Karakoyunlu Yörükler

Oğuzların Yıva Boyuna mensup olan Karakoyunlu Yörükleri,196

Teke Yöresinin en eski Yörük oymaklarından birisi olduğu gibi yörede onaltıncı yüzyılın başlarından beri var olup 1530 tahrirlerinde Uluyörük grubu içerisinde yer almaktadır.197

Yörükler arasında beslenen hayvanların rengine göre ad alma bir gelenek olup adlarını besledikleri koyunların renginden alan Karakoyunlu Yörükleri,198

yörede onaltıncı yüzyıldan beri konargöçer hayatı devam ettirmektedirler. Diğer taraftan Karakoyunlu Yörüklerinin, Türkistan’dan gelerek Horasan ve Azerbaycan mıntıkalarında yerleşip devlet kurdukları ve Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ile yaptıkları mücadeleyi kaybedince bir kısmının koyunları ile beraber Adana ve Antalya taraflarına göç ederek yerleştikleri199

hatta Doğu Anadolu ve İran’da büyük roller oynadıkları200

ve bu gün Anadolu’da yaşayan Karakoyunlu Yörüklerinin, Karakoyunlu Devletinin bakiyeleri olduğu201

ileri sürülmesine rağmen bu ilişkiyi ortaya koyacak bir arşiv belgesi henüz bulunmamaktadır. Bu nedenle Anadolu’nun muhtelif yerlerinde yaşayan Karakoyunlu ve Karacakoyunlu gibi adlar taşıyan Yörük oymakları ile Karakoyunlu Devleti arasında herhangi bir akrabalık ilişkisi kurmak şimdilik mümkün değildir.202

Teke Yöresinde bulunan Karakoyunlu Yörükleri, belgelerde “Cemaat-i Karakoyunlu,

Cemaat-i Karakoyunlu Celiloğlu, Cemaat-i Aşiret-i Karakoyunlu ve Karakoyunlu Aşireti”203

olarak geçmekle birlikte konargöçer Türkman Yörükânı Taifesindendir. Karahisar-ı Teke’de sakin olan Karakoyunlu Yörükânı Cemaatinin, Bozulus Türkmân Aşiretinden olduğu204

ileri sürülse de Teke Yöresinde bulunan Karakoyunlular, Uluyörük grubu içerisinde yer alan oymaklardan birisi olduğu gibi Orta Anadolu’da bulunan birçok Yörük cemaatini bünyesinde barındıran ve bir oymaklar birliğinin genel adı olan Bozulus’a tabi bir Karkoyunlu oymağı

196 _{Halaçoğlu, Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar c. III, s. 1231-1234.}

197 _{Sarı, a.g.t., s. 295-296; Armağan, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı’nda Konar-Göçerler: Sosyo-}

Ekonomik ve Demografik Durumları”, s. 92-93; Karaca, Teke Sancağı, s. 184.

198 _{Sadullah Gülten, “Batı Anadolu’da Bir Yörük Grubu: XVI. Yüzyılda Karaca Koyunlular”, Balıkesir}

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 12, sayı: 22, (Aralık 2009), s. 192-193.

199 _{Aziz Alpant, “Karagülcülük ve Karakoyunlu Aşireti”, Üretim, sayı: 58, (Ocak 1954), s. 21.} 200

Eröz, Yörükler, s. 47.

201 _{Çelik, a.g.e., s. 48.}

202 _{Faruk Sümer, Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan Şah’a Kadar), c. I, TTK Yay., Ankara, 1992, s. 19-}

20; Faruk Sümer, “Karakoyunlular”, İslâm Ansiklopedisi, c. 6, MEB Yay., Eskişehir, 2001, s. 293; Abdulhalûk M. Çay, Türk Milli Kültüründe Hayvan Motifleri-I- (Koyun ve Keçi Etrafında Oluşan Gelenekler), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1990, s. 169.

