kaynaklanan sorunlar KOBİ’lerin yapısal özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Bunun yanında yönetim anlayışından kaynaklanan sorunlar arasında tecrübeli yöneticiye sahip olamama, planlama yetersizliği ve bilgi eksikliği yer almaktadır41. Tüm sorunların giderilmesi için örgütlenme ve yönetimde işbirliğine gidilmesi ve işbölümünün kesin çizgilerle belirlenmesi gerekmektedir. Yöneticiler, mikro ve makro düzeyde tüm gelişmeleri izlemeli ve buna yönelik işletme ihtiyaçlarını doğru belirlemelidir.
1.3.2. Üretim ve Tedarik Sorunları
KOBİ’lerin en önemli sorunlarından biri hammadde bulmaktır. Yaşadıkları finansal sıkıntılar bu sorunu daha da büyütmektedir. Hammaddenin temininde yaşanan gecikmeler üretim sürecinin de yavaşlamasına neden olmaktadır. Emek yoğun üretim sisteminin de zorunlu seçimi bu yavaşlamayı körükler niteliktedir.
40 Ömer DİNÇER, Stratejil Yönetim ve İşletme Politikası, Dördüncü Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., Yayın No: 659, işl. Ekon. Dz.: 66, İstanbul, 1997, s.272.
Genellikle sipariş üzerine üretim gerçekleştiren KOBİ’lerin hammadde ihtiyaçları da bu siparişlere göre değişmektedir. Kullandıkları hammaddelerin bu şekilde değişmesi stok yapmalarını engellemektedir. Üretim sürecinde kullanılan enerji fiyatının yüksek olması enerji kullanımını olumsuz bir şekilde etkilemekte, üretimi etkileyen faktörler arasında fire ve ıskarta, iş-zaman etütleri, bakım planlaması ve iş analizleri eksiklikleri yer almaktadır42.
Kurumsal alt yapının ve sermayenin yetersizliği de KOBİ’leri güç duruma sokmaktadır. Teknolojik yeniliklerin işletmeye getirilmesinde yaşanılan kaynak sıkıntısı tüm bu sorunların devamı niteliğindedir.
1.3.3. Pazarlama Sorunları
Üretilen mal ve hizmetler satılabildiği ölçüde işletmeler hayatlarını sürdürebilmektedir. İşletmelerin başlıca kuruluş amacı olan kar etme arzusu da ancak bu şekilde karşılanabilmektedir. Satışların yeterli olması da ancak iyi bir pazarlama politikası ile mümkün olabilmektedir. Bu nedenle işletme belli müşteri gruplarını hedeflemektedir.
Sahip-yönetici durumundaki girişimciler, çoğu işletme fonksiyonlarında olduğu gibi pazarlama faaliyetleriyle de kendileri ilgilenmektedirler. Böylece her işi en iyi şekilde bilmeme gerçeği ile uzmanlaşma zorunluluğu kendini göstermekte ve kalifiye pazarlama elemanı ihtiyacı belirmektedir43.
KOBİ’lerin, büyük işletmelerdeki geleneksel pazarlama fonksiyonlarının uygulanmasından ayıran bir takım kendilerine özgü nitelikleri bulunmaktadır. Bu nitelikler öncelikle girişimcinin ya da işletme sahibinin doğal olarak kendinde barındırdığı kişilik özellikleri ve davranışları olarak ortaya konulmaktadır. KOBİ pazarlaması, sahip yöneticinin iş yapma tarzından dolayı yapısal olmayan ve informel bir uygulama yapısına sahiptir. Dolayısıyla, KOBİ’lerde pazarlama genellikle tesadüfî, durumlara göre değişen, informel, yapısallaşmamış, anlık tepkilere dayanan niteliklere dayanmaktadır.
İlişkiler yolu ile pazarlama, özellikle hizmet işletmelerinde ve imalat sanayi işletmelerinde müşteri sadakatini arttırmak ve müşterilerden daha fazla miktarda sipariş
42 Mahmut TEKİN, “KOBİ’lerin Üretim ve Pazarlama Sorunları ve Çözümüne Yönelik Bir Araştırma”, içinde KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları, (I. Orta Anadolu Kongresi, 18-21 Ekim 2001,
Nevşehir), KOSGEB Yayını, ART Tanıtım Hizmetleri Matbaacılık, s.190. 43 KÜÇÜK, a.g.e., s.255.
ve iş almak için tasarlanıp faaliyete geçirilen bir pazarlama stratejisidir44. KOBİ’ler içinde bu pazarlama stratejisi genellikle sahip-yönetici tarafından tercih edilmektedir.
1.3.4. İnsan Kaynakları Sorunları
İnsan ile ekonomi arasındaki ilişki çeşitli kavramlarla açıklanmaktadır. Bunlar; “Beşeri ve İnsan Sermayesi”, “İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi”, “Refah”, “Temel İhtiyaçlar Yaklaşımı” ve “İnsan Kaynakları”dır. Bu yaklaşımlar insan ile ekonomik değişkenler arasındaki etkinlik ilişkisini ve ekonomik kaynakların nüfus grupları arasında ki dağılımını kapsamaktadır. Ortak yönlerinden bir diğeri olan “eğitim” yönü ise, “insani gelişme” kavramı ile birlikte en kapsamlı ortak alanı oluşturmaktadır.
İnsan kaynakları ya da beşeri sermaye, insana ait niteliklerin değeri olarak kısaca ifade edilebilir. İnsanın niteliğinin gelişmesine yardımcı olacak her faktör, aynı zamanda bir beşeri sermaye faktörüdür45.
İnsanı çalıştığı yer açısından bir kaynak olarak görmek yerine günümüzde işyerinin bir parçası olarak görme yaklaşımı46, bireyi beşeri sermaye olarak tanımlanması gereğini ortaya çıkarmıştır. Bu sebepten dolayı kalkınmanın hızlanması ve üretimin hem nicel hem nitel olarak artması için bireye yapılan yatırımlar büyük önem arz etmektedir.
İnsan kaynakları ve eğitimi sorunu KOBİ’lerin piyasada başarı sağlaması açısından önemlidir. KOBİ’ler rekabet edebilmek için pazar konumunu üreteceği mamulün teknolojik özelliklerine dayandırmayı, dolayısıyla personelin niteliğinin geliştirilmesine önem vermelidir47.
1.3.5. Finansman Sorunları
KOBİ’lerin karşı karşıya oldukları tüm sorunların sebebi olarak söyleyebileceğimiz finansman kaynağı ihtiyacı kuruluş döneminde başlamakta ve işletmenin ömrüyle eş zamanlı olarak devam etmektedir. Bu işletmelere yönelik kredi temini zor ve maliyeti yüksektir.
44 Ayşe HEPKUL, “Bilgi Teknolojisinin KOBİ’ler İçin İlişkiler Yolu İle Pazarlama Yaklaşımında Sağladığı Katkılar”, s.5-6, içinde (21. Yüzyılda KOBİ’ler: Sorunlar, Fırsatlar ve Çözüm Önerileri
Sempozyumu, 3-4 Ocak 2002), http://www.emu.edu.tr/smeconf/turkce/index_turkce.html, Erişim:
12/03/2006.
45 Asuman ALTAY, Türkiye’de Beşeri Sermayenin Karşılaştırılmalı Analizi, TÜGİAD Ekonomi Ödülleri Kitapları-5, Evren Yayıncılık, Ankara, 2005, s.3.
46 Bu durum işletme bilimi literatüründe “Kurumsal Vatandaşlık” olarak incelenmektedir.
47 Necati TAŞKIRAN, İşletme Stratejileri ve Politikaları, Üçüncü Baskı, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayın Birimi, İzmir, Mart 2003, s.185.
Yapılan çeşitli çalışmalar ve araştırmalar incelendiğinde KOBİ’lerin finansman sorunları temel olarak şu şekilde sıralanabilir48:
• Yetersiz işletme sermayesi, • Yetersiz özsermaye,
• Kredi sağlamada karşılaşılan zorluklar, • Kredi maliyetlerinin yüksekliği,
• Tahsilâtlarda etkinliğin sağlanamaması, • Teşviklerden yararlanamama,
• Sermaye piyasalarından yararlanma olanaklarının kısıtlı olmasıdır.
Bu sorunlara çözüm olarak KOBİ’ler açısından önemli olduğu varsayılan Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP)’den bahsetmek mümkündür. Çünkü bu planlama ile KOBİ’ler mevcut sorunlarını bir bakıma giderme imkanına sahip olmaktadır.
Bir işletmenin temel fonksiyonlarını üretim, yönetim, pazarlama, satış, insan kaynakları ve lojistik olarak ele aldığımızda bunlardan birinde meydana gelebilecek bir problem o işletmenin ciddi zarar görmesine neden olabilir. Bunu yenebilmek için KOBİ’ler artık bilişim yatırımları yapmaktadır. Kurumsal kaynak planlaması olarak geçen ERP yazılımları KOBİ’lerin teknolojik sorunlarını çözebilecek niteliktedir. Bu yazılımlar arasında satış/sipariş, planlama, satın alma, stok yönetimi, üretim, kalite, finans, maliyet muhasebesi, demirbaş yönetimi, insan kaynakları, pazarlama ve lojistik gibi bütün uygulamaları içeren paketler bulunmaktadır.
ERP’nin en büyük amacı doğru zamanda doğru kaynaklarla doğru işleri yapmaktır. ERP uygulamalarını başarmış işletmelerde web uygulamalarına yönelik adımlar atılmaktadır. Bu adımları iki başlık altında toplamak mümkündür:
e-edinme (e-procurement), bir satıcı ile satınalma anlaşmaları yapıldıktan sonra
bu anlaşmaları şirketin bayilerine ya da şirkete hammadde üreten fason işletmelerine de duyurulmasıdır.
48 Güler ARAS, “KOBİ’lerin Sermaye Piyasası Yoluyla Fon Sağlama Olanakları: Tezgahüstü Piyasalar ve Risk Sermayesi Finansman Modeli”, içinde KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları, (I. Orta Anadolu Kongresi, 18-21 Ekim 2001, Nevşehir), KOSGEB Yayını, ART Tanıtım Matbaacılık, s.59.
e-birlikte çalışma (e-colloborition), şirketin iş yaparken bu işlerden anında iş
ortaklarının da haberdar olmalarıdır49.
Bilgisayar destekli üretim sitemleri ile, bilgisayar destekli üretim otomasyon işlemleri, karar destek sistemleri ile entegre edilmekte ve bu şekilde bütün üretim süreci otomatik olarak yönetilebilmektedir. Bilgisayar destekli üretim sistemlerinin temel amacı, üretimde bilişim sistemlerini desteklemek, değişik teknolojileri kullanarak otomasyon ve işgücü entegrasyonunu sağlamaktır50.
KOBİ’lerin içinde bulunduğu bu sorunların büyümesinde ya da çözümünün bulunmasında kendilerinden kaynaklanan avantajları veya dezavantajları bulunmaktadır. Bu avantaj ve dezavantajlar aynı zamanda KOBİ’lerin güçlü ve zayıf yönlerini oluşturmaktadır.