1. c Yanıtınız yanlış ise “Tek Parti Döneminde Siyasi Or-tam” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. d Yanıtınız yanlış ise “Cumhuriyetin İlanı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. b Yanıtınız yanlış ise “Terakkiperver Cumhuriyet Fır-kası” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. e Yanıtınız yanlış ise “Tek Parti Döneminde Siyasi Or-tam” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. c Yanıtınız yanlış ise “Şeyh Sait Ayaklanması ve Takrir-i Sükûn Kanunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. d Yanıtınız yanlış ise “Şeyh Sait Ayaklanması ve Takrir-i Sükûn Kanunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. d Yanıtınız yanlış ise “İzmir Suikastı ve Muhalefetin Sonu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. c Yanıtınız yanlış ise “Sosyoekonomik Ayrışmanın Si-yasete Yansıması: İki Siyasi Çizginin Somutlaşması”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. b Yanıtınız yanlış ise “Yeni Bir Muhalefete Giden Yol:
Demokrat Parti’nin Kuruluşu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yanıtınız yanlış ise “Yeni Bir Muhalefete Giden Yol:
Demokrat Parti’nin Kuruluşu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 1
Cumhuriyetin ilanı, Mustafa Kemal’in teklifiyle 11 Ağustos 1923’te bir araya gelen ve muhalefetin devre dışı bırakıldığı İkinci Meclis tarafından gerçekleştirilmiştir. Mustafa Kemal, Lozan Antlaşması’nın imzalanmasından yaklaşık üç ay sonra 28 Ekim akşamı cumhuriyeti ilan etme kararını arkadaşla-rına açıklamıştır. Ülkedeki rejim değişikliği, ertesi günü, 29 Ekim 1923’te, Anayasa’nın 1. maddesinde yapılan bir deği-şiklikle gerçekleşmiştir.
Sıra Sizde 2
Halifeliğin kaldırılması tartışmalarında iki farklı bakış açı-sı vardı. Halifeliğin kaldırılmaaçı-sını savunanlar, halifeliğin, iç ve dış politika bakımından Türkiye’ye hiçbir yararı olmadı-ğını düşünmekteydiler. Bu görüşü savunanlar bu kurumun kaldırılmasıyla din hükümlerinin korunması ve tamamen yerine getirilmesinde bir eksiklik olmayacağını ileri sürdü-ler. Örneğin, İsmet Paşa, Kurtuluş Savaşı sırasında halifelik makamının Anadolu davasını desteklemediğini, aksine bü-tün nüfuzunu kullanarak bu davanın aleyhine hareket etti-ğini iddia etmişti. Hilafetin kaldırılmasına karşı çıkanlar ise hilafetin, Müslüman halklar arasında manevi bir bağ olarak muhafaza edilmesini savunmaktaydılar. Bu görüşü savunan-lar ise Türkiye’nin bu önemli güçten vazgeçmemesi ve onu düşmanların ve diğer hükûmetlerin kucağına atmaması ge-rektiğini ileri sürmüşlerdir.
Sıra Sizde 3
İzmir Suikastı’yla sadece suikasta katıldığı iddia edilen ki-şilerin yargılanmasıyla yetinilmemiş, siyasi muhaliflerin de cezalandırılması yoluna gidilmiştir. Bu olaydan sonra sadece suikasta adı karışanlar değil, aynı zamanda eski İttihatçılar, eski İkinci Grup mensupları ve Terakkiperver mensupları yargılanmış ve muhalif kesimler sindirilmiştir. İzmir Suikastı davası sonrasında, 1930 yılındaki “Serbest Fırka” tecrübesine kadar iktidara karşı siyasi bir muhalefet yeniden mümkün olmadı.
Yararlanılan Kaynaklar
Sıra Sizde 4
Yeni bir siyasi parti olarak SCF’nin kuruluşu ülkede büyük yankı uyandırmış ve Halk Fırkasına muhalif olan kesimler bu partiyle irtibata geçmiştir. Bu partinin halktan gördüğü destek partinin öngörülen sınırlar içinde kalmayacağına iliş-kin kuşkuları beraberinde getirmiştir. Fethi Okyar’ın seçim gezileri de kitlesel bir dalgalanma oluşturmuş beklenenden çok büyük bir teveccüh gösterilmiştir. SCF’lilerin yerel se-çimlerde baskılara maruz kalmış ancak buna dair şikâyetleri ise sonuçsuz kalmıştır. Bunun üzerine, kuruluşundan üç ay sonra partinin kapatılmasına karar verilmiştir.
