Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa’nın Tevârihü’s-Selâtin-i Osmaniyye Adlı Eserinde Efsaneler

Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, eserinde 2 efsane aktarmaktadır. Bunların ikisi de tarihî efsaneler sınıfına girmektedir.

4.1.2.4.1. Tarihî Efsaneler

Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa’nın aktardığı iki tarihî efsanenin biri Devlet’in kuruluş efsaneleri grubuna, diğeri ise savaşlar ve fetihler ile ilgili efsaneler grubuna girmektedir.

4.1.2.4.1.1. Devlet’in Kuruluş Efsaneleri

Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, Ertuğrul Gazi hakkında bilgi verirken onun Kur’an-ı Kerim’e gösterdiği hürmet sonucunda saltanat ile müjdelendiği bir rüya efsanesi aktarmaktadır.

Efsane 1

Efsanenin Adı: Ertuğrul Gazi’nin Kur’an-ı Kerim’e Hürmet Rüyası

Efsanenin Konusu: Ertuğrul Gazi’nin gördüğü, ona ve nesline saltanatı müjdeleyen rüya konu edilmektedir.

Efsanenin Özeti: Ertuğrul Gazi bir gün bir fakihin evine gelir. Oturduğu sırada Fakih, arkasında saygı gösterilmesi gereken bir kitap olduğunu söyleyerek Ertuğrul Gazi’nin yerini değiştirmesini ister. Bu kitabın ne olduğunu soran Ertuğrul Gazi’ye Fakih, “Kur‘an-ı Kerim” cevabını verir. Evdekiler uyuduktan sonra Ertuğrul Gazi kalkar ve yıkanarak Kur‘an-ı Kerim’e doğru dönüp namaz kılar gibi ellerini göbeğinin üzerine koyarak sabah olup ev halkı uyanıncaya kadar ayakta durur. Bu durumu ev halkından gizleyen Ertuğrul Gazi uyur ve rüyasında Allah tarafından birinin kendisine, “Kelâmımıza saygı gösterdin ve onu arkanda bırakmadın. Biz de seni, arkandan gelecekleri ve çocuklarını yüceltiriz” dediğini görür.

Efsanede Yer Alan Zaman(lar): Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan önce Ertuğrul Gazi’nin bir fakihin evinde misafir olduğu gece.

Efsanede Yer Alan Mekân(lar): Ertuğrul Gazi’nin misafir olduğu Fakih’in evi.

Efsanede Yer Alan Kişi(ler): Ertuğrul Gazi, bir fakih. Efsaneyle İlgili Maddi Unsur(lar): Kur’an-ı Kerim.

Efsanede Yer Alan Motifler: F1068. Realist Rüya, M183. Dinî Yemin ve Sözler, P485. Bilgin Kişi, Q112. Krallık Vererek Mükâfatlandırma, V50. Dua, (T)V213. Peygamber Olarak Hz. Muhammed.

Efsane Hakkında Notlar: : Müellif eserin başında, Gündüz Alp’ın vefatından sonra yerine geçen oğlu Ertuğrul Gazi hakkında bilgi verirken onunla ilgili bu efsaneyi “Hikâye edildiğine göre” diyerek nakletmektedir. Efsanenin hikâye olarak aktarıldığı görülür. Efsanenin benzeri Mevlânâ Mehmed Neşrî’nin Cihânnümâ adlı eserinde de karşımıza çıkarken Kemal’in Selâtîn-nâme’sinde ise efsane, Osman Gazi’ye bağlı olarak anlatılmaktadır. Osmanlı nesline saltanatı müjdeleyen bu efsane ile Devlet’in kuruluşu ve hanedanının hâkimiyeti dinî olarak meşrulaştırılmak istenmektedir.

Efsanenin Metni:

“Hikâye edildiğine göre Ertuğrul bir gece fakih bir adamın evine inmişti. Oturunca fakih ona dedi ki:

- Yerini değiştir. Çünkü tam arkanda saygı gösterilmesi gereken bir kitap vardır!..

Ertuğrul:

- Tanrının kerem sahibi Muhammed’e -salât ve selâmların en iyisi üzerine olsun- indirdiği kelâm-ı kadîmidir!..