203 _{BOA., D.BŞM.d., 8139/A, s. 47, (29 Zilhicce 1229/12 Aralık 1814); BOA., D.BŞM.d., 8304, s. 2. (5 Şa’bân}

1231/1 Temmuz 1816); BOA., D.BŞB.d., 26519, s. 22, (27 Şevvâl 1231/20 Eylül 1816); BOA., D.BŞM.d., 42444, s. 4; BOA., MŞH.ŞSC.d., 1150, s. 5/9, (7 Cemâzi-yel-âhir 1241/17 Ocak 1826); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1150, s. 66, (21 Rebî’ü’l-evvel 1246/9 Eylül 1830); BOA., NFS.d., 3199, s. 7, (1246/1831); BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1153, s. 78/219, (25 Zilhicce 1252/2 Nisan 1837); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1187, s. 8/9, (8 Şevvâl

1310/25 Nisan 1893).

204

bulunmakta hatta Danişmendli Türkmenleri içerisinde de bir grup yer almaktadır.205

Teke Yöresinde, Uluyörük grubu içerisinde onaltıncı yüzyıldan beri var olan Karakoyunlu Yörükleri, 1724 yılında Karahisar-ı Teke’de meskun oldukları206

gibi 1735 yılında “Cemaat-i

Yörükan-ı Karakoyunlu Sakin Kaza-i Karahisar-ı Teke” de bulunanlardan yirmiüç nefer

Döşeme Derbendinde derbentçi olarak görevlendirilirken207

Karakoyunlu Yörüklerinin bir kısmı 1767 yılında Karahisar-ı Teke Kazasının Karaoğlan Köyünde meskundur.208

Döşeme Derbendine yerleştirilen Karakoyunlu Yörükleri, 1814 yılında Döşeme Derbendi Karakoyunlu Cemaati Mukataası dahilinde bulundukları209

gibi 1845 yılına gelindiği zaman nüfusları da oldukça artmış ve büyük bir oymak olmuştur.210

Teke Yöresinde, Karakoyunlu Yörükleri ile ilgili yer adlarına sıkça rastlandığı gibi aynı anda köy, mahalle ve cemaat adının kaydedildiği görülmektedir. Nitekim Meydan, Kızılharım, Urukmuş ve Değirmenönü mahalleleri yakınında olduğu kuvvetle muhtemel zikredilen bir Karakoyunlu toprağı bulunmaktadır.211

Aynı zamanda Kura-i Karakoyunlu ve Mezra-i Karahayıt212 adı geçmektedir ki Karahayıt bugün ki Hava Limanının bulunduğu yerdir.213 Diğer taraftan Karye-i Karakoyunlu, Cemaat-i Karakoyunlu Celiloğlu ve Şehr-i Karakoyunlu kaydı aynı defter içerisinde bulunurken214

başka bir defterde Karye-i Karakoyunlu civar Antalya ve Cemaat-i Karakoyunlu Kaydı bulunmakta215 hatta Şehr-i Karakoyunlu 1845 ile 1848 yılları arasında merkeze bağlı mahallelerden birisi olarak geçmektedir.216

Aynı zamanda Antalya’ya tabi Karakoyunlu Çiftliği, Karakoyunlu adını

205

Halep Türkmenlerinden ayrılarak II. Selim döneminde Bozulus’a katılan Karakoyunlu Oymağı, bu dönemde Bozulus içerisinde 200 hane ve 69 mücerred vergi nüfusuna sahip olup Bozulus Aşiretleri ile birlikte Orta Anadolu’ya gelmiş ve Ankara sakini Bozulus içerisinde yer almıştır. Gündüz, Türkmen Aşiretleri, s. 149; Aynı zamanda ana kolu Halep Türkmenleri arasında bulunan ve Bozulus içinde de görülen Karakoyunlu Aşireti, Yüzdeciyan-ı Danişmendli içinde 9 vergi Nüfusu ile temsil edilmektedir. Gündüz, Danişmendli Türkmenleri, s. 107-108.

206 _{BOA., KK.d., 5061/1135, s. 4, 7, (29 Cemâziyelâhir 1136/25 Mart 1724); Ak, “Yörük ve Voynuklara Dair}

Önemli bir Kaynak: Yörük ve Voynuk Ahkâm Defteri (16 Zilka’de 1116/12 Mart 1705-3 Cemâziyelevvel 1147/1 Ekim 1734)”, s. 10, 14.

