Kendi Kendini Vergilendirme Sisteminin Özellikleri

Türk vergi hukuku vergilendirme usulünde de uygulanagelen kamusal güce dayalı vergilendirme usulünü daha iyi anlamak ve ayırt edebilmek için, kendi kendini vergilendirme usulü adı verilen diğer sistemin özelliklerinden ve bazı ülkelerde uygulanışından da kısaca bahsetmek gerekmektedir.

196 _{Rabel, Grill ve Schinnerl, age, s.1-2.}

197_{AO 01.01.1977 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Tam metni için bkz http://www.gesetze-im-}

internet.de/ao_1977/ (17.04.2015).

198 _{Klaus Tipke ve Joachim Lang, Steuerrecht, 21. Auflage, Köln: OVS Verlag, Dr.Otto Schhmidt,}

2013, s.1047.

199 _{Başaran Yavaşlar, Vergi Ödevi İlişkisinin Tarafları Üzerinden Alman Vergilendirme Usulü-}

65 Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Avustralya başta olmak üzere, OECD ülkelerinin (Polonya, Kanada, İrlanda, Japonya, Kore, Yeni Zelanda, Meksika, İspanya gibi) hemen hemen yarısı, özellikle gelir vergisi türünde dikkat çekici suretle, kendi kendini vergilendirme sistemini uygulamaktadır. Sri Lanka (1972), Pakistan (1979), Endonezya (1984), Avustralya (1986-1987), İrlanda (1988), Yeni Zelanda (1988) ve Birleşik Krallık (1996-1997) gibi birçok ülkede, daha fazla vergi toplanabileceği inancıyla kamusal güce dayalı vergilendirme sisteminden

kendi kendine vergilendirme sistemine geçilmiştir200

.

Gerek gerçek kişilerin gerekse kurumların vergilendirilmesinde yaygın bir idari yaklaşım olarak benimsenen kendi kendini vergilendirme sistemi ile ilgili ortak esaslar mevcut olmasına rağmen, her ülkenin vergilendirme sistemine göre değişen özellikleri ve problemleri bulunmaktadır. Kendi kendini vergilendirme sisteminin işleyiş mekanizması, vergi idaresinin süreçteki yükünün kısmen de olsa mükelleflere ödevler öngörülmek suretiyle yöneltildiği kamusal güce dayalı vergilendirme sisteminden önemli ölçüde farklıdır201

.

Vergi usulünde eşitlik, belirlilik, kolaylık ve etkinlik/verimliliği esas aldığı belirtilen202 kendi kendini vergilendirme sisteminin benimsemesindeki temel amaç, gönüllü vergi uyumunu teşvik etmek, tahsil sistemi kolaylaştırmak ve idari etkinliği arttırmaktır. Vergilendirme usulündeki iş yükünün vergi idaresinin omuzundan alınarak vergi mükelleflerine verilmesine dayanan bu sistemde203_{, amaçların}

tamamının gerçekleşmesi için vergi ahlakı ve vergi bilgisi hayati önem taşımaktadır. Zira bu sistem, mükelleflerin vergi borcunun hesaplanması ve doğruluğundan emin olunması yükümlülüğünü üstlenmeye hazır olup olmadıkları hususunun yanı sıra mükelleflerin yetkinliği, dürüstlüğü, kapasiteleri gibi özellikleri de öne çıkartmaktadır204

. Vergi kaybının mükelleflerin davranışlarına doğrudan

200 _{Mohd Rizal Palil, “Tax Knowledge and Tax Compliance Determinants in Self Assessment System}

in Malaysia” (Unpublished Doctorate Thesis, Department of Accounting and Finance Birmingham Business School The University of Birmingham, 2010), http://etheses.bham.ac.uk/1040/ (01.04.2015), s. 29-30.

201 _{Palil, age, s. 29-37, 74-75.} 202 _{Palil, age, s. 29-37, 74-75.} 203

Ming-Ling Lai ve Kwai-Fatt Choong, “Self-assessment Tax System and Compliance Complexities: Tax Practitioners’ Perspectives”, Tax Practitioners’ Perspectives, in proceedings of 2009 Oxford Business & Economics Conference Program, St. Hugh's College, Oxford University, Oxford, 2009, s.1-3.

