Araştırmanın Evren Örnekleminin Belirlenmesi ve Alan Uygulaması

Sosyal bilimlerde veri toplama teorik bir çerçevenin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunduğu için araştırma açısından oldukça önemlidir. Daha sonra, verilerin

120 elde edilme biçiminin seçilmesi ve kimlerin araştırmaya dahil olacağının belirlenmesinin, özellikle yanlış toplanan veriler için herhangi bir analiz yapılamadığı için, sağlam bir inceleme ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Çalışmada araştırma evreni, daha önce online alışveriş yapmış ve duyu etkinleştirici teknolojileri denemiş olan kişilerden oluşmaktadır. Araştırma evreni bu nedenle oldukça geniştir. Cevaplayıcıların özellikleri değerlendirilerek evreni temsil yeteneğine sahip, cevaplamaya gönüllü kişiler çalışmaya dahil edilmiştir. İnternet üzerinden alışveriş yapma oranında her geçen gün büyüme gözlemlenmekte, bu nedenle de evren her geçen gün büyümeye devam etmektedir. Ancak araştırmanın yapıldığı tarih temel alındığında araştırmanın evreni TÜİK (2017) verilerine göre ‘25.000.000’ olarak belirlenmiştir.

Sosyal bilimlerde örneklem hesaplanması oldukça önemli bir noktadır. Örneklemi etkileyen birçok değişken olması nedeniyle örneklemin hesaplanırken araştırmacının uygun veriye ulaşması amacıyla yeterli büyüklüğü sağlaması gerekmektedir (Karasar,2005: 111-116). Bu nedenle çalışmada kullanılacak asıl örneklem sayısının belirlenmesinde örneklemin alındığı-çekildiği evreni temsil etmesi esas alınmıştır. Çalışmada evreni ne kadar ve hangi büyüklükte bir örneklemin temsil edebileceği konusu oldukça önemlidir. Örneklem büyüklüğünde evrenin büyüklüğü ve kendisine göre örneklem alınan değişkene göre evren ne denli büyükse örneklemin de o kadar büyük olması gerekmektedir (Balcı, 2004: 91).

Tablo 3’de ortalama örneklem büyüklüklerinde doğru kestirim olasılıkları gösterilmiştir. Tablodaki asıl belirleyici örneklemin evrene oranı olmayıp, gerçek örneklem büyüklüğüdür. Genelde 150’ye ya da 200’e kadar olan örneklem artışlarında kestirimde istenen büyüklüğe ulaşılabilir. Farklı büyüklükteki evrenler için kurumsal örneklem büyüklükleri ve %95 keskinlik düzeyi ile tolerans gösterilebilir hata için gerekli örneklem büyüklükleri Tablo 3’de gösterilmektedir (Balcı, 2004: 91-93).

121

Tablo 3. Evrenler için Örneklem Büyüklükleri ve Hata Payları

Evren %5 %4 %3 %2 100 79 85 91 96 500 217 272 340 413 1.000 277 375 516 705 5.000 356 535 879 1.622 50.000 381 593 1.044 2.290 100.000 382 596 1.055 2.344 1.000.000 384 599 1.065 2.344 25.000.000 384 600 1.067 2.400 Kaynak: Balcı,2004:95

Bu doğrultuda belirlenen kriterler ve sınırlılıklar da göz önüne alınarak çalışmada 25.000.000 kişilik evreni %3’lük hata payı ile örneklemi 1067 katılımcının temsil edebileceği düşünülmüştür. Anket uygulaması tüm Türkiye genelinde; 2018 yılı Mart ve Nisan ayları içerisinde online olarak, katılımcılarla anket sisteminin linki paylaşılarak gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara sistemsel olarak ilk soruda online alışveriş yapıp yapmadıkları sorulmuştur. Sistemde ‘Evet’ ve ‘Hayır’ olmak üzere iki seçeneğe sahip soruda ‘Evet’ seçeneğini işaretleyenler anket sorularına ulaşabilmiş, ‘Hayır’ seçeneğini işaretleyenler ise anket sorularını görmeden direkt olarak anket yanıtlama sisteminden çıkarılmıştır. Mevcut durum incelendiğinde zaman ve maliyet sınırlılıkları başta olmak üzere cevaplama konusundaki kişilere gizlilik sağlanması, doldurulan anketlerin verilerinin elektronik dosya formatında indirilmesi, doldurulan anketlerin raporlarını anlık olarak görüntüleyebilme ve raporlama kolaylığı, anketleri çeşitli yollarla katılımcıların erişimine açma gibi nedenlerle anketlerin elektronik ortamda gerçekleştirilmesinin yararlı olacağı düşünülmüştür. Araştırma kapsamında 1352 anket katılımcısına ulaşılmış, bunların arasından amaçlı örnekleme yöntemi esas alınarak 1100 geçerli anket formu değerlendirmeye alınmıştır.