207 _{BOA., MAD.d., 6890, s. 111-112, (27 Muharrem 1148/19 Haziran 1735).} 208 _{BOA., C.ML., 514/20969, (15 Cemâzi-yel-evvel 1181/9 Ekim 1767).} 209 _{BOA., C.ML., 305/12450, (17 Zilhicce 1229/30 Kasım 1814).} 210

BOA., ML.VRD.TMT.d., 10588, (1260/1844).

211 _{BOA., HH.d., 24850, s. 3, (9 Zilka’de 1230/13 Ekim 1815).}

212 _{Teke Sancağı Şer’iyye Sicillerinde ondokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren Karye-i Karakoyunlu kaydı}

geçmektedir. BOA., MŞH.ŞSC.d., 1148, s. 10/29, (Evasıt-ı Şa’bân 1223/11 Ekim 1808); BOA., D.BŞB.d., 26519, s. 8, (27 Şevvâl 1231/20 Eylül 1816); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1175, s. 151/212, (20 Receb 1303/24 Nisan 1886).

213 _{Hüseyin Çimrin, Bir Zamanlar Antalya Tarih, Gözlem ve Anılar, c. 1, Antalya Ticaret ve Sanayi Odası}

Yay., Antalya, 2007, s. 432.

214

BOA., D.BŞM.d., 8139/A, s. 20, 47, 150, (29 Zilhicce 1229/12 Aralık 1814).

215 _{BOA., D.BŞM.d., 8262, s. 4, (29 Zilhicce 1230/2 Aralık 1815); BOA., D.BŞM.d., 8297, s. 5-6, (15 Cemâzi-}

yel-âhir 1231/13 Mayıs 1816).

216 _{BOA., ML.VRD.TMT.d., 9765, (1260/1844); BOA., ML.VRD.d., 1773, s. 32, (Gurre-i Zilka’de 1264/29}

taşımakla birlikte Antalya merkeze yakın bir yerdedir.217

Bu belgelere göre Karakoyunlu Yörüklerinden yerleşenler olduğu gibi bir kısmı konargöçer hayatı devam ettirmektedir. Ondokuzuncu yüzyılda belgelerde geçen Karakoyunlu Köyü ve Karakoyunlu Mahallesi günümüzde bulunmamakla birlikte köy Hava Limanı ile Topçular arasında, mahalle ise Meydan civarında olmalıdır.

Ondokuzuncu yüzyılda Karakoyunlu Yörüklerinden, Döşemealtında bulunanların 1843 ile 1845 yılları arasında kaydedilen Aşağıoba, Camili, Ebelek, Ilıca, Kevşirler ve Kovanlık Burnu olmak üzere altı obası olduğu218

gibi bunlardan Ebelek hariç diğerleri günümüzde Döşemealtında meskun birer köy olmuştur. Diğer taraftan muhtemelen Serik çevresinde meskun bulunan Karakoyunlu Yörüklerinin obalarından olan bir de Nasuhoğlu Obası kaydedilmiş219

ancak ondokuzuncu yüzyılda bunların başka obası tespit edilemezken yirminci yüzyılın ikinci yarısında Serik çevresinde yaşayan ve yazın Anamas Yaylalarına çıkan 300 haneden fazla Karakoyunlu Yörüğü bulunmakla birlikte bunların İbişli, Kuşçular, Hacıalılar, Könterli, Dayılar, Balıklılar ve Ebişler adında yedi obası olup220

zamanla Zeybekler221 ve Hasancalar da bunlara eklenince Serik çevresinde bulunan Karakoyunlu Yörükleri dokuz obalık büyük bir oymak olmuştur.

