1.1. Anayasal Direktif Olarak İdari Rejim
1.1.3. İdari Rejimin Temel Usul İlkesi: Re’sen Araştırma İlkesi
Anayasa’nın yürütme fonksiyonuna tevdii ettiği yürütme “yetki ve görevi”, özellikle idare işlevi bakımından, kanun olmayan yerde yürütme fonksiyonundan söz edilemeyeceği, “yürütme” nin kanunların uygulanması anlamını taşıdığı, kanunun olduğu yerde yürütme yükümlülüğü bulunduğu ve yürütmenin, kanunun emrettiği görevleri, işleri, faaliyetleri hiç ve/veya gereği gibi yerine getirmemesi halinde hukuken sorumlu olacağı anlamına gelmektedir86. Anayasa ve kanunlara sadık
kalarak faaliyette bulunmakla yükümlendirilmiş memurlar ve diğer kamu görevlileri, tüm unsurları itibariyle hukuka uygun birel idari işleme, uygun idari usulleri edilmesini ifade etmektedir. İdarenin görevlerini yerine getirmek için donatıldığı kamu gücü ayrıcalığı, idarenin kişilerle girdiği ilişkilerde bu kişilerin karşı iradelerine rağmen onların üzerinde tek taraflı olarak hukuki sonuç ve etki doğuracak işlem ve eylemlerde bulunmasını sağlamaktadır. Erkut, age, s.11, 24. İdarenin otoritesinin bir göstergesi olarak sahip olduğu, tek taraflı olarak karar alma, düzenleme yapma, hukuk kurallarını değiştirme gücü ve kişilerin onaylamasına gerek olmaksızın kamu gücü ayrıcalığıyla hukuku gösterme, uygulama ve hukuka saygıyı zorla sağlama yetkisi, şüphesiz ki yargı fonksiyonunun devreye girerek idari işlemi iptal etme tehdidi altında, idarenin saygı göstermek ve sınırları içerisinde kalmak zorunda olduğu idarenin kanuniliği ilkesine tabidir. Tek taraflı idari işlemin organik, konusal ve görevsel kıstasları ve daha fazla bilgi için bkz Turgut Candan (çev.), “Tek Taraflı İdari İşlem”, İdari Yargı (Dergisi), S. 10, 1979, s.17-29 ve Turgut Candan (çev.), “Tek Taraflı İdari İşlem”, İdari Yargı (Dergisi), S. 11, 1980, s.3-16. İcrailik ise işlemin dış dünyada meydana getirdiği hukuki etkiden hareketle tespit edilecektir. Murat Sezginer,
İptal Davasının Uygulama Alanı Bakımından Ayrılabilir İşlem Kuramı, Ankara: Yetkin
Yayınları, 2000, s.45. İdari işlemin icrailiği, kamu gücünün kişiler üzerinde, araya başkaca bir işlemin girmesine gerek olmaksızın, doğrudan doğruya hukuki sonuçlar doğurarak etkisini göstermesi olarak tanımlanabilecektir. İcrailik kavramı, doktrindeki tartışmalar ve Danıştay kararlarına konu edilişi hakkında daha fazla bilgi için bkz Erkut, age, 117-124.
84 Bilgen, age, s.14-15, 102-103.
85 Bkz 2, 6, 8, 11, 112, 113, 115, 123, 124, 129, 137, 138. maddeler.
86 Sıddık Sami Onar, İdare Hukukunun Umumi Esasları II. Cilt, 3. Bası, İstanbul: Hak Kitabevi
29 uygulayarak ulaşabilecektir87 88. “İdari usulün sonucu olan idari işlem”89
tesis edilirken, birel ve somut olaya ilgili maddi hukuk kurallarının uygulanma şartları ve esaslarını düzenleyen kurallar idari usul kuralları olup, idari usul başından sonuna kadar “idari işlemin yapılış süreci olarak nitelendirilebilecektir”90
.
