İdarenin Kanuniliği İlkesine Uygun Vergilendirmeyi Gerçekleştirmek

Şekli hukuk devletinin düzeni sağlama amacını hukuki güvenlik ilkesinden kaynağını alarak yerine getiren bir başka ilke de idarenin kanuniliği ilkesidir. Kanuna saygı olarak da anılan ilke, idarenin idare işlevini kanunlara ve (usulüne uygun olarak yürürlüğe koyduğu kendi düzenlemeleri de dahil olmak üzere) kanunilik kümesini oluşturan bağlayıcı tüm hukuk kurallarına316

uygun olarak yerine getirmesini ifade etmektedir.

Kanuniliği İlkesi Açısından Türk Vergi Mevzuatının Değerlendirilmesi”, age, s.138-140; Tekbaş, age, s.176-178.

314

Kaneti, Vergi Hukuku, age, s.79, 106; Oktar, Vergi Hukuku, age, s. 68, 105.

315 _{Çağan, Vergilendirme Yetkisi, age, s.100-101.}

316 _{Karahanoğulları, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler (Yargı}

Kararlarına Dayalı Bir İnceleme), age, s.102; Çağan, “Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde

108 Kanundan yetki alan ve kanunları uygulamakla görevli olan idare, Anayasa’ya ve kanunlara aykırı faaliyette bulunamayacaktır317

. Vergi idaresinin vergilendirme usulündeki yetkisi bağlı yetki niteliğinde olduğuna, kişiye değil göreve bağlı olan yetki de hak değil yükümlülük arz ettiğine318

göre, vergi idaresinin kanunda gösterilen mükelleften, kanunda gösterilen vergiyi doğuran olay meydana geldiğinde, kanuna uygun olarak hesaplayacağı vergi borcunu tahsile girişmesi, vergi usulünü yürütmesi kanundan kaynaklanan bu görev ve yetkiyi harekete geçirmesi zorunludur319. Bu ilke vergi idaresi yönünden, verginin (gerekirse cebren) alınma zorunluluğunu ifade etmektedir320

. Vergi idaresi kanunla verilen vergi toplama görevini yerine getirmek için vergilendirme usulünü, süresinde başlatma yetkisini kullanmak, harekete geçmek zorundadır321

. Vergi idaresi bu anayasal ve kanuni zorunluluğa rağmen usulü yürütmezse, hareketsiz kalmak suretiyle322

idarenin kanuniliği ilkesini ihlal edecektir. Zira devlet için vergilendirme hukuki ve fiili gücü, hak ve yetkiden öte işlevlerini yerine getirebilmesi için bir görev, bir yükümlülüktür323

.

Kanunda düzenlenen vergi konusu, kanunda belirtilen mükellef tarafından, kanunda hükme bağlandığı şekilde vergiyi doğuran olay neticesinde meydana gelmişse, “herkesin mali gücüne göre vergi ödemekle zorunlu” tutulmasına ilişkin kanuni koşullar gerçekleşmiş, devlet bakımından vergi alacağı doğmuş olacaktır324

. Vergi idaresi meydana gelen vergi alacağını tahsille görevli ve bağlı yetkili olduğundan, derhal hukuki ve maddi gerçeğe uygun araştırmalar yapacak, kanunda belirtilen mükellef üzerinde kanunda belirtilen vergiyi doğuran olayın meydana gelip gelmediğini tespit edecek, meydana gelmişse harekete geçerek vergilendirme usulünü başlatacak ve kanunda belirtilen matrah ve oranlar üzerinden tespit edeceği vergi borcunu tespit ve tahsil edecektir Böylelikle re’sen araştırma ilkesi vergi idaresi tarafından, kanunda yazılı koşulların ortaya çıkıp çıkmadığının tespiti, ortaya

317_{Karahanoğulları, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler (Yargı}

Kararlarına Dayalı Bir İnceleme), age, s.94, 103.

318

Akyılmaz, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, age, s.102.

319 _{Kaneti, Vergi Hukuku, age, s.79, 106-107.} 320 _{Güneş, Verginin Yasallığı, age, s.13, 18.} 321 _{Çağan, Vergilendirme Yetkisi, age, s.137.}

322 _{Karahanoğulları, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler (Yargı}

Kararlarına Dayalı Bir İnceleme), age, s.55.

323 _{Doğrusöz, “Yargı Kararları Işığında Vergilerin Kanuniliği İlkesi Açısından Türk Vergi}

Mevzuatının Değerlendirilmesi”, age, s.136; Kumrulu, “Vergi Hukukunun Bir Kısım Anayasal Temelleri, age, s.151-152

324

109 çıkmışsa vergilendirme usulünün başlatılması, kanunda belirtilen vergi borcunun tespit ve tahsilinin sağlanması amacına hizmet etmektedir.

Kanunilik ilkesi, kuvvetler ayrılığı ve idare edenlerin hukuka bağlılığının neticesini teşkil ederek325

hukuk devletinin gereklerinden olan, idarenin kanunlara uygun faaliyette bulunma zorunluluğu326

Anayasa’nın “Yürütme yetkisi ve görevi” kenar başlıklı, “ Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu

tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir”

içerikli 8. maddesinden kaynaklanmaktadır. İdarenin kanuniliği, re’sen araştırma ilkesinin kanuni temellerinden olup aynı zamanda re’sen araştırmanın Anayasa’ya uygun vergilendirme amacını gerçekleştirdiği bir başka anayasal ilkeyi teşkil etmektedir. Anayasa’nın 123. maddesine uygun olarak kanunla kurulan ve 73/3. maddesine uygun olarak kanunla konulan vergilerin tahsili için vergi usulünü yürütecek olan vergi idaresi, kanunla düzenlenen vergilendirme alanında, kanunun sınırlarını aşamayacak, kanunilik kümesini oluşturan kurallara aykırı işlem tesis edemeyecektir.

Hukuk devletinin kanuni vergi idaresi, adil, doğru, hukuka uygun vergilendirme birel işlemini tesis ederken, dayandığı sebebi ve vergisel durumları doğru şekilde belirlemek, bu suretle kanunda yazılı mükellefin üzerinde gerçekleşen kanunda yazılı vergiyi doğuran olayı tespit etmek, kanunda belirtilen matrah ve oranlar üzerinden hesapladığı vergi borcunu kanuna uygun olarak tahsil etmek için, gerekli araştırma ve soruşturmaları yapmak zorundadır327

. Vergi idaresinin vergilendirme usulünde kanuna saygısı, vergilendirme usulünün kanuna uygun yürütülmesi, vergilerin görünüşte değil gerçekten kanuna uygun olarak tespit ve tahsili ile gerçekleşebilecek, kanuna uygun ve doğru vergilendirme gerçek vergisel durumların aydınlatılması ile sağlanabilecek, “gerçek” ise ancak re’sen araştırma ilkesi sonucu ortaya çıkartılabilecektir328

.

Re’sen araştırma ilkesi bir yandan vergi idaresinin, vergi usulünü kanuna ve gerçeğe uygun, doğru olarak yürütmesini sağlamak suretiyle, kanunda yazılı vergilerin kanuna uygun olarak tespit ve tahsilini sağlayacak, diğer yandan da hazine

325 _{Çağan, Vergilendirme Yetkisi, age, s.145.} 326 _{Akbulut, age, s.101.}

327 _{Akyılmaz, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, age, s.122.} 328

110 açısından “iyinin” peşine düşüp, keyfi şekilde kamu gelirlerini arttırmak değil329

, hukuka uygun vergi toplamasını temin edecektir.