SOSYAL BILGILER ÖĞRETIM PROGRAMININ DIJITAL OKURYAZARLIK BOYUTU
5. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Dijital Okurya- Okurya-zarlık
5.5 Öğretim Programının Içeriğinde Dijital Okuryazarlık
5.5.2 Kazanımlarda Dijital Okuryazarlık
Dijital okuryazarlıkla ilişkili bulunan kazanımlar öğrenme alanı ve sı-nıf seviyesine bağlı olarak aşağıda Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Dijital Okuryazarlık ile İlgili Kazanımlar Öğrenme Alanı Kazanımlar
Birey ve Toplum
7. Sınıf:
- Medyanın sosyal değişim ve etkileşimdeki rolünü tartışır.
(Seçilen bir iletişim kanalının (TV, İnternet, akıllı telefonlar vb.) bireyler arasındaki iletişimi ve toplumsal olarak da kültürü nasıl değiştirdiği ele alınır.)
- İletişim araçlarından yararlanırken haklarını kullanır ve sorumluluklarını yerine getirir. (Özel hayatın gizliliği, düşünceyi açıklama özgürlüğü ve doğru bilgi alma hakkı ile kitle iletişim özgürlüğü arasındaki ilişki ele alınır.)
Kültür ve Miras 4. Sınıf:
- Sözlü, yazılı, görsel kaynaklar ve nesnelerden yararlanarak aile tarihi çalışması yapar.
Erkan Yeşi̇ltaş, Aslihan Gez 152.
İnsanlar Yerler ve Çevreler
4. Sınıf:
- Çevresindeki herhangi bir yerin konumu ile ilgili çıkarımlarda bulunur. (Yönler ile doğal ve beşerî unsurlara yakınlık, uzaklık açısından konum analizi yapılır. (Doğal ve teknolojik yön bulma yöntemlerine ve araçlarına değinilir)
Bilim Teknoloji ve Toplum
4. Sınıf:
- Çevresindeki teknolojik ürünleri, kullanım alanlarına göre sınıflandırır.
- Teknolojik ürünlerin geçmişteki ve bugünkü kullanımlarını karşılaştırır. (Teknolojinin hayatımızda ve çevremizde meydana getirdiği olumlu ve olumsuz etkilerine dikkat çekilir)
- Kullandığı teknolojik ürünlerin mucitlerini ve bu ürünlerin zaman içerisindeki gelişimini araştırır.
- Çevresindeki ihtiyaçlardan yola çıkarak kendine özgü ürünler tasarlamaya yönelik fikirler geliştirir.
- Teknolojik ürünleri kendisine, başkalarına ve doğaya zarar vermeden kullanır.
5. Sınıf:
- Teknoloji kullanımının sosyalleşme ve toplumsal ilişkiler üzerindeki etkisini tartışır.
- Sanal ortamda ulaştığı bilgilerin doğruluk ve güvenilirliğini sorgular.
- Sanal ortamı kullanırken güvenlik kurallarına uyar.
(Mesafeli alışveriş, güvenli İnternet kullanımı, kimlik hırsızlığı gibi konular ele alınır.)
- Yaptığı çalışmalarda bilimsel etiğe uygun davranır.
(Yapılan çalışmalarda yararlanılan kaynakları göstermenin ve kaynakların aslını korumanın önemi üzerinde durulur.) 6. Sınıf:
- Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gelecekteki yaşam üzerine etkilerine ilişkin fikirler ileri sürer.
- Bilimsel araştırma basamaklarını kullanarak araştırma yapar.
7. Sınıf:
- Bilginin korunması, yaygınlaştırılması ve aktarılmasında değişim ve sürekliliği inceler.
Üretim Dağıtım ve Tüketim
7. Sınıf:
- Dijital teknolojilerin üretim, dağıtım ve tüketim ağında meydana getirdiği değişimleri analiz eder. (E-ticaret (gerçek ürünler kadar bilgisayar oyunları gibi sanal/dijital ürünler) üzerinde durulur.)
.153
Eğitim Bilimlerinde Teori ve Araştırmalar II
Etkin Vatandaşlık
5. Sınıf:
- Bireysel ve toplumsal ihtiyaçlar ile bu ihtiyaçların karşılanması için hizmet veren kurumları ilişkilendirir.