Ondokuzuncu yüzyılda Antalya çevresi ile Döşemealtında Karakoyunlu Yörüklerinin obalarından olup köy olarak geçen Aşağıoba, Camili ve Kovanlık Köyleri yanında Kızılkaya ve Beşkonak Nahiyesinin Karadut Köyü, Karakoyunluların meskun oldukları yerler olup özellikle Döşemealtı ve çevresindekiler yarı yerleşik bir hayat sürdürmektedirler.222

Büyük bir kısmı ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında da konargöçer olan Karakoyunlu Yörüklerinden,223

aynı zamanda Antalya Kızılsaray Mahallesinde de meskun olanlar bulunurken Serik çevresindekiler kışlaklarındaki otlak durumuna göre ayrı ayrı topluluklar

217_{BOA., DH.MKT., 1316/69, (19 Rebî’ü’l-âhir 1288/8 Temmuz 1871); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1191, s. 19/43,}

(22 Rebî’ü’l-âhir 1310/11 Ocak 1893).

218 _{BOA., NFS.d., 3228, s. 2-29, (25 Cemâzi-yel-evvel 1259/23 Haziran 1843); BOA., NFS.d., 3233, s. 5,}

(1261/1845).

219 _{BOA., MŞH.ŞSC.d., 1182, s. 46/82, (19 Şevvâl 1310/6 Mayıs 1893).} 220

Eröz, Yörükler, s. 47.

221 _{Çelik, a.g.e., s. 48.}

222 _{BOA., MŞH.ŞSC.d., 1152, s. 16/65, (5 Safer 1250/13 Haziran 1834); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1154, s. 12/41, (5}

Safer 1267/10 Aralık 1850); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1191, s. 93/211, (8 Şevvâl 1310/25 Nisan 1893); BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1190, s. 45/109, (7 Zilhicce 1317/8 Nisan 1900); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1154, s. 32/88, (28

Cemâzi-yel-evvel 1267/31 Mart 1851); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1154, s. 31/84, (20 Cemâzi-yel-evvel 1267/23 Mart 1851); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1161, s. 33/138, (Selh-i Şevvâl 1281/27 Mart 1865); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1154, s. 31/84, (21 Cemâzi-yel-evvel 1267/24 Mart 1851); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1164, s. 55/122, (5 Muharrem 1298/8 Aralık 1880); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1179, s. 192/7, (25 Rebî’ü’l-evvel 1307/19 Kasım 1889); BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1182, s. 46/82, (19 Şevvâl 1310/6 Mayıs 1893).

223 _{Konya Vilayet Salnamesi, 1285, Defa’ 1, s. 66; Konya Vilayet Salnamesi, 1286, Defa’ 2, s. 66; Konya}

Vilayet Salnamesi, 1287, Defa’ 3, s. 65; Konya Vilayet Salnamesi, 1288, Defa’ 4, s. 65; Konya Vilayet Salnamesi, 1289, Defa’ 5, s. 59; Konya Vilayet Salnamesi, 1290, Defa’ 6, s. 59.

halinde yaşasalar da yaz döneminde bir araya geldikleri gibi sahil kesiminde Karabuynuz, Cumalı ve Gebiz’in Sulu Tekke taraflarında konargöçer hayatı devam ettirmektedirler.224

Karakoyunlu Yörükleri, ondokuzuncu yüzyılda, bugün Antalya merkezde adları bulunmayan Karakoyunlu Köyü225 ve Şehr-i Karakoyunlu Mahallesinde226 yerleşmeye başladıkları gibi yirminci yüzyılın başlarından itibaren Serik Karadayı Beldesi, Deniztepesi, Dikmen, Berendi, Kürüş ve Çakallık köyleri; Gebiz Beldesinin Aşağıoba, Tekke ve Hacıosmanlar köyleri yanında Aksu İlçesinin Çalkaya Mahallesi ve Kemerağzı Köyü; ondokuzuncu yüzyılın sonlarından itibaren Döşemealtında eski Karakoyunlu obalarından olup köy statüsü kazanan Kovanlık, Aşağıoba, Camili, Kevşirler ve Ilıcaköy’de yerleşmişlerdir. Çığlık ve Killik köylerinin bir bölümü Karakoyunlu Yörüklerinden yerleşme olduğu gibi Manavgat’ın Çolaklı ve Yavrudoğan köyleri227

ile Kemer’in Çamyuva Beldesine228 de yerleşen Karakoyunlu Yörükleri vardır. