Dijital Okuryazarlığın Bileşenleri

Hague & Payton (2010, s. 19) dijital okuryazarlığa ilişkin becerileri 8 bileşen olarak tanımlamışlardır (Şekil 6).

a.  İşlevsel  Beceriler:  Çeşitli dijital teknolojileri (donanım ve yazı-lım) kullanma becerisi de dâhil olmak üzere geniş bir dijital okuryazarlık yelpazesini kapsamaktadır. Bu bileşenle öğrencilere Web 2.0 teknolojileri, farklı multimedya kaynakları, akıllı tahtalar, mobil cihaz ve uygulamalar, bulut bilişim gibi teknolojileri işbirliği içinde, yaratıcı ve işlevsel olarak kullanma fırsatı vererek dijital okuryazarlığı arttırmak hedeflenmektedir

.₁₄₅

Eğitim Bilimlerinde Teori ve Araştırmalar II

(Hague & Payton , 2010, s. 22). Öğrencilere dijital okuryazarlık beceri-lerinin kazandırılabilmesi için bilgi iletişim teknolojibeceri-lerinin daha işlevsel şekilde kullanımı teşvik etmek, eğitim – teknoloji entegrasyonunda sunum hazırlamak ve sunum yapmak için kullanımının ötesine geçmek gereklidir.

Bunun için öğrencilere çeşitli teknolojileri iş birliği içinde, yaratıcı ve eleş-tirel bir şekilde kullanma fırsatı verilmelidir (MEB, 2020, s. 21).

b.  Yaratıcılık: Dijital okuryazar olmak, dijital medyayı keşfetmekte aktif olmanın yanı sıra dijital medya ürünleri oluşturmayı ve oluşturulan medya ürünlerini anlamayı da içerir. (Hague & Payton , 2010, s. 24). Di-jital teknolojileri kullanarak içerik oluşturmak, bu içeriklerle diDi-jital toplu-ma etkin biçimde katkıda buluntoplu-mak, çevrimiçi ifade ve paylaşımı etkili ve sorumlu biçimde kullanmak dijital vatandaşlığın özünü oluşturmaktadır.

Bu nedenle öğrencilerin konuya ilişkin bilgilerini ve öğrendiklerini farklı türden çıktılar (görsel, Web sitesi, podcast, animasyon, blog, etkileşimli sunum, grafik, etkileşimli harita vb.) oluşturarak göstermesine olanak sağ-lanmalıdır. (MEB, 2020, s. 23-24).

c.  İşbirliği: Dijital okuryazarlık aynı zamanda başkaları ile iletişim kurarak sosyal bir anlam yaratma sürecidir. Dijital teknolojiler, ekip çalış-ması için birçok fırsat sunar ve işbirliğini desteklemek için özel olarak ge-liştirilen birçok ücretsiz Web tabanlı araç vardır (Hague & Payton , 2010, s. 28). İş birliği yapma ürün, anlam ve bilgi oluşturmak için başkaları ile başarılı bir şekilde çalışabilme becerisidir. Öğrencilerin dijital okuryazarlık ve takım çalışması becerilerinin gelişimini desteklemek için dijital tekno-lojileri nasıl etkili biçimde kullanabileceklerine kavramalarına olanak sağ-lanması önemlidir (MEB, 2020, s. 25). Örnek olarak Wiki’ler (Wikipedia, Wikiquote vb.), Google çevrimiçi ofis uygulamaları (Google Dokumanlar, Gooogle Hesap Tablosu, Google Slaytlar vb), Microsoft Office 365 (Out-look, Word, Excel, PowerPoint, SharePoint, Microsoft Teams, Yammer), çevrimiçi yer imi ağları (Delicious, Evernote, Pinterest) gibi uygulamalar bu kapsamda sayılabilir. Bu araçların işe koşulmasıyla öğrencilerin dijital ortamda işbirliği becerilerinin geliştirilmesi sağlanabilir (Yeşiltaş, 2019, s.

79).

Erkan Yeşi̇ltaş, Aslihan Gez 146.

Şekil 1. Dijital Okuryazarlık Bileşenleri (Hague & Payton , 2010, s. 19) d.  Etkili İletişim: Dijital okuryazar olmak, dijital iletişim araçlarının aktif kullanıldığı günümüzde bu araçlarla etkili iletişim kurmak anlamına da gelir. Dijital okuryazar olan bir kişi elindeki görevi tamamlamak için en uygun iletişim araçlarını seçebilen, bu araçları etkili bir şekilde kullan-mak için ihtiyacı olan bilgi, beceri ve anlayışa sahip iyi bir dijital iletişim araçları kullanıcısıdır (Hague & Payton , 2010, s. 34). Sınıfta öğrencilerin dijital iletişim araçlarının iletişimde kullanımı konusunda yeni anlayışlar oluşturmaları, bunları içselleştirmeleri, konuya ilişkin bilgilerini hedefle-dikleri kitleye uygun biçimde yeniden şekillendirmeleri ve paylaşmaları için fırsatlar oluşturulmalıdır (MEB, 2020, s. 27).

e.  Eleştirel Düşünme ve Değerlendirme: Eleştirel düşünme, verilen bilgileri, verileri veya fikirleri dönüştürmeyi, analiz etmeyi veya işlemeyi kapsar. Bu, muhakeme becerilerinizi kullanmak, sorgulamak, analiz et-mek, incelemek ve değerlendiret-mek, konu hakkında bir argüman oluştur-mak ya da kullanoluştur-mak anlamına gelir (Hague & Payton , 2010, s. 38). Öğ-renciler dijital okuryazarlığın diğer bileşenlerindeki becerileri (özgün çıktı

.₁₄₇

Eğitim Bilimlerinde Teori ve Araştırmalar II

oluşturmak ve bunun için hangi araçları kullanabileceğini seçmek, belirli bir amaç ve hedef kitle için sunum formatı belirlemek vb.) kazanabilmek ve geliştirebilmek için eleştirel düşünmek zorundadırlar (MEB, 2020, s.

34).

f.  Kültürel ve Sosyal Anlayış: Kültürel ve sosyal anlayış, dijital içe-riğin oluşturulmasını ve onu anlayışımızı şekillendiren sosyal, kültürel ve tarihsel etkilerin olduğunu kabul etme becerisidir. Bu beceri farklı bakış açılarının kültürel miras tarafından nasıl biçimlendirildiğini kavramayı ve dijital medyanın oluşturulup kullanıldığı sosyal ve kültürel bağlamla-rın farkında olmayı içerir (MEB, 2020, s. 34). Dijital okuryazar bireyler çevrimiçi alanların kendilerine sunduğu anlam yaratma, anlama ve pay-laşma süreçlerini kolaylaştıran okuma-yazma uygulamaları ve etkileşim fırsatlarını kullanarak kendi kültürleri ve diğer kültürler hakkında sosyal bir anlayış geliştirip ve kültürlerdeki değişimleri gözlemleyebilir (Hague

& Payton , 2010, s. 41).

g.  E-Güvenlik: Dijital olarak okuryazar gençlerin internet ve cep te-lefonları dâhil olmak üzere dijital teknolojileri keşfederken, iletişim kurar-ken, ürün oluştururken ve işbirliği yaparken kendilerini güvende tutacak seçimler yapmaları gerekmektedir (Hague & Payton , 2010, s. 44). Bu se-çimler hem yazılım (Antivirüs, Anti-Malware, Güvenlik Duvarı vb.) hem de iletişim tercihleriyle doğrudan ilişkilidir (Yeşiltaş, 2019, s. 80). Bu bi-leşen dijital teknolojilerin uygun ve güvenli bir şekilde nasıl kullanılabile-ceğinin yanı sıra halka açık hale olarak sunulan içerik türünün eleştirel bir bakış açısıyla nasıl değerlendirilebileceğine ilişkin bir anlayış geliştirmeyi de içerir.

h.  Bilgiyi Bulma ve Seçme: Dijital devrim, bilgi arama davranışını tanınmayacak şekilde değiştirmiştir ve kullanımı kolay Web arayüzleri ve arama motorları sayesinde, internette bilgiyi kolayca bulabileceğimizi, oluşturabileceğimizi ve kullanabileceğimizi düşündüğümüz tüm bilgileri

“anlaşılır” hale getirmiştir (Fieldhouse & Nicholas, 2008, s. 47). Ancak günümüzde birçok öğrencinin bağımsız olarak bir internet araştırması yapmakla görevlendirildiğinde anlayabilecekleri, amaca uygun bilgileri bulmak konusunda yeterince donanımlı olmadığını görüyoruz. Genellikle öğrenciler, kendi ödevleriyle ilgili görünen bir Web sitesi bulup içeriği doğrudan Web sitesinden çalışmalarına kopyalayıp yapıştırıyorlar. Maale-sef bu durum öğrencilerin buldukları içerikle ödevin amacına, öğrenmeye hizmet edecek şekilde ilgilenip ilgilenmedikleri ve intihal konusunda bi-linçli davranıp davranmadıkları konusunda kaygı uyandırıcıdır. Bu bileşen öğrencilerin güvenilir ve amaca uygun bilgiler bulma ve seçme becerile-riyle ilgilidir. (Hague & Payton , 2010, s. 34).

Erkan Yeşi̇ltaş, Aslihan Gez 148.

5. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Dijital