(Kazanım kapsamında e-devlet portalı ve bu portal üzerinden sağlanan hizmetlere değinilir.)
Küresel Bağlantılar
4. Sınıf:
- Dünya üzerindeki çeşitli ülkeleri tanıtır. (Araştırdığı bir ülkenin önemli özelliklerini görsel materyaller kullanarak sınıfta tanıtması sağlanır)
- Farklı ülkelere ait kültürel unsurlarla ülkemizin sahip olduğu kültürel unsurları karşılaştırır. (Görsel ve yazılı iletişim araçları ile kültürel unsurlardan kıyafet, yemek, oyun, aile ilişkileri gibi konular üzerinde durulur.)
Tablo 1’de öğretim programının (MEB, 2018) öğrenme alanları içeri-ğinde dijital okuryazarlık ile ilişkili olduğu tespit edilen kazanımlar görül-mektedir. Buna göre her sınıf seviyesinde dijital okuryazarlık ile ilgili ka-zanımların yer aldığı bulgusuna ulaşılmıştır. Dijital okuryazarlık ile ilgili 4. sınıfta 9 kazanım, 5. sınıfta 4 kazanım, 6. sınıfta 2 kazanım, 7. sınıfta 4 kazanım bulunmaktadır. Ayrıca dijital okuryazarlıkla ilgili en çok kaza-nıma “Bilim Teknoloji ve Toplum” öğrenme alanında rastlanmıştır. Bu durum öğrenme alanının teknoloji ile ilgili kazanımları içermesi sebebiyle beklenen bir bulgudur.
Birey ve Toplum öğrenme alanında 7.sınıf düzeyinde iki (2) kazanı-ma rastlanmıştır. Söz konusu kazanımlar teknolojik araçlarla ve bu araçla-rın birey ve toplum üzerindeki etkisi ile ilgilidir. Kazanımın açıklamasına bağlı olarak öğrencinin dijital araçları kullanırken doğru bilgiye ulaşma hakkı, ifade özgürlüğü gibi hususların ele alınması gerektiği belirtilmiştir.
Kazanımların değerlendirme ve uygulama boyutunda dijital okuryazarlıkla ilgili olduğu görülmektedir.
Kültür ve Miras öğrenme alanında yalnızca 4.sınıfta bir (1) kazanım yer almaktadır. İlgili kazanımın dijital okuryazarlık ile ilişkili araştırma becerisini içerdiği söylenebilir.
Yine 4. Sınıf düzeyinde İnsanlar Yerler ve Çevreler öğrenme alanın-da yer alan bir (1) kazanım konum analizi ile ilgilidir. Değerlendirme dü-zeyinde olan bu kazanımda öğrencilerden çevrelerindeki bir yerin konum analizini yönler yardımıyla yapmaları beklenmektedir. Burada teknolojik araç ve yöntemlerin ele alınması gerektiği belirtilmiştir.
Bilim Teknoloji ve Toplum öğrenme alanında dijital okuryazarlıkla ilgili tüm sınıf düzeylerinde toplam on iki (12) kazanıma yer verilmiştir.
Bu kazanımlar değerlendirildiğinde;
4.sınıfta ele alınan kazanımlarda; öğrencilerin teknolojik ürünleri sı-nıflandırması, yine bu teknolojik ürünlerin zamanla değişim süreci ve
doğ-Erkan Yeşi̇ltaş, Aslihan Gez 154.
ru kullanımı şeklinde ifadeler yer almaktadır. Ayrıca dijital okuryazarlığın çoklu becerilerle birlikte anıldığı düşünüldüğünde araştırma becerisi ve öğrencileri ürün tasarlamaya yönelten yaratıcılık becerisinin de yer aldığı kazanımların olması dikkat çekicidir.
5. sınıf düzeyindeki kazanımlar; teknolojinin sosyalleşme bağlamın-daki etkisini tartışma, sanal ortamı güvenli kullanabilme, doğru bilgiye erişme ve bilimsel etik gibi konuları oluşturmaktadır. Görüldüğü üzere dijital ortamlarda öğrencilerin dijital katılımcılar olarak eylemleri yer al-maktadır.
6.sınıftaki kazanımlarda; öğrencilerden bilim ve teknolojinin gelecek-teki seyri hakkında çıkarımlarda bulunmaları ve bilimsel araştırma adımla-rına uygun olarak araştırma yapmalarının olduğu görülmektedir.
7.sınıfta ise “bilginin korunması, yaygınlaştırılması ve aktarılmasın-da değişim ve sürekliliği inceler.” ifadeleri ile aktarılan kazanımda dijital okuryazar olabilen bireylerin bilgiye ulaşabilmesi ve bilgiyi paylaşabilme-si beklendiğinden bu kazanım da dijital okuryazarlık ile ilişkilendirilmiştir.
Üretim Dağıtım ve Tüketim öğrenme alanında 7.sınıf seviyesinde bir (1) kazanım bulunmaktadır. Bu kazanım günümüzde ticaret ağına dijital teknolojilerin dâhil olması ile ilişkilidir. Kazanımın açıklamasında e-ti-caret ve bilgisayar oyunları gibi dijital ürünlerden söz edilmektedir. Öğ-rencilerin üretim dağıtım ve tüketim ekseninde dijital ürünlerin de payını anlamaları önemli görülmektedir.
Etkin Vatandaşlık öğrenme alanında toplumsal kurumlar ele alınmak-tadır. Kazanımın açıklamasında ise dijital bir uygulama olan e-devletten bahsedilmektedir. Öğrencilerin bir vatandaşlık hizmeti olan bu dijital uy-gulamayı tanıması dijital okuryazarlık bağlamında ele alınmıştır.
Son olarak Küresel Bağlantılar öğrenme alanı kazanımlarında 4.sınıf seviyesinde iki (2) kazanıma rastlanmıştır. Bahsi geçen kazanımlar farklı ülkeleri tanıma ve farklı ülkelerdeki kültürel unsurları ülkemizin kültürel unsurları ile dijital araçlardan faydalanarak kıyaslaması ile ilgilidir.
SONUÇ
İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana her geçen gün artan bir hızla ya-şanan teknolojik gelişmeler son 20 yılda büyük bir ivme kazanmıştır. Bu hızlı gelişim toplumları ve yaşamı da dönüştürmektedir. Hayatın her ala-nında yaşanan bu dönüşüm ise yeni bilgileri, becerileri, kuralları ve so-rumlulukları da beraberinde getirmektedir. Bireylerin içinde bulundukları toplum ve yaşadıkları zaman ile uyumlu ve sağlıklı bir şekilde hayatlarını sürdürebilmeleri bu yeni bilgi ve becerilere hâkim olmalarına, yeni kural-lara uymalarına ve yeni sorumluluklarını yerine getirmelerine bağlıdır. Bi-reylerin toplumun yapıtaşı olduğu gerçeğinden hareketle bu durum içinde
.155
Eğitim Bilimlerinde Teori ve Araştırmalar II
bulundukları toplum için de çağa ayak uydurabilmek adına hayati önem taşımaktadır. Bu çerçevede genelde eğitim sistemine, konumuz özelinde ise sosyal bilgiler eğitimi alanına büyük görev düşmektedir. Zira sosyal bilgiler dersi içeriği ve hedeflediği kazanımları itibariyle yaşamla, özellik-le de öğrencinin içinde hayatını sürdürdüğü toplumsal yaşamla yakından ilişkilidir. Günümüzde önemi tartışılmaz olan dijital okuryazarlık beceri-sinin ancak 2018 yılında revizyon çalışmaları neticesinde Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda kendine yer bulduğu buna rağmen etkin va-tandaş yetiştirme çabaları olarak özetlenen sosyal bilgiler eğitiminin dijital vatandaş yetiştirmek ve dijital vatandaşlığın bir becerisi olarak ifade edilen dijital okuryazarlık becerisini kazandırmak konusunda mevcut haliyle ol-dukça yetersiz olduğu görülmektedir. Bu konuda bir “matbaa faciası” daha yaşamamak adına sosyal bilgiler öğretim programlarının dijital vatandaş-lık vasıflarını taşıyan, dijital okuryazar bireyleri topluma kazandıracak ni-teliğe kavuşturulması ve bu nitelikte bir öğretim programını yürütebilecek sosyal bilgiler öğretmenleri yetiştirilmesi bir mecburiyettir.
Erkan Yeşi̇ltaş, Aslihan Gez 156.
KAYNAKÇA
Bawden, D. (2008). Origins and concepts of digital literacy. C. Lankshear, & M.
Knobel içinde, Digital Literacies: Concepts, Policies and Practices (s.
17-32). New York: Peter Lang Publishing.
Buckingham, D. (2015). Defining digital literacy: What do young people need to know about digital media? Nordic Journal of Digital Literacy, 10((Jubileumsnummer)), 21–34. Aralık 5, 2020 tarihinde https://www.
idunn.no/file/pdf/66808541/defining_digital_literacy_-_what_do_young_ / New Literacies: Definition, scope, and theoretical underpinnings.
TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(3), 895-910. doi:http://
dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9398
Direkçi, B., Akbulut, S., & Şimşek, B. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (2018) ve ortaokul Türkçe ders kitaplarının dijital okuryazarlık becerileri bağlamında incelenmesi. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 797-813. 11 20, 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/
article-file/678093 adresinden alındı
Eshet, Y. A. (2004). Digital Literacy: A Conceptual Framework for Survival Skills in era. Jl. of Educational Multimedia and Hypermedia, 13(1), s. 93-106. Retrieved from https://www.openu.ac.il/personal_sites/download/
Digital-literacy2004-JEMH.pdf.
Fieldhouse, M., & Nicholas, D. (2008). Digital Literacy as information savvy. C.
Lankshear, & M. Knobel içinde, Digital literacy and the “digital society (s. 47-72). New York: Peter Lang Publishing.
Hague, C., & Payton , S. (2010). Digital literacy across the curriculum. UK:
Futurelab. Aralık 13, 2020 tarihinde https://www.nfer.ac.uk/publications/
futl06/futl06.pdf adresinden alındı
Hamutoğlu, N. B., Güngören, Ö. C., Kaya Uyanık, G., & Gür Erdoğan, D. (2017).
Dijital Okuryazarlık Ölçeği: Türkçe’ye Uyarlama Çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 18(1), 408- 429.
MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). Ankara: MEB.
MEB. (2020). Dijital Okuryazarlık Öğretmen Kılavuzu. Ankara: MEB. Aralık 15, 2020 tarihinde http://cdn.eba.gov.tr/kitap/digital/ adresinden alındı
.157
Eğitim Bilimlerinde Teori ve Araştırmalar II
Media Awareness Network, . (2010, July).
Digital Literacy in Canada: From Inclusion to Transformation.
A Submission to the Digital Economy Strategy Consultation. Canada:
https://www.ic.gc.ca/eic/site/028.nsf/vwapj/DigitalLiteracyPaper.pdf.
NG, W. (2012). Can we teach digital natives digital literacy? Computers
& Education, 59, s. 1065-1078. doi:https://doi.org/10.1016/j.
compedu.2012.04.016
Özden, M. (2018). Digital Literacy Perceptions of the Students in the Department of Computer Technologies Teaching and Turkish Language Teaching.
International Journal of Progressive Education, 14(4), 26-36. doi:https://
doi.org/10.29329/ijpe.2018.154.3
Ribble, M. (2008). Passport to digital citizenship. Learning & leading with technology, 36 (4), s. 14-17. Retrieved from https://pdfs.semanticscholar.
org/cdc9/f6792b348fadb176fa33d2d7aa3564c8110c.pdf.
Sangül, M. (2014). Bilişim Teknolojileri ve Yazılım. http://kestanelikortaokulu.meb.
k12.tr/meb_iys_dosyalar/34/07/732789/dosyalar/2017_10/04151952_
bty_kitap.pdf adresinden erişilmiştir.
Yeşiltaş, E. (2019). Dijital Okuryazarlık. B. Aksoy, B. Akbaba, & B. Kılcan içinde, Sosyal bilgilerde beceri eğitimi (s. 67-89). Ankara: Pegem.
Yeşiltaş, E., & Sönmez, Ö. F. (2009). Sosyal bilgiler öğretiminde bilgisayar kullanımı ve bilgisayar tabanlı materyal geliştirme. R. Turan, A. M.
Sünbül, & H. Akdağ içinde, Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar - I (s. 387-413). Ankara: Pegem Akademi.
Erkan Yeşi̇ltaş, Aslihan Gez 158.