204

66 bağımlı olduğu kendi kendini vergilendirme sisteminde, vergi borcunu hesaplamak ve bunun ödenmesiyle ilgili gereklilikleri yerine getirmek vergi mükellefinin sorumluluğundadır. İdari süreçler ve kararlar ile temyiz düzenlemelerinin hepsinin vergi uyumunun sağlanmasında bir rolü vardır. Ancak, bu vergi sistemi, vergi mükelleflerinin bir dereceye kadar gönüllü uyum sağlamaları olmaksızın düzgün şekilde işleyemeyecektir205

.

İdari işlemlerle yürütülen kamusal güce dayalı vergilendirme sisteminde mükellefin vergilendirme usulü ve vergi mevzuatı hakkındaki bilgisi sistemin başarısına etki etmezken, kendi kendini vergilendirme sisteminde vergi bilgisinin yetersiz düzeyde olması vergi borcunun hesaplanmasına doğrudan etki edeceğinden ve gönüllü uyum için vergi mükelleflerinin vergi kanunlarını özellikle de gelir vergisi kanunları ve vergi mevzuatlarındaki değişiklikleri iyi anlamış olmaları gerektiğinden vergi bilgisi büyük önem taşımaktadır206_{. Diğer taraftan ise kendi}

kendini vergilendirme sisteminde, özellikle gelir vergisi açısından hem mükelleflerin gelirlerini beyan etme sorumluluğu, vergi usulünü yürütme sorumluluğu hem de kendi vergi yükümlülüklerini belirleme gerekliliği esas alınmaktadır. Bu da vergi mevzuatı ve vergiye gönüllü uyumun arttırılması noktasında kişilerin vergi bilincinin geliştirilmesini şart koşmaktadır207

.

Bahsi geçen zorunluluklara ek olarak, kendi kendini vergilendirme sisteminin başarıyla işlemesi şüphesiz ki kendi kendini vergilendirecek, değerlendirecek mükelleflerin açık, anlaşılır bir sistem içerisinde vergilendirme işlemlerini yapabilmelerinin yanı sıra etkin denetim ile de doğru orantılıdır208

. Devletler açısından en önemli gelir kaynağı olan verginin, kanuna uygun ve eşit şekilde toplanması için tüm vergi mükelleflerini vergi sisteminin gerekliliklerine, yüklediği ödevlere uymaya ikna etmek kolay olmamaktadır. Vergi uyumu (vergiden kaçınma, vergi kaçırma gibi) eski sorunlar yerinde kalırken, kendi kendini vergilendirme, küresel ekonomi ve elektronik ticaret gibi gelişmelerle birlikte vergi politikasının

205 _{Simon James ve Clinton Alley, “Tax Compliance, Self-Assessment And Tax Administration”,}

paper number: 26906, posted 22, november 2010, http://mpra.ub.uni-muenchen.de/26906/

(01.04.2015), s.28-32, 34-35.

206

Lai ve Choong, age, s.1-3; Palil, age, s.112-113

207 _{Palil, age, s.112-113.}

208 _{Young-Dahl Song ve Tinsley E. Yarbrough, “Tax Ethics and Taxpayer Attitudes: A Survey”,}

Public Administration Review, Volume: 38, 5 (September. - October, 1978),

67 daha da önemli unsuru haline gelmektedir. Bu faktörler vergi sisteminin etkin bir şekilde uygulanması için, daha sert bir yaptırım rejimi gibi bazı önlemler alınmasını gerektirmekte, bu önlemler diğer yandan da özellikle kendi kendini vergilendirme sisteminin risklerinden birini oluşturmaktadır209

.

