3.2. BULGULAR VE YORUMLAR
3.2.4. Katılımcıların Eğitim Düzeyi ile Duyusal Teknoloji Kabul Modeline Yönelik
Araştırma kapsamında, katılımcıların teknoloji kaygısı, yeniliklere karşı tutumları, algılanan fayda, algılanan kullanım kolaylığı, algılanan eğlence değeri, kullanıma yönelik tutum, gerçek kullanım amacı, kullanım sonrası değerlendirme, satın alma ve duyu etkinleştirici teknolojilerin kullanımı, haftalık kitle iletişim araçlarını kullanım, sosyal medya araçlarını kullanım, online alışveriş yapma nedenleri ile ilgili olarak katılımcıların eğitim durumlarına göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek amacıyla Tek Faktörlü Anova Testi kullanılmıştır.
Çalışmada eğitim düzeyi online alışveriş davranışında önemli faktörlerden biri olarak görülmektedir. Ipsos KMG’nin 2009 yılında yapmış olduğu çalışmaya göre bireylerin eğitim seviyesi arttıkça teknoloji ile olan ilişkilerinin arttığını göstermiş, bu nedenle bireylerin eğitim seviyelerinin teknolojik ürünler ile olan ilişkileri arasında doğru bir orantı olduğunu söyleyebilmek mümkündür. Ayrıca online alışverişte ödeme yapma şeklinin önemi açısından bakıldığında ve eğitim durumu ile ödeme yapma şekli açısından birçok çalışmada anlamlı farklılık bulunduğu göz önünde bulundurulursa, eğitim durumu ile online alışverişi tercih etme arasında doğru bir orantının olduğu ifade etmek mümkündür. Bu durum eğitim düzeyi yükseldikçe teknolojik yatkınlığın arttığı ve online alışveriş yapma eğilimin arttığı sonucuna ulaşılmasını mümkün kılmaktadır.
179
Tablo 44. Eğitim Düzeyi Göre Katılımcıların Teknoloji Kabul Modeli Farklılıkları (İlişkili Örneklemler İçin Tek Faktörlü ANOVA Testi)
Değişkenler Eğitim
Düzeyi F Sig. Fark
Teknolojik Kaygı İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,27 2,84 2,81 2,20 2,25 25.73 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü Yenilikçilik İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 2,99 3,40 3,49 3,50 3,50 3.103 0.015 İlköğretim Lisans Lisansüstü Algılanan Fayda İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,13 3,76 3,87 3,97 3,98 15.647 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü
Algılanan Kullanım Kolaylığı
İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,27 3,79 3,86 3,95 3,96 9.258 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü Algılanan Eğlence İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,16 3,56 3,68 3,65 3,61 3.961 0.003 İlköğretim Önlisans Lisans
Kullanıma Yönelik Tutum
İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,05 3,63 3,69 3,69 3,63 5.765 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü
Sitenin Gerçek Kullanımı
İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 2,97 3,73 3,83 3,97 4,11 16.047 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü Memnuniyet Düzeyi İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,03 3,82 3,81 3,94 3,93 14.013 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü
180 Duyu Donanımlı Teknolojilerin Kullanımı İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,04 2,87 3,24 3,38 3,40 8.489 0.000 Ortaöğretim Lisans Lisansüstü
Kitle İletişim Araçları Kullanımı İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,10 3,13 3,19 3,35 3,50 8.616 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisansüstü
Sosyal Medya Kullanımı
İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 2,92 2,81 3,04 3,08 3,04 3.817 0.004 Ortaöğretim Lisans
Online Alışveriş Yapma Durumu İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü 3,18 3,90 3,81 3,93 3,87 11.358 0.000 İlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Lisansüstü
Tablo 44 incelendiğinde, ‘Teknolojik Kaygı’ faktöründe, ilköğretim, ortaöğretim, önlisans, lisans ve lisansüstü eğitim düzeyleri arasında anlamlı farklılık olduğu görülmektedir (F=25.73, sd=3,08, p<0.05). Sheffe ve Tukey testi sonuçlarına bakıldığında farklılığın kaynağının; lisans-ilköğretim, ortaöğretim, önlisans ile lisansüstü-ilköğretim, ortaöğretim, önlisans eğitim düzeyleri arasında olduğu tespit edilmektedir. Örnekleme göre; ilköğretim eğitim düzeyindeki bireyler ( = 3.27); ortaöğretim ( =2.84), önlisans ( =2.81), lisans ( =2.20), lisansüstü ( =2.25) eğitim düzeyindeki bireylere göre daha fazla teknolojik kaygıya sahiptir. Teknolojik determinist düşünün salt temellerinde yatan sayıltı, fayda/çıkar ve tansiyon/bunalım hattında sürdürülen tartışmanın verileri ile kurulmaktadır. Teknolojinin hayatı kolaylaştıran, ancak kişideki/toplumdaki içsel çatışıklıkları açığa çıkaran rahatsız edici faydası, rasyonel eylem sistemlerinde birer eyleyici olarak konumlanan kişi ya da grubun araçlarla kuduğu ilişkide kendiliğinden ödün vermesi ya da dijital sistemler karşısındaki konumundan endişelenmesi ile sonuçlanabilir. Çünkü araçsal dolayımda kendine ayrıcalıklı bir sosyal pratik kurgulama ve gündelik hayattaki kopuklukları tamamlama gayesi güden; bu durumu da ‘kolaylık’ formülasyonu ile nominal hale getiren kullanıcı birey ya da kitle, araçlarla bütünleşme ve özvarlığını anlamlandıran benlik bilgisinin güvenliğini koruma noktasında tereddütler ve
181 aksamalarla karşı karşıya kalabilir. Eğitimin bu noktadaki formal kademelerinin, teknolojik kaygı belirleyeni odağında kaygısal farklılıklar yaratması olağandır. Nitekim ilköğretim ile lisans eşiği ve sonrasındaki kademeler arasındaki bilgi sermayesi farklılığı, teknolojinin araçsal görünümlerinin ötesinde kavramsal bir ilişkinin varlığına işaret etmektedir. İlöğretim seviyesindeki bireyin teknolojiyi kullanma becerileri ve bilgi sermayesi ile ilerleyen kademelerdeki bilgi stoklarının farklı olması, ortaya çıkan tabloyu anlamlı kılmaktadır. Teknoloji hakkında yüzeysel bilgi sahibi olan ve araçların toplumsal sistemlerdeki fonksiyonlarının neleri tetiklediğine karşı sınırlı farkındalık geliştiren ilköğretim düzeyindeki kitle, teknik bilgiyi daha fazla içselleştiren ve toplum ile teknoloji arasında sosyolojik bağlantılar kurabilen daha yüksek eğitim kademelerine ulaşan kişiler karşısında dezavantajlı sayılabilir. Nihayetinde eğitimin formatif amaçları arasında en önemli olanlarından biri, kişinin toplumsal uzuvlarını merkezi mekanizmalarla bütünleştirerek sosyalleşme evrelerini tamamlamaktır. Eğitim sürecinin herhangi bir uğrağında bu yetkinlikten mahrum kalan kişi, sosyal varlığının bağıntılı olduğu teknolojik katmanları kestiremediği için noksanlıktan kaynaklanan kaygı faktörünü daha fazla hissetmektedir.