Çaylak, Adem ve Nişancı, Ş. (2014). “Türkiye’de Çok Par-tili Siyasal Sürece Giriş Demokrasiye Geçiş mi Siyasal Rejimin Restorasyonu mu?”, A. Çaylak, M. Dikkaya, C.
Göktepe, H. Kapu (Der.). Osmanlı’dan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Politik Tarihi. 5. Baskı, Ankara: Savaş Yayı-nevi, ss. 303-343.
Demirel, Ahmet. (1994). Birinci Mecliste Muhalefet: İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
Demirel, Ahmet. (2013). Tek Partinin İktidarı: Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946). İstanbul: İletişim Ya-yınları.
Doğan, Cem. (2012). “Son Dönem Osmanlı Düşününde Kül-türel Değişme Platformu Olarak Batılılaşma: Dr. Abdul-lah Cevdet ve İçtihat Dergisi Örneği,” Memleket Siyaset Yönetim, Cilt. 7, Sayı.18, ss. 126-159.
Gevgilili, Ali. (1983). “Türkiye Basını,” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt. I, Sayı. 78, ss. 202-228.
Grew, Joseph. (1966). Atatürk ve İnönü: Bir Amerikan Elçi-sinin Hatıraları. (Çev. M. Aşkın), İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
Köker, Levent. (1990). Modernleşme, Kemalizm ve Demok-rasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Kuyaş, Ahmet. (2006). “II. Meşrutiyet, Türk Devrimi ve Bu-günkü Türkiye,” Doğu Batı, Sayı. 45.
Shaw, Stanford ve Shaw, Ezel K. (1982). Osmanlı İmparator-luğu ve Modern Türkiye II. (Çev. M. Harmancı), İstan-bul: E Yayınları.
Teazis, Christos. (2011). İkincilerin Cumhuriyeti: Adalet ve Kalkınma Partisi. İstanbul: Mızrak Yayınları.
Teziç, Erdoğan. (1976). 100 Soruda Siyasi Partiler. Ankara:
Gerçek Yayınevi.
Topuz, Hıfzı ve Ünsal, Hüsamettin (1986). Cumhuriyetin Beş Dönemeci. Ankara: Yurt Yayınları.
Tunçay, Mete. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). Ankara: Yurt Ya-yınları.
3 Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
1950-1960 dönemi Türkiye siyasetini hazırlayan ve şekillendiren iç ortam ve uluslararası konjonktür arasındaki ilişkiyi çözümleyebilecek,
Adnan Menderes liderliğinde Demokrat Partinin (DP) on yıllık kesintisiz iktidarını, bu dönemdeki Menderes’in ve partisinin dönüşümlerini ve dönüştürücü boyutlarını irdeleyebilecek,
1950, 1954 ve 1957 seçimlerinin hangi sosyo-ekonomik ortamda gerçekleştiğini ve seçim sisteminin parlamento aritmetiği ile iktidarı nasıl oluşturduğunu tartışabilecek,
Menderes dönemi iktidar-muhalefet ilişkisini ve tansiyonlarını tarihsel bir perspektiften değerlendirebilecek,
Türkiye’deki ilk askerî darbenin ortaya çıkış sürecini açıklayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
İçindekiler
Türkiye Cumhuriyeti Siyasi
Tarihi Menderesli Yıllar (1950-1960)
• GİRİŞ: MENDERES’İN HİKÂYESİ
• 1946-1950: 1946 GENEL SEÇİMLERİ VE MUHALEFET YILLARI
• 1950-1954: 1950 SEÇİMLERİ VE BAŞBAKANLIĞA GELİŞ
• 1954-1957: 1954 SEÇİMLERİ VE PERÇİNLENEN İKTİDAR
• 1957-1960: 1957 SEÇİMLERİ VE ASKERÎ DARBEYE DOĞRU
• SONUÇ
• Adnan Menderes
• Celal Bayar
• İsmet İnönü
• Osman Bölükbaşı
• Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF)
• Demokrat Parti (DP)
• Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
• Millet Partisi (MP)
• Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP)
• Hürriyet Partisi (HP)
• Kamu İktisadi Teşebbüsü (KİT)
• Dörtlü Takrir
• Muvazaa
• 6-7 Eylül Olayları
• 555K
• Askerî Darbe
• Cunta
• Millî Birlik Komitesi (MBK)
• Yassıada