İdari usul kuralları, idarenin yetkilerini, kanunun uygulanış yöntem ve türünü, idari işlem şekillerini, idarenin iradesinin yapılanış şeklini, idari kararın denetim ve hazırlanış türü açısından meydana gelişini ve uygulanışını, katılım ve kontrol süreçlerini konu alan kanuni düzenlemelerden ibarettir91
. İdari usul ve şekil kurallarının kapsamı birel idari işlemin kesinleşmesine kadarki tesis ediliş aşamaları ile sınırlıdır. Böylece bu kurallar, idari işlemin hazırlık aşamasındaki işlemleri, idarenin yetkilerini, idari işlemin muhatabının idare karşısındaki hukuki durumunu, yetki ve ödevlerini, idari işleme karşı başvuru yollarını, idari işlemin idare tarafından re’sen değiştirilip, ortadan kaldırılacağı halleri ve buna ilişkin süreçleri kapsamaktadır92
.
Somut olayda idarenin kararının ve böylece kanunların verdiği görevlerin yerine getirilmesinin hukuki şekillere bağlanması, idarenin kanuniliği ve hukuk devletinin gerçekleşmesi temel düşüncesine dayanmakta olup, usul düşüncesi, devlet müdahalesinden bir şekilde etkilenmiş olan temel hak ve özgürlüklerle yakından ilişkilidir. İdarenin idari işlem tesis ederken uyması gereken kurallar yani idarenin usulü, maddi hukukun kanuna uygun olarak uygulanmasına ve hukuk devletinin gerçekleşmesine hizmet edecektir. Maddi hukuk ile mutlak olarak garanti edilemeyen hukuk devleti ilkesi ve etkili idare, idari usul hukuku, usul yapılanması ve usul ihlallerine yaptırım öngörülmesi ile desteklenecektir. Kamu gücüne sahip olan devlet, anayasal güvence altına bulunan temel hak ve özgürlükleri korumakla
87
D. J. Galligan, Due Process and Fair Procedures, a Study of Administrative Procedures, Oxford: Clarendon Press, 1996, s. 6 (Aktaran: Akyılmaz, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin
Yapılış Usulü, age, s.17).
88
“İl Han Özay “idari usul” yerine “yönetsel yöntem” terimini kullanmaktadır. Bkz İl Han Özay, “Demokratik Yönetim ve Yönetimde Demokrasi”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası
Sempozyumu, 17-18 Ocak 1998, Ankara: Başbakanlık Basımevi, s.276-277.
89 Wolfgang Clausen, Verwaltungsverfahrensgesetz, Kommentar, Berlin: 1989, § 9 (Aktaran:
Akyılmaz, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, age, s.48).
90
Akyılmaz, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, age, s.63-65.
91 Peter Badura, “Das Verwaltungsverfahren”, Peter Badura, “Das Verwaltungsverfahren”,
Allgemeines Verwaltungsrecht, Berlin: De Gruyter Recht, 2002, s. 479-480, 482-483, 497.
92 Ali Ülkü Azrak, “Umumi İdari Usulün Teorik Esasları ve Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Gelişimi”,
30 görevlidir ve idari usul ile temel hak ve özgürlüklerin korunması, devletin temel hak ve özgürlükleri gözetme yükümlülüğünden kaynaklanmaktadır93
.
İdari usulün amacı, idare işlevinin daha etkili, hukuka uygun, hızlı ve verimli yürütülmesine yardımcı olmak ve idari kararların tarafsız ve maddi gerçeğe uygun olarak alınmasını temin etmektir. Bu bağlamda, gerekli, yeterli araştırmaların yapılması başta olmak üzere, kişilerin hak ve menfaatlerine yönelen idari işlemlerin, yargılama usulüne benzeyen (ve fakat idarenin işlevine ve teşkilatına uygun hale getirilmiş) belirli şekil ve usul kurallarına bağlanması, kişilerin hak ve menfaatlerinin güvence altına alınmasını sağlayacaktır. İdari usul, önceden belirlenmiş yeknesak usul ve şekil kuralları öngörmek suretiyle, kamu gücü kullanarak tek taraflı ve icrai idari işlem ve eylemlerle temel hak ve özgürlüklere müdahale eden idare karşısında, kişilerin haklarını kavrayarak idarenin keyfi, belirsiz, hukuka aykırı, hukuki ve maddi gerçekle örtüşmeyen işlem tesis etmesini engelleyecektir94
.
İdari rejim unsurlarından kendine özgü usul ve esasları bulunan idari yargı sisteminin varlığını gerçekleştirmiş olan devletlerin kişilerin hak ve özgürlüklerine sağladığı güvenlik önemlidir. Ancak, bu güvenlik, idarenin idari işlev kapsamında artan müdahaleci faaliyetlerine karşı idari usul kurallarının kanunlaşmasıyla amacına tam olarak hizmet edebilecektir. İdarenin kamu gücü kullanarak tesis edeceği idari işlemlerde izleyeceği yolun pozitif hukuk kurallarıyla düzenlenmesi, idare hukukunun maddi ve şekli yönleri arasındaki dengeyi sağlamaya da yarayacaktır. Zira, kronolojik olarak idari yargılama usulünden önceki süreçte tesis edilen ve idari yargının denetimine tabi kılınan idari işlem, idari usul kurallarına da bağlanmak suretiyle maddi ve şekli olarak bütünlenerek gerçek anlamına kavuşacaktır95
.
Salt maddi hukuk kapsamında idari işlemlerin sebebi, konusu ve amacının denetlenmesi ile tesis edilemeyen idarenin kanuniliği, şekli hukuk kapsamında idarenin çalışma usullerinin daha özelde idari işlemin yapılış sürecindeki yetki, şekil ve usule ilişkin kuralların da kanunlaştırılmasıyla tesis edilebilecektir. Birçok hukuk sisteminde, idarenin maddi hukuk kurallarının uygulanacağı birel idari işlemlerin
93
Badura, “Das Verwaltungsverfahren”, age, s.479-480, 482-483, 497.
94 Azrak, “Umumi İdari Usulün Teorik Esasları ve Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Gelişimi”, age, s. 4-
14, 80.
95 Azrak, “Umumi İdari Usulün Teorik Esasları ve Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Gelişimi”, age, s. 4-
31 sebebi ve konusuna ilişkin olayları ve maddi gerçeği yeterince ortaya koyamaması, tarafsızlık ve eşitlik ilkelerini zedelemiş ve bu sonucun önüne geçmek amacıyla idari usul kural ve ilkeleri, idari yargılama usulü ve kurallarına benzer kurallarla, kanunlaştırılmıştır96. Almanya Federal Cumhuriyeti İdari Usul Kanunu97
§ 9, idari usul ve idari işlem, idarelerin, bir idari işlemin hazırlanması ve buna izin verilmesi veya kamu hukukuna tabi bir sözleşmenin akdedilmesinin ön şartlarının denetimine etki eden yetkileri olarak tanımlamakta ve açıklamaktadır. Bu hüküm genel olarak idari usul hukukunun gerçek kullanım alanını belirlemektedir. Almanya’da idari usul hukukunun içeriği, hukuk düzeni ile amaçlanan ve idari usul hukuku ile takip edilen hedefler ile hukuk devleti şartlarının kanunların uygulanması ile korunması, kamu idaresinin rasyonel, efektif ve maddi olarak doğru karar almasının sağlanması, usul hukukuna tabi hukuki bir işlemi temel alarak oluşturulan bir kararın hazırlanmasında usul işleminden etkilenen kişinin katılımının sağlanması olarak belirlenmiştir. Almanya’da idari usulün kanunlaşması uzun süre tartışılmıştır ve idari usulün hukuki yapılandırmasının yargı fonksiyonu ile tesis edilen korunmanın yerini tutmayacağının açık olmasına rağmen idari usulün makul olarak yapılandırılması birel idari işlemlerin doğru yönetilmesini ve işlemlerin kalitesini arttırabileceği, ilgililer tarafından tanınmasını/kabul edilmesini kolaylaştıracağı ileri sürülmüştür98