‘Yenilikçilik’ faktörü kapsamında da araştırmaya katılan bireyler, eğitim düzeyleriyle karşılaştırıldıklarında anlamlı farklılık ortaya çıkmaktadır (F=3.103, sd=2,73, p<0.05). Sheffe ve Tukey testi sonuçlarına göre bu farklılık ilköğretim- lisans ve lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler arasındadır. Test sonuçlarına göre; önlisans, lisans ve lisansüstü eğitim düzeyindeki bireyler ( = 3.5); ortaöğretim ( =3.4) ve ilköğretim ( =2.99) eğitim düzeyindeki bireylere göre yeniliklere daha yatkındır. Rogers’ın yeniliklerin/inovasyonun yayılım süreçleri üzerine geliştirdiği kuramsal sistemde, yeniliğe uyum sağlayan kitlelerin ideal tiplerini kategorize ederken kullandığı (1983: 247-250), beş faktörlü tasnifte, yenilikçiler, erken uyum sağlayanlar, erkenci çoğunluk, geç çoğunluk ve gelenekçilerden söz edilmektedir. Yenilikçiler sınıfı, yeniliğin difüzyonunda en hızlı uyumu gösterirken, gelenekçi olarak adlandırılan sınıf, yeniliğe karşı setler çeken ve en yavaş ilerlemenin sağlandığı sosyal kitleleri ifade etmektedir. Bu sınfılandırmada önemli detaylardan
182 biri, yenilikçi ve erken uyum sağlayanlar gurubunun genellikle lisans ve üstü eğitim kademelerinin temsilcileri olmalarıdır. Aynı şekilde muhafazakâr ve gelenekçi sınıfta ise eğitim kademelerinin giderek aşağı indiği bir istatistik görülmektedir. Tabloda açığa çıkan farklılık ilişkisini, Rogers’ın kuramı perspektifinden okumak mümkündür. Çünkü eğitim ve yenilikçilik değişkenleri arasında, eğitimin yoğunluğu ve kademelerinin belirleyici rolünden söz edilebilir.
‘Algılanan Fayda’ maddesinde; anlamlı farklılığın ilköğretim eğitim düzeyinde olan bireyler ile ortaöğretim, önlisans, lisans ve yüksek lisans eğitim düzeyine sahip bireyler arasında olduğu görülmektedir (F=15.647, sd=3,510, p<0.05). Çoklu karşılaştırma tablosuna göre; lisans ve lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler ( =3.98), önlisans ( =3.87), ortaöğretim ( =3.76), ilköğretim ( =3.13) eğitim düzeyine sahip bireylere göre daha fazla fayda algıladığını düşünmektedir. ‘Algılanan Kullanım Kolaylığı” maddesinde ise anlamlı farklılığın ilköğretim eğitim düzeyine sahip bireyler ile ortaöğretim, önlisans, lisans ve lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler arasında olduğu anlaşılmaktadır (F=9.258, sd=2,189, p<0.05). Araştırmaya cevap verenler arasında lisans ve lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler ( =3.96), önlisans ( =3.86), ortaöğretim ( =3.79), ilköğretim ( =3.27), eğitim düzeyine sahip bireylere göre kullanımın daha kolay olduğunu savunmaktadır. Algılanan fayda ve algılanan kullanım kolaylığı ölçeklerinde saptanan sonuç, ikinci medya çağının en önemli tartışma alanlarından biri olan ‘Dijital Uçurum’ kapsamında değerlendirilebilir. Dijital uçurum, kişilerin araçsal sistemlerde bir kullanıcı ya da hedef kitle olarak iletişimsel eylem gerçekleştirdiği süreçlerdeki eşitsizlikler ve olanaklardan istifade etme/faydalanma modlarına atıfta bulunmak için kullanılmaktadır. Dijital uçurumun oluşmasında en büyük etkenler, teknolojik bilgi sermayesi ve araçlara ulaşımın zorlaşması olarak ifade edilebilir. Bilgi sermayesi ve araçlara ulaşım kolaylığı bağlamında, eğitim statüsünün önemli bir belirleyen olduğu düşünüldüğünde, sınıfsal farklılıkların algılanan fayda ve kullanım kolaylığı değişkenlerindeki etkinliği sezilmektedir. Çünkü eğitim ile birlikte yükselen teknolojik bilgi sermayesi, kullanım spektrumunun çeşitlenmesi ve daha rasyonel opsiyonların ortaya çıkmasının
183 katalizörüdür. Yüksek eğitim kademesindeki kullanıcıların, daha alt kademelerden kişilere nazaran daha fazla depoladığı ve geliştirdiği teknolojik bilgi arkaplanı, bilinçli/rasyonel pratiklerin bir sonucu olarak algılanan faydayı arttırmakta ve araçlara daha fazla hakim olunan kolaylık sürecini yaratmaktadır. Nitekim araçlarla, yazılımlarla ve yazılımlardaki insan faktörleri ile etkileşimin en yüksek olduğu nokta, kullanımın kolaylaştırıldığı eşiktir. Kullanım becerisini sürekli arttırarak sistem içindeki konsantrasyonunu ve motivasyonunu sağlamlaştıran yüksek eğitimli kitle, öğrenme sürecini aktif bir özne olarak sürdürmekte, bilgi birikim stoğunun hacmini genişletmektedir.
‘Algılanan Eğlence’ faktörüne gelindiğinde, ilköğretim, önlisans ve lisans eğitim düzeyine sahip bireyler arasında anlamlı farklılığın olduğu ortaya çıkmaktadır (F=3.961, sd=3,847, p<0.05). Örnekleme göre; önlisans eğitim düzeyindeki bireyler (
= 3.68); lisans ( =3.65), ortaöğretim ( =3.56), ilköğretim (=3.27) eğitim düzeyindeki bireylere göre daha fazla eğlenceli bulmaktadır. Yeni medya enstrümanlarının baskın olduğu dijital kültürdeki anahtar kelimelerden biri eğlencedir. Eğlence faktörü, diğer tüm enformatik süreçler ile iç içe geçerek onların doğasını değiştirmekte ve süreçlerin eğlenceli yönlerinin kullanım örüntülerinde yaygın kültürlere dönüştüğü göze çarpmaktadır. Eğlence arayışı, eğitim kademesi farketmeksizin, kullanıcıların istisna tutumları dışında ortak bir kültürel deneyimdir. Bu çalışmanın örneklem grubunda ortaya çıkan farklılık düzeyi, örneklem birimlerinin istisna tutumları ile ilişkilendirilebilir. Bunun yanı sıra, diğer kademelerden örneklem birimlerinin, önlisans düzeyindeki birimlerden çok da farklı olmayan görüş bildirimleri, aradaki farkın anlamlı bir teorik açılımı gerektirmediğini ortaya koymaktadır. Çünkü önlisans düzeyindeki bireylerin, diğer eğitim düzeylerinden bireylere göre daha fazla eğlence algıladıkları hususunu genellemek için yeterli tektik ve altyapı bulunmamaktadır. Bu problematik, kapsamlı çalışmalarla sınanarak daha sistemli açıklamalar yapılabilir.
‘Kullanıma Yönelik Tutum’ maddesinde ise; ilköğretim- ortaöğretim, önlisans, lisans ve lisansüstü eğitim düzeyleri arasında anlamlı farklılık olduğu görülmektedir (F=5.765, sd=3,220, p<0.05). Araştırmaya katılanlar arasında önlisans ve lisans
184 eğitim düzeyindeki bireyler (= 3.69), ortaöğretim ( = 3.63), lisansüstü ( = 3.63), ilköğretim eğitim ( = 3.05) düzeyine sahip bireylere göre daha güçlü tutumlara sahiptir. Tablodaki testle saptanan farklılıklar, tutum düzeylerinin eğitim düzeylerine göre değişkenlik gösterdiğini ortaya koymakla birlikte, net bir ayrımı göstermemektedir. Çünkü lisans eğitimi bir eşik kabul edildiğinde, ortaöğretim düzeyindeki örneklem birimlerinin, lisansüstü düzeydeki birimlere oranla daha güçlü tutum geliştirmesi; tutuma bağlı farklılığın doğrudan eğitim faktörü ile ilişkili olmadığını ve başka faktörlerin de incelenmesi gerektiğini anlatmaktadır. Çünkü tutum parametresi, bireylerin çoklu demografik, sosyal ve psikolojik varyasyonları ile birlikte anlamlı kabul edilebilir. Tutumu belirleyen faktörler arasında başat olanı saptamak için, daha derinlere inmek ve tutuma neden olan itkiyi ayıklamak gerekmektedir. Ancak eğitim sürecinin, tutum belirleyenleri arasında önemli bir konumda olduğunu belirtmekte fayda vardır.
‘Sitenin Gerçek Kullanımı’ maddesinde ise; ilköğretim- ortaöğretim, önlisans, lisans ve lisansüstü eğitim düzeyleri arasında anlamlı farklılık olduğu görülmektedir (F=16.047, sd=1,828, p<0.05). Çoklu karşılaştırma tablosuna göre; lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler (= 4.11), lisans ( = 3.97), önlisans ( = 3.83), ortaöğretim (= 3.73), ilköğretim ( = 2.97) eğitim düzeyine sahip bireylerden daha fazla süper yakınlaştırma ve alternatif görüntüleme seçeneklerini kullanmaktadır. Bir önceki testin aksine, sitenin gerçek kullanımı değişkeninde, eğitim faktörünün doğrudan bir belirleyen olduğu görüşü savunulabilir. Çünkü gerçek kullanım sistematiğinin yoğunluk düzeyleri incelendiğinde, en üst eğitim kademesinden en alta doğru düzenli bir sıralamanın saptanması, anlamlı bir ilişkiye işaret etmektedir. Bu bakımdan eğitim düzeyi yüksek olan kitlelerin, eğitim düzeyi alt sınırlarda kalan kişiler karşısındaki gerçek kullanım performanslarının daha güçlü olduğu çalışma bulgularıyla tanıtlanmıştır. Ancak burada, formel eğitimin, enformel süreçlere göre daha baskın olması ilginç bir sonuç olarak görülmelidir. Çünkü teknoloji kullanım becerisi kimi zaman, eğitim düzeyinden çok yaş düzeyine bağlı bir durumdur ve kişilerin formel eğitim düzeyine bakılmaksızın teknolojik öğrenmelerin etkin işlediği görülebilir. Örneklendirilecek olursa, Lisansüstü eğitime
185 sahip yaşlı bir kullanıcı ile ortaöğretim düzeyindeki Z kuşağı temsilcisi bir genç kullanıcı arasında, süper yakınlaştırma ve alternatif görüntüleme seçeneklerinin kullanımı açısından anlamlı farklılıkların olması varittir.
‘Memnuniyet Düzeyi’ faktöründe; ilköğretim eğitim düzeyine sahip bireyler ile ortaöğretim, önlisans, lisans ve lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler arasında anlamlı farklılık olduğu ortaya çıkmaktadır (F=14.013, sd= 3,022, p<0.05). Araştırmaya katılan bireylerin eğitim düzeyleri kapsamında memnuniyet durumları karşılaştırıldığında lisans eğitim düzeyine sahip bireylerin ( = 3.94), ortaöğretim ( = 3.82), lisansüstü ( = 3.93), ilköğretim ( = 3.03) ve önlisans ( = 3.81) eğitim düzeyine sahip bireylerden daha memnun olduğu görülmektedir. Memnuniyet faktörü, yenilikçilik, kullanım kolaylığı, algınana fayda ve diğer birçok değişkenin terkibi ile oluşmaktadır. Bu açıdan memnuniyet düzeyini tek bir parametre ile okuma ve anlamlandırma çabası yetersiz kalmaktadır. Eğitim belirleyeninin memnuniyet düzeyi ile anlamlı bir ilişkisi saptanmasına rağmen, doğrudan etki oluşturduğu söylenemez. Ancak bir önceki tablolarla birleştirildiğinde, memnuniyet düzeyinin eğitim ile doğrudan bir ilişkisi olduğu göze çarpmaktadır. Memnuniyet çoğu zaman uzun periyodların bir sonucu olarak kişinin güçlü tutumları arasında yer alırken, kimi zaman ise anlık kullanım aksaklıkları ve etkileşim sürecindeki gürültülerden etkilenerek tutum değişikliği şeklinde kendini gösterebilir. Bu nedenle memnuniyet faktörünün hinterlandında, eğitimin de yer aldığı güçlü faktörlerin ilişkili olduğu çoklu yapılar aranmalıdır. Bu faktörler, kullanım pratiği olarak tanımlaman süreçte bir araya getirildiğinde, memnuniyet düzeyinin kurucu sacayakları hakkında genelleyici ifadeler kullanılabilir.
‘Teknolojilerin kullanımı’ maddesinde; ortaöğretim eğitim düzeyine sahip bireyler ile lisans ve lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır (F=8.489, sd=3,813, p<0.05). Çoklu karşılaştırma tablosunda ise; lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler ( = 3.4), lisans ( = 3.38), önlisans ( = 3.24), ortaöğretim ( = 2.87), ilköğretim ( = 3.04) eğitim düzeyine sahip bireylere göre teknolojileri kullanmaya daha yatkın olduğu anlaşılmaktadır. ‘Kitle İletişim Araçları Kullanımı’ maddesinde ise; lisansüstü eğitim düzeyi ile ilköğretim,
186 ortaöğretim, önlisans eğitim düzeyleri ile anlamlı farklılık görülmektedir (F=8.616, sd=3,667, p<0.05). Araştırmaya katılan bireylerden toplanan verilere göre; lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler ( = 3.5), lisans ( = 3.35), önlisans ( = 3.19), ortaöğretim ( = 3.13), ilköğretim ( = 3.1) eğitim düzeyine sahip bireylerden daha fazla kitle iletişim araçlarını kullanmaktadır. ‘Sosyal Medya Kullanımı’ faktörüne gelindiğinde; ortaöğretim eğitim düzeyine sahip bireyler ile lisans eğitim düzeyine sahip bireyler arasında anlamlı farklılık olduğu anlaşılmaktadır (F=3.817, sd=4,845, p<0.05). Çoklu karşılaştırma tablosuna bakıldığında; lisans eğitim düzeyine sahip bireyler ( = 3.08), lisansüstü ( = 3.04), önlisans ( = 3.04), ilköğretim ( = 2.92), ortaöğretim ( = 2.81) eğitim düzeyine sahip bireylerden daha fazla sosyal medya kullandığı fark edilmektedir. Kullanıcıların ‘kullanım’ pratiklerinin eğitim faktörü ile ilişkisini gösteren bu test grupları, eğitim düzeyleri ile kullanım motivasyonu arasındaki farklılığı sunmakla birlikte, başka faktörlerle ilişkili olduğu düşünülen kompleks sonuçlar ortaya koymuştur. Eğitim düzeyinin doğrudan ve sistemli bir belirleyen olduğu tek test, kitle iletişim araçlarını kullanım düzeyi üzerinde gerçekleştirilen testtir. Bu test, eğitim düzeyi arttıkça, kitle iletişim araçlarını kullanım pratiklerinin de yaygınlaştığını ifade etmektedir. Sistematik bir farklılığın gözlenmediği testlerde ise, en teorik yorum; yükseköğrenim ile orta ve ilköğrenim kategorileri arasındaki baskın farklılıkların, lisans ve üstü düzeylerdeki bilgi sermayesi ile ilişkilendirebilecek yapıda olmasıdır. Bu yorumdaki en önemli kıstas, ilköğretim düzeyinin hiçbir testte baskın çıkmamasından kaynaklanmaktadır. Ancak kullanım pratiğinde, yukarıda da sözü edilen dijital uçurum, mobilize imkanlar ve teknolojik mülkiyet özelliklerinin aranması, gelir düzeyi faktörlerinin dikkate alınması ve yaş grubuna bağlı değişkenlerin hesaba katılması gerekmektedir. Bunun yanı sıra kullanıcıların online alışveriş kültürüne hangi oranda aşina oldukları ve kitle iletişim araçları kategorisinden hangilerini daha fazla tercih ettikleri de önem arz etmektedir. Kişilerin kitle iletişim araçlarını hangi ihtiyaçlarına doyum sağlamak için tercih ettiklerinin belirlenmesi, eğitim düzeyi ilişkisini de daha anlamlı yapacaktır. Çünkü kullanım pratiği, kullanıcının araçtan ve içeriklerden elde ettiği doyumlanma ile doğru orantılıdır. Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı (Katz v.d., 1974), eğitim
187 özelliklerinden ziyade, ihtiyaçlar ve ihtiyaçların kitle iletişim araçları ile ilişkilendirilmesinin önemine vurgu yapmaktadır. Bu nedenle kullanıcı özellikleri, aracın yapısından kaynaklanan çoklu değişkenler ve ihtiyaçların düzenlenmesi ile ilintili bir süreci tamamlamaktadır.