Yargısal örnekleme tekniği olarak da adlandırılan amaçlı örnekleme tekniği, katılımcıların sahip oldukları nitelikler nedeniyle bir katılımcının bilinçli seçimi anlamına gelmektedir. Altta yatan teorilere veya belirli sayıda katılımcıya ihtiyaç

122 duymayan bir tekniktir. Bu örnekleme tekniğine göre, araştırmacı neyin bilinmesi gerektiğine karar verir ve bilgi ya da deneyim nedeniyle bilgiyi sunabilecek ve istekli olan kişileri bulmaya çalışır. Mevcut kaynakların en doğru şekilde kullanılması için bilgi bakımından zengin vakaları belirlemek ve seçmek için tipik olarak nitel araştırmalarda kullanılır. Bu, bir çıkar olgusu ile yetkin ve iyi bilgilendirilmiş bireylerin ya da birey gruplarının tanımlanmasını ve seçilmesini içerir. Bilgi ve deneyime ek olarak, erişilebilirliği ve katılmaya istekli olmanın önemini ve deney ve fikirleri ifade edici, etkileyici ve yansıtıcı bir şekilde iletebilme yeteneğini not edin. Kasıtlı olarak çağların, arka planların ve kültürlerin farklı bir kesitini içeren rastgele çalışmaların aksine, amaçlı örneklemenin ardındaki düşünce, ilgili araştırmaya daha iyi yardımcı olabilecek belirli özelliklere sahip insanlara odaklanmaktır (Etikan vd.,2015: 2).

Yıldırım ve Şimşek (2011, s. 107-115), araştırmacının örneklem seçimi konusunda tercihini ortaya koyarak, araştırmanın amacına en uygun ve en zengin veriyi sağlayabilecek birimleri seçebileceklerini belirtmektedir. Bu örnekleme yöntemi amaçlı örnekleme olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca Patton da (2014, s. 45- 46) araştırmalarda örneklemin belirlenmesinde, çalışılan konu ile ilgili olarak daha fazla bilgi sunacak kaynakları seçmenin temel amaç olduğunun altını çizer. Lincoln ve Guba da (1985, s. 233-234), bilimsel çalışmalarda örneklem seçiminde olabildiğince geniş miktarda bilgi sağlayacak seçimler yapılması gerektiğini belirtir. Bu nedenle de örneklem seçimi, amaca dayalı gerçekleştirilmelidir.Benzer şekilde kartopu örnekleme ise tanımlanmış bir evrende bir birimi araştırma ölçütlerine uygun olan belirli özelliklerine göre başlangıç birimi olarak belirlemek ve ardınan bu birimle türdeş özelliklere sahip diğer birimlere ulaşmaktır. Böylelikle ulaşılmak istenen bir veri kaynağı araştırmacıyı daha birçok başka kaynağa götürecektir. Kar üzerine yuvarlanan bir kar topunun gittikçe büyümesi gibi, araştırma sürerken örnekleme yeni eklenen başka birimlerle örneklem hacmi giderek büyür (Taylan, 2015:76-77; Erdoğan, 2012:213).

Yukarıdaki açıklamalar göz önünde bulundurularak bu araştırmada, amaçlı ve kartopu örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmacı ilk olarak internet üzerinden

123 alaışveriş yapan bireylerin sayılarına Tuik (2017) verilerine ulaşmış ardından internet üzerinden alışveriş yapan farklı sosyo ekonomik statülere sahip 569 erkek ve 532 kadın anket çalışması yapmıştır. Anket çalışması online olarak gerçekleştirilmiştir. Örneklem seçimi sürecinde de araştırmacı ilk olarak internet üzerinden alışveriş yapan bir grup bireye ulaşmış ardından bu katılımcıların tavsiyeleri doğrultusunda diğer katılımcılara da ulaşmayı başarmıştır. Katılımcıların sosyo demografik özelliklerine araştırma bulguları bölümünde detaylı olarak yer verilmiştir.