Evdekiler uyuduktan sonra Ertuğrul kalktı, yıkandı. Hakkında hiçbir şüphe beslenmeyen kitap tarafına döndü. Namaz kılanlar gibi ellerini göbeğinin üstüne koydu. Gönül alçaklığı içinde, sabah olup da evdekiler uyanıncaya kadar ayakta durdu. Bu halini ve Tanrının kitabına karşı gösterdiği saygıyı onlardan gizledi. Sonra uyudu. Düşünde yüce Tanrı tarafından birisinin ona:

- Kelâmımıza büyük saygı gösterdin. Onu arkanda bırakmadın. Biz de seni, arkandan geleceklerini ve çocuklarını yüceltiriz, dediğini gördü.” (Konyalı, 1949: 343-344).

4.1.2.4.1.2. Savaşlar ve Fetihler ile İlgili Efsaneler

Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, Osmanlıların Rumeli’ye geçişini anlattığı sırada Süleyman Paşa’nın Rumeli’ye bir salla geçişine dair efsane aktarmaktadır.

Efsanenin Adı: Süleyman Paşa’nın Rumeli’ye Geçişi

Efsanenin Konusu: Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa’nın Rumeli’ye bir salla geçişi konu edilmektedir.

Efsanenin Özeti: Rumeli’yi fethe yönelen Süleyman Paşa, askerleriyle birlikte deniz kıyısında “Kemer” adlı bir yere gelir. Burada bulduğu öküzlerin derileri ve ağaç dalları ile kırk kişi alacak büyüklükte sal yaparlar. Süleyman Paşa, askerinin bir kısmı ile bu sala binerek denizi geçer.

Efsanede Yer Alan Zaman(lar): Süleyman Paşa ve askerlerinin Rumeli’yi fethe yöneldikleri zaman, Kemer’e geldikleri ve Rumeli’ye geçtikleri zaman.

Efsanede Yer Alan Kişi(ler): Süleyman Paşa / Emir Süleyman, askerler, gayrimüslimler, 40 kişi.

Efsaneyle İlgili Maddi Unsur(lar): Öküz derisi, kuru ağaç parçaları, gemi. Efsanede Yer Alan Motifler: H990. Vazifenin Yerine Getirilmesi, P30. Şehzadeler, P461. Askerler, V320. Kâfirler, Z71.12. Formilistik Sayı: 40.

Efsane Hakkında Notlar: Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa’yı Rumeli’ye fethe göndermesi olayını anlatırken Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, “Şaşılacak şeydir” diyerek bu efsaneyi aktarmaktadır. Efsanede belirtilen Kemer; bugünkü Çanakkale ili Biga ilçesine bağlı, aynı adlı köydür. (Sezen, 2017: 448). Ortaylı, Süleyman Paşa’nın Rumeli’ye sal ile geçmesini son derece romantik, güzel bir menkıbevi olay olarak nitelendirmektedir (Ortaylı, 2004: 18). Efsanenin benzeri Şükrullah’ın Behcetü’t-Tevârîh, Âşıkpaşazâde’nin Tevârih-i Âl-i Osman, Oruç b. Âdil’in Tevârih-i Âl-i Osman, Mevlânâ Mehmed Neşrî’nin Cihânnümâ, Mehmed bin Hacı Halîl El-Konevî’nin Târih-i Âl-i Osman ve Kemal’in Selâtîn-nâme adlı eserinde karşımıza çıkmaktadır.

Efsanenin Metni:

“Şaşılacak şeylerdendir: Süleyman Paşa çerisiyle birlikte Rumeli’yi fethe yöneldiğinde deniz kıyısında ‘Kemer’ denilen yere varmışlardı. Orada bazı kâfirlerin öküzlerini bulup boğazladılar. Bunların derileri ve orada buldukları kuru ağaç parçalarıyla 40 kişi alır, gemi gibi şeyler yaptılar. Emîr Süleyman, çerisinin bir kısmı ile bu gemi üzerine binerek denizi geçti.” (Konyalı, 1949: 345-346).