‘Online Alışveriş Yapma Durumu’ maddesinde; anlamlı farklılığın ilköğretim eğitim düzeyine sahip bireyler ile ortaöğretim, önlisans, lisans ve lisansüstü eğitim düzeyine sahip bireyler arasında olduğu anlaşılmaktadır (F=11.358, sd=7,527, p<0.05). Test sonuçlarına bakıldığında; lisans eğitim düzeyine sahip bireyler ( =3.93), ortaöğretim ( = 3.9), lisansüstü (=3.87), ilköğretim ( = 3.18), önlisans ( = 3.81) eğitim düzeyine sahip bireylere göre daha fazla online alışveriş yapmaya yatkındır. Online alışveriş, dijital platforma intikal ettirilen tüketici davranışların yeni bir formasyonu olarak tanımlanabilir. Mekanları ve fiziki katılımı aradan çeken bu sistemde, kullanıcının önceliği alışverişin katılım deneyimini kuvvetlendirmesi, ürüne yakınlık/ayırt edebilme ve güvenlik unsurları ile şekillenmektedir. Eğitim bazlı farklılık ilişkisine bakıldığında, önlisans düzeyindeki katılımcıların ilköğretim düzeyindeki kullanıcıların gerisinde kalması, meselenin arkaplanında daha farklı etkenlerin aranması gerektiğini göstermektedir. Çünkü mevcut kuramsal bilgiler ve yaklaşımlara zıt bir sonuç içeren test, eğitim düzeyleri arasındaki farklılığın başka bir değişkenin varlığına bağlı olduğunu söylemektedir. Ancak lisans eğitim düzeyinin tekrar eden baskınlığı, eğitim faktörünün de online alışveriş süreçlerinde etkili olduğu varsayımına katkı sunmaktadır. Nitekim toplumsal imkanları ve süreçleri idare etme becerisinin eğitim düzeyiyle ilişkili olduğu mevcut toplumsal düzeneklerde, online alışveriş yaygınlığının eğitim düzeyi arttıkça büyümesi ve genişlemesi olağan bir durumdur. Önlisans düzeyinin azınlıkta kaldığı göstergeler ise, örneklem grubunun müstesna özellikleri içinde aranabilir (Bkz. Ek19).
Elde edilen bulgulara göre Hipotez 27, Hipotez 28, Hipotez 31, Hipotez 32, Hipotez 33 tüm kategorilerde doğrulanmıştır. Hipotez 29, Hipotez 30, Hipotez 34, Hipotez 35 çoğunlukla doğrulanmıştır. Ayrıca Hipotez 36 yalnızca lisans kategorisinde, Hipotez 37 ortaöğretim ve lisans kategorisinde, Hipotez 38 de sadece ilköğretim kategorisinde doğrulanmıştır.
188
3.2.5. Katılımcıların Gelir Durumu ile Duyusal Teknoloji Kabul Modeline