. İdari usul ilke ve kurallarını halihazırda genel bir idari usul kanunu ile mevzuatına kazandırmamış olan Türkiye’de, idari usul kanunu hazırlıkları99
96 Azrak, , “İdari Usul ve Yasalaştırılması”, age, s.821-823. Ali Ülkü Azrak (bu eserinde) idari usulü,
genel anlamda idari usul yani hangi alanda olursa olsun tesis edilen idari işlemlere uygulanacak “genel idari usul” ve genel idari usul kurallarına aykırı olmaksızın, genel idari usulün bir parçası olarak işlemesi gerektiği kanaatinde olduğumuz idarenin özellikle mali faaliyet alanları gibi daha özel alanlarına ilişkin çalışma usullerine uygulanacak “özel idari usul” (Vergi Usul Kanunu, Gümrük Kanunu, Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun gibi) olarak ikiye ayırmaktadır. Ali Ülkü Azrak bu eserinde idari usul ilke ve kurallarını kanunlaştıran ülkeler ve düzenlemelerine de yer vermiştir (İspanya, Polonya, Almanya, Avusturya, Amerika Birleşik Devletleri, Çekoslovakya, Yugoslavya, Macaristan, Fransa, İtalya,İsviçre...).
97
VwVfG, 25.05.1976 tarihinde Federal Resmi Gazete I. S. 1253’te yayınlanarak 01.06.1977 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Tam metni için bkz http://www.gesetze-im-internet.de/vwvfg/
(17.04.2015).
98
Peter Badura, “Die gegenwärtige Diskussion über das Verwaltungsverfahren in der Bundesrepublik Deutschland”, Juristische Arbeitsblätter, 13. Jahrgang 1981, s.33-34.
99 İdari Usul Kanunu hazırlıkları Başbakanlık tarafından, çeşitli üniversitelerdeki öğretim üyeleri ve
oluşturdukları çalışma gruplarının da değerli katılımları sağlanarak 1997 yılında başlatılmış ancak uzun süren, emek harcanan çalışmalara rağmen kanunlaştırılmamış, hukukumuzdaki bu büyük eksiklik hala giderilememiştir. Başbakanlık tarafından başlatılan idari usul kanunu hazırlıkları sonucunda İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi tarafından gerekçeleri oluşturularak son hali verildiğine inanılan (ancak son hali yeniden değişen, takiben Adalet Bakanlığı tarafından yeniden hazırlanan bir taslakla başlatılan başka bir süreçle çalışma olarak kalan) ilk taslak Mayıs 2001 tarihli “İdari Usul ve Bilgi Edinme Hakkı Kanun Taslağı”’dır.
32 çerçevesinde meydana getirilen Mayıs 2001 tarihli “İdari Usul ve Bilgi Edinme Hakkı Kanun Taslağı”’nın genel gerekçesinde idari usul kanununa olan “hukuki” ihtiyaç “…Bütün bu olumsuzluklar ne yazık ki ülkemizde yönetimde demokrasinin
henüz işlerlik kazanmadığını ve Anayasamızın 2. maddesinde belirtilen hukuk devleti ilkesinin tam anlamıyla gerçekleştirilemediğini göstermektedir. Halbuki hukuk devletinin tam olarak gerçekleştirilebilmesi için idarenin faaliyet ve işlemlerinin oluşum usulleri, idarenin kendi koyduğu usullerle değil, daha üstün hukuk kurallarıyla yani yasama organının koyduğu normlarla düzenlenmelidir… Her şeyden önce hukuk devletinin temeli olan “yasallık ilkesi” gerçekleşecek ve anayasanın “kanun önünde eşitlik” ilkesi de geçerlik kazanacaktır…” şeklinde
kaleme alınmıştır100
.
15.09.2008 tarihinde incelenmek üzere Başbakanlığa gönderilen “Genel İdari Usul Kanunu Tasarısı”101
ise kamuoyuna tanıtılmış ancak bu tasarı da halihazırda kanunlaşamamıştır. Genel İdari Usul Kanunu Tasarısı’nın genel gerekçesinde idari usulün kanunlaşmasına duyulan ihtiyaç ve idari usulün amacı “…idari usul genel
olarak, idarenin kamu yararını hızlı ve etkili bir biçimde gerçekleştirebilmesi için gerekli hukuki şartların sağlanması ve idari kararların tarafsız ve dikkatli bir araştırmaya dayandırılması suretiyle kamu hizmetinden yararlananların hak ve menfaatlerinin teminat altına alınması amacına102 yönelmiştir. Bu amaca ulaşılması ise ancak, idarenin, kamu hizmetinden yararlananların, bu faaliyete aktif olarak katılmaları, görüş beyan etmek ve yönetimi bazı hususlarda aydınlatmak suretiyle ona yardımcı olmaları, hak ve menfaatlerini savunmaları ve nihayet idarenin kendi içerisinde kurulmuş olan denetim sistemleriyle kademe kademe kontrol edilmesi ve hareketlerinin hesabını vermeye mecbur tutulması sayesinde
100 Mayıs 2011 tarihli İdari Usul ve Bilgi Edinme Hakkı Kanun Taslağı, tarihçe, genel gerekçe ve
madde gerekçeleri için bkz İl Han Özay, “İdari Usul ve Bilgi Edinme Hakkı Kanun Taslağının Kısa Tarihçesi”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi (Prof. Dr. Pertev Bilgen’e Armağan), S.1-3, Cilt:13, İstanbul: Fakülteler Matbaası, 2003, s.324-361.
101 Mayıs 2001 tarihli “İdari Usul ve Bilgi Edinme Hakkı Kanun Taslağı” kanunlaşamadan 2008
yılında Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanan ikinci taslaktır. Volkan Kuyumcu, “Türkiye’de İdari Usul Çalışmaları ve Sorunlar”, Ankara: TC Başbakanlık Yayını, 2010,
http://www.igb.gov.tr/kutuphane/volkankuyumcu.pdf (10.04.2015), s.14. Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Genel İdari Usul Kanunu Tasarısı’nın madde ve gerekçeleri için bkz
http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=31834 (10.04.2015) ve tasarı hakkında genel bilgiler için bkz Veysi Seviğ, “Genel İdari Usul Kanun Tasarısı”, Referans Gazetesi, 01.03.2008,
http://www.referansgazetesi.com/print.aspx?HBR_KOD=91496 (01.04.2014). Tasarı daha önce
http://www.kgm.adalet.gov.tr/guik.htm adresinde yayınlanarak kamuoyuna tanıtılmış ancak daha
sonra siteden kaldırılmıştır.
102
33
gerçekleşmiş olacaktır. İdari usul, idarenin faaliyetlerini hukuk çerçevesi içinde yürütmesini sağlarken aynı zamanda da demokratikleşmesine de imkân vermektedir. Bu ise, idarede açıklık ve bilgi edinme hakkının tanınması amacını taşımaktadır …”
şeklinde açıklanmıştır.
Türkiye’de genel İdari Usul Kanunu olmamasına karşın, yürütme fonksiyonu dışında kalan fonksiyonların görevlerini yerine getirme kuralları ve çalışma usullerine mevzuatta yer verilmiştir. Yasama fonksiyonunun çalışma usulü TBMM İç Tüzüğü’nde, yargı fonksiyonun çalışma usulü (Ceza Muhakemesi Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Kanunu, İdari Yargılama Usulü Kanunu gibi) yargılama usulü kanunlarında düzenlenmiştir. Yürütme fonksiyonunun temel hak ve özgürlüklere en çok müdahale eden idare organının ise, Vergi Usul Kanunu103, Gümrük Kanunu104
, Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun105
gibi özel idari usul kanunları dışında, idari işlev kapsamında görevlerini yerine getirirken ve bu görevleriyle bağlantılı yetkilerini kullanırken bağlı kalacağı kurallara ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu eksiklik hukuk devleti ilkesinin gerçekleşmesi bakımından da önemlidir zira Anayasa’nın 125. maddesi gereğince her türlü eylem ve işlemi yargı denetimi kapsamında olan idare, bu kapsama idari işlem tesis edildikten ve kesinleştikten sonra106
girmekte olup dava konusu edilen idari işlem yalnızca hukuka uygunluk denetimine tabi tutulacaktır. İdari işlemin halihazırda yargı organlarınca denetlenemeyen yerindeliği ise, kanunlaşmış idari usul kural ve ilkelerine uygun olarak tesisi ile sağlanabilecektir107
.
İdare, görevlerini yerine getirmek için kamu gücü yetkisini kullanma araçlarından olan idari işlemi tesis ederken, hem işlemin tarafı hem de karar vereni olduğundan ve bu suretle kişilerin hukuki durumlarında değişiklik meydana getirdiğinden, yürütme faaliyetinin hukuk devleti çerçevesinde kalması ve idari usulün amaçlarının gerçekleşmesi, idari usulü kanunlaştırmış ülkelerin kanunlarında
103 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun kabul t: 04.01.1961, RG t.10.01.1961, S. 10703-10705. 104 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun kabul t: 27.10.1999, RG t. 04.11.1999, S. 23866.
105 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un kabul t: 21.07.1953, RG t.
28.07.1953, S. 8469.
106 Zehra Odyakmaz, “Hazırlanmakta Olan İdari Usul Kanunu Açısından Demokratikleşme Sürecinde
Şeffaflaşma ve Bireye Tanınan Haklar”, GÜHFD, 1997, Cilt: 1, S. 2,
http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/1_2_1.pdf (23.03.2015), s.1-3.
107
34 hükme bağlanmış ve içtihatlarda yer verilmiş idari usul ilkeleri108
ile mümkün olacaktır109
. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 28.09.1977 tarihli (77) 31 sayılı “Bireyin Yönetsel İşlemler Karşısında Korunması”110
ve 12.09.1987 tarihli (87) 16 sayılı “Çok Sayıda Kimseyi Etkileyen İdari Usuller”111
hakkında tavsiye kararı ile Avrupa Parlamentosu’nun 06.09.2001 tarihinde kabul ettiği “Doğru İşleyen İdare Kanunu’na”112 konu olan re’sen araştırma ilkesi, usul ekonomisi, dinlenilme hakkı, bilgi edinme ve belgelere erişim hakkı, danışmanlık ve hukuki yardım, gerekçelilik, başvuru yollarının gösterilmesi gibi temel idari usul ilke ve kuralları113, Türk
hukukunda, önemli bir eksiklik arz edecek şekilde, uzun süre üzerinde çalışılarak
108
Ali Ülkü Azrak ise idari usul ilke ve kurallarını “organiklik prensibi (muhakemenin açılması safhası, soruşturma safhası, muhakemenin kapanması veya son karar safhası), uygunluk prensibi,
idarenin re’sen hareket yetkisine sahip olması prensibi (muhakemenin re’sen açılması, muhakemenin
idare makamı tarafından yönetilmesi), ilgililere muhakemeye katılma imkanının verilmesi prensibi,
idare makamına müteallik prensipler (yetki kuralarının mutlaklığı, idare makamının tarafsızlığı), muhakemede sözlülük prensibi, muhakemede vasıtasızlık prensibi, muhakemede açıklık prensibi, idari kanun yollarının gerekliliği, idari-icrai kararlara müteallik prensipler (müracaatların
cevaplandırılması gerekliliği, idari-icrai kararın gerekçeli olması, idari-icrai kararın ilgililere bildirilmesi gerekliliği prensibi, idari kararın re’sen icrası prensibi, idari kararlarda istikrar prensibi)” şeklinde başlıklandırmaktadır. Bkz Azrak, “Umumi İdari Usulün Teorik Esasları ve Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Gelişimi”, age, s.166-227.
Gürsel Özkan ise idari usul ilke ve kurallarını “idare makamına yönelik ilkeler (idarenin kendiliğinden ve yeterli araştırma yapması, yetki kurallarının değişmezliği, idarenin tarafsızlığı ilkesi, dolaysızlık ilkesi), kişilerin güvenliğine yönelik ilkeler (dinlenilme (katılma) hakkı, bilgi kaynaklarına giriş, hukuki yardım ve temsil, idari işlemlerin gerekçeli olması, idari işleme karşı başvuru yollarının belirtilmesi, savunma hakkı), idari işleme yönelik usul ilkeleri (başvuruların cevaplandırılması gerekliliği, idari işlemin ilgililere bildirilmesinin gerekliliği, idari işlemin re’sen yürütülmesi ilkesi, idari işlemlerde istikrar ilkesi, idari işlemlerin geri alınması, değiştirilmesi, kaldırılması, idari işlemin geriye yürümezliği, usulde paralellik ilkesi) ve yargı kararlarının uygulanmasına yönelik usul ilkeleri (idari yargıda savcılık kurumunun aktif hale getirilmesi ve savcılara yargı kararlarının yerine getirilmesi yetkisi verilmesi, yargı kararlarının işlem üretme sürecine katılan memurların sicilinde esas alınması gerekliliği, yargı kararlarının idari işlemin tesisinde emsal alınması gerekliliği, yargı kararını uygulayacak kamu görevlisinin sorumluluğunun belirlenmesi)” şeklinde başlıklandırmaktadır. Bkz Gürsel Özkan, “İdari Usul Kanununda Düzenlenmesi Gereken Genel İdari Usul İlkeleri”, İdari Usul
Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu, age, s.55-78.
109 Akyılmaz, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, age, s.66-68.
110 Dinlenilme, bilgi kaynaklarından faydalanma, hukuki yardımdan yararlanma ve temsil, idari
işlemlerin gerekçeli olarak bildirilmesini talep etme, işleme karşı başvuru yollarının gösterilmesini isteme hakkı olarak sıralanan Resolution (77) 31 on the Protection of the Individual in Relation to the Acts of Administrative Authorities’in tam metni için bkz
http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/cdcj/Administrative%20law/Documents_en.asp
(16.04.2015).
111 Recommendation No. (87)16 of the Committee of Ministers to Member States on Administrative
Procedures Affecting a Large Number of Persons,
http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/cdcj/Administrative%20law/Documents_en.asp
(16.04.2015).
112
Tam metnin Türkçe ve İngilizcesi için bkz (The European Code of Good Administration Behaviour)
http://www.ombudsman.europa.eu/en/resources/code.faces/en/3510/html.bookmark#/page/1
(16.04.2015)
113
35 hazırlanan taslaklara rağmen, henüz kanunlaşmamışsa da genel nitelikteki bazı idari usul ilkeleri Danıştay’ın kararlarına konu olmuş ve içtihatlaşmıştır114
.
İdari usul sürecinde usulün hukuka uygunluğunun temini açısından hayati rol oynayan önemli bir ilke olduğu halde öğretide ihmal edilerek sınırlı sayıda eserde yer verilen re’sen araştırma ilkesi, önemli bir idari usul ilkesidir. Kanaatimiz,
ilkenin anlamının, idari işleme ilişkin malzemelerin toplanması ve ispat yükü ile sınırlı olmadığıdır. İlke, usulün re’sen hareketle başlatılması, yürütülmesi ve sonuçlandırılmasını da gerektirmektedir. Bu nedenle, ilkenin, bu geniş anlamına ulaşabilmek ve vergi usulündeki görünümünü tespit etmek için,
öncelikle ilkenin idari usule konu oluşu üzerinde durulması gerekmektedir.
İdari usul süreci, usulün başlatılması, usulün yürütülmesi (/soruşturma) ve usulün sonuçlandırılması aşamalarından oluşmaktadır115. İdari usul, kendisine verilen
görevleri kamu yararının sağlanması için kamu gücü ayrıcalıklarından yararlanarak yerine getirecek olan idare tarafından yürütülen bir süreç olduğuna göre, toplumun