Vatandaşların sisteme olan güvenini ve verginin eşit uygulandığına dair inancını muhafaza etmek, vergi beyanlarının ve ödemelerinin doğru yapıldığından emin olmak için, etkin denetim araçlarının kullanılması gerektiğine inanılmaktadır. Mükellef tarafından yönetilen vergilendirme usulünde vergi idareleri vergi denetimlerinin ve idare tarafından vergi tarhiyatı yapılan hallerin arttırılması gibi uygulamalarla uyum sağlanmaya çalışılmakta ise de, bu yöntemlerin geniş ve kapsamlı bir şekilde uygulanmasının sonucunda kendi kendini vergilendirme sistemi kamusal güce dayalı vergilendirme sistemine dönüşecektir. Vergi idaresi tarafından vergi tarhiyatı arttırıldıkça kendi kendine vergilendirme sisteminden beklenen fayda da o nispette azalacaktır. Dolayısıyla mükelleflerin ve vergi idaresinin sorumlulukları arasında bir denge tesis edilerek kendi kendine vergilendirme sisteminin doğru bir şekilde işlemesi ve sisteme özgü esasların uygulanması garanti edilebilecektir. Bu çerçevede, idari işlemle vergi tarhiyatı asgari düzeye indirilmesi ve bu suretle kendi kendini vergilendirmenin amacı olan vergi uyum maliyetlerinin gerçekten azaltılması, idari etkinliğin arttırılması ve gönüllü uyum eğilimlerinin geliştirilmesinin mümkün olacağı belirtilmektedir210

.

Birçok kapsamlı araştırmaya göre, bazen amaçlananın aksine gönüllü uyumda azalma, vergi toplama maliyetlerinde artma ve etkinliğin/verimliliğin azalması meydana gelmekte ise de211_{, pozitif açıdan kendi kendini vergilendirme}

sistemi mükellefleri daha fazla sorumluluk almaya, dürüst olmaya ve kendi vergilerini doğrudan hesaplamaya zorlayarak yürürlükteki vergi mevzuatına uygun davranmaya teşvik etmektedir. Vergi eğitimi ve vergi bilgisi, sistemin basitleştirilmesi, vergi denetimlerinin kullanılması ve cezaların rolü gibi temel konular kendi kendini vergilendirme sisteminin işleyişi ile ilgili çözülmesi gereken en büyük meseleler arasındadır. Bu nedenle sisteminin etkin bir şekilde uygulanması

209

Simon James, “Self-Assessment and the UK Tax System” Australian Tax Forum, Volume: 13, Issue:2,1997,http://www.heinonline.org/HOL/Print?collection=journals&handle=hein.journals/austrax rum13&id=209 (01.04.2015), s.205-226.

210 _{Palil, age, s.36-37.} 211

68 için mevzuat hakkında farkındalığın arttırılması, para cezalarının öneminin vurgulanması, vergi denetimlerinin arttırılması ve okul çocukları için vergi bilincinin oluşturulmasına yönelik eğitim programları düzenlenmesi yöntemleri tercih edilmektedir212.

Özetle, kendi kendine vergilendirme sistemi, “vergi idaresini neredeyse tamamen birçok vergi mükellefinin elinden alan”213

İngiliz vergi sistemine dayanmakta ve genel anlamda “kütle (toplu) üretimi” (mass production) sistemi olarak tasarlanmış ve yön değiştirmiş bir sistem olarak tanımlanmaktadır. Vergi reformu sürecinin, özel sektörde kullanılan yönetim teknikleriyle iyileştirilebileceği olasılığını araştırmak üzere çevresel analizlere göre yapılan ve vergi ortamının stratejik analizine dayanan araştırmalarda, vergi mükelleflerinin vergilendirme usulündeki işlemleri aktif olarak yönetme eğiliminde oldukları, daha yüksek vergi oranları ile karşılaştıklarında bu eğilimlerin daha da artacağı sonucuna varılmıştır. Ancak, bu araştırma sonuçlarına rağmen, kendi kendini vergilendirme sistemini benimseyen ülkelerde, uyum maliyetlerinin daha yüksek olduğu ve düşmediği ifade edilmektedir214.

1.2.3.2. Kendi Kendini Vergilendirme Sisteminde Ülke Örnekleri