Bölgesel bütünleşmeler ve küreselleşme KOBİ’lere bir takım fırsatlar ve avantajlar sunabileceği gibi bazı tehdit ve dezavantajlar da taşıyabilir. Bu etkilerin fırsata veya avantaja dönüştürülmesi KOBİ’lerin yapısına bağlı olarak değişmektedir. Fırsatların değerlendirilmesi KOBİ’lerin güçlü yönlerine, değerlendirilememesi ise zayıf yönlerine bağlı olarak değişmektedir. Güçlü yönleri avantajlarını, zayıf yönleri de dezavantajlarını oluşturmaktadır.
1.4.1. Güçlü Yönleri
Büyük firmalara göre daha dinamik ve esnek üretim sistemleri sayesinde kalkınmanın motoru olarak tanımlanan KOBİ’ler, istihdam oluşturma yönleriyle ekonomide değerlendirilmesi gereken işletmelerdir. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde nüfus artışına bağlı olarak işsizliğin de hızla artması karşısında emek yoğun üretim tekniği ile çalışarak daha fazla istihdam oluşturmaktadır.
Küçük bir işletmeye sahip olmanın en önemli avantajlarından biri müşteri ile işletme personelinin bire bir ilişkiler içine girebilmesidir. Günümüzde de kamu yönetiminin üzerinde durduğu bir konu olan müşteri odaklılık olarak da söyleyebileceğimiz bu avantaj, KOBİ’leri büyük işletmelerden bir adım öne geçirmektedir. KOBİ’ler faaliyette bulundukları bölgeyi iyi tanıdıkları için pazardaki alıcı ve satıcıların isteklerine çok daha hızlı cevap vermektedir. Bunun yanında pazarlama,
49 Murat IHLAMUR, “Türkiye’de KOBİ Pazarında Bilişim Eğilimleri”,
http://www.reyon.net/makale_ayrinti.aspx?ayrinti=42, Erişim: 23.03.2006.
50 Himmet KARADAL, Halim KAZAN, Mutlu UYGUN, “Bilişim Teknolojilerine Geçiş Sürecinde Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinin Temel Üretim ve Yönetim Sorunları: Aksaray Örneği”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=156, Erişim: 02/04/2006.
üretim, lojistik, insan kaynakları ve hizmet konularında büyük işletmelerden daha esnek bir yapıya sahip olmaları da diğer bir avantajını oluşturmaktadır. Dış çevreden gelebilecek tüm değişikliklere yerinde ve zamanında cevap verebilmeleri bu esnekliğin getirdiği bir sonuç olmaktadır.
KOBİ’lerin bu avantajlarına ek olarak aşağıdaki avantajlarını da sıralayabiliriz. Bunlar51:
• Büyük miktarlı bir yatırıma girmeden önce yeni bir fikir veya buluşa pazarın tepkisinin bilinmesinin zorunlu olduğu durumlarda,
• Yönetimde çok yakın denetime ihtiyaç hissedilmesinde, • Üretilen mal ve hizmete olan talebin sınırlı olmasında,
• El emeğinin mal ve hizmetin üretilmesinde önemli bir faktör olarak yer almasında,
• Üretilen mal veya hizmete olan talebin sınırlı olmasında, • Kolay bozulabilen malların pazarlanması ya da üretilmesinde, • Personel ile yakın ilişkilerin gerekli olmasında,
• Teknik gelişmelere kısa sürede ayak uydurabilme yeteneğine sahip olunmasında,
• Yatırım yapılırken daha çok kendi öz sermayelerine ağırlık verilmesinde ve bireysel tasarrufların teşvik edilmesinde,
• Desteklenmeleri aynı zamanda ülkedeki işsizliğin azalması anlamına geldiğinde,
• Girişimcilerin kendi bölgeleri veya yaşamak istedikleri bölgelerde işyerlerinin kurmasında,
• Ülke içindeki farklı bölgelerin kalkınmasında ve çevrenin korunmasında,
51 Adnan ÇELİK, Tahir AKGEMCİ, Girişimcilik Kültürü ve KOBİ’ler, Nobel Yayın Dağıtım, Yayın No:45, 1998, s.75., KARGÜL, a.g.e., s.3.
• Birçok KOBİ sahibi kendi işinin patronu olduğu için işlerini görürken bağımsız bir şekilde hareket etmesinde,
• KOBİ’leri kuranlar kendi yetenekleri doğrultusunda bir mücadele vermek istemektedirler. Kaybetmek veya kazanmak tamamen kendi yeteneklerine kalmaktadır. Bu mücadelenin KOBİ sahiplerine psikolojik bir tatmin vermesinde,
• KOBİ’leri oluşturmanın bir diğer üstünlüğü de aile bireylerine istihdam yeri sağlamasıdır.
KOBİ’lerin, ekonomik dalgalanmalardan az etkilenmek, pazar koşullarındaki değişmelere kolayca uyum sağlamak, tüketici isteklerindeki ve modadaki değişmelere kolayca cevap vermenin yanında, iç dayanışmanın yüksek olması ve genellikle önceden belli müşteriler için üretimde bulunmaları nedeniyle de ürettikleri mal ve hizmetin satılmaması ve elde kalması gibi bir riske maruz kalmamaları şeklinde sıralanabilecek üstünlükleri de bulunmaktadır52.
1.4.2. Zayıf Yönleri
Serbest piyasa mekanizması içinde çalışan bir işletmenin ilk ve en önemli amacı kar elde etmektir. Kar elde edemeyen bir işletme; belli bir süre eldeki mevcut kaynaklarıyla faaliyetlerini sürdürse de sonunda piyasayı terk etmek zorunda kalmaktadır. Bu nedenle; işletme ürettiği mal veya hizmeti bir şekilde pazarlamak ve bundan kar elde etmek durumundadır. Fakat KOBİ’lerin bu ve benzeri konularda bazı dezavantajları bulunmaktadır. Bunlar53:
• Gittikçe şiddetlenen rekabet ortamında KOBİ’lerin esnek olma ve piyasa koşullarına çabuk uyum sağlayabilme gibi özellikleri olsa da; bu tür işletmelerde pazarlama için ayrı bir bölüm oluşturmanın verdiği sıkıntı kendini hissettirmektedir.
• Tüketici tercihlerinin çok hızlı bir biçimde değiştiği günümüzde bir işletmenin pazarlama sorumluluğunu almak tek başına bir yükken, sahip veya yöneticinin
52 M. Şerif ŞİMŞEK, İşletme Bilimlerine Giriş, Yedinci Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Yayın No: 54, Ankara, 2000, s.61.
diğer işler yanında pazarlama işini de yürütmesi, bazı aksaklıkların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
• KOBİ’ler sermaye piyasasına giremedikleri gibi bankalardan kredi sağlamak konusunda da büyük işletmelere göre güçlüklerle karşılaşmaktadır. Yatırımlarında kullanabilecekleri fonlar bakımından da KOBİ’ler büyük işletmelerden zayıf durumdadır.
• KOBİ’lerde yönetici genellikle aynı zamanda işletmenin sahibidir. Bu durum KOBİ’lerin değişikliklere hızlı uyum sağlamasını kolaylaştırır. Ancak bunun için yöneticinin piyasa ve gelişen teknolojiler hakkında gerekli olan teknik ve mesleki bilgiye ve değişikliğe açık bir yapıya sahip olması gerekmektedir. Aksi durum da işletme piyasanın gerektirdiği uyumu sağlayamayacaktır.
• KOBİ’lerin bürokratik işlemleri tamamlayarak sağlanan devlet yardımlarından yararlanmalarında büyük zorluklar bulunmaktadır.
• Finansman yönünden KOBİ’lerin en önemli sorunu kuruluş sermayesi ve artan işletme sermayesi ihtiyacıdır. Öz kaynakların yetersiz oluşu, yatırım yapmak isteyen KOBİ girişimcilerini olumsuz yönde etkilediğinden, KOBİ’ler teknolojilerini yenileyememektedir.
• KOBİ’ler üretimlerindeki esnekliğe bağlı olarak farklı girdiler kullanmakta, aynı girdiden büyük alımlar yapamadıkları için büyük firmalara göre ıskontolarından daha az yararlanmaktadır.
• KOBİ’ler satış dalgalanmalarından olumsuz bir şekilde etkilenebilir yani bazı aylar çok iyi olan satışlar bazı aylarda çok kötü olabilir. Bu durum onların borçlanmasını gerektirebilir.
• Olumsuz rekabet ortamları da KOBİ’leri etkilemektedir. Tüm koşullara hazırlıklı olmaları gerekmektedir. KOBİ’lerin büyük bir çoğunluğu sipariş usulü çalıştığı için diğer işletmelerin ellerindeki siparişi alması mümkün olabilir.
Türkiye’de yukarıda sayılanlar dışında; KOBİ’lerin eğitim, nitelikli personel, teknolojik gelişmeleri yakalayamama, kalite, maliyet ve fiyatta istikrarsızlık, hammadde temini, danışmanlık vb. gibi sorunları da bulunmaktadır.
Sorunların aşılmasında Türkiye ve AB’de KOBİ’lere yönelik uygulanan politikaların neleri kapsadığının belirtilmesi gerekmektedir. Bu sebeple Türkiye ve AB’de KOBİ’lerin mevcut durumları, politikaları ve ekonomi içindeki yeri alt başlıklarla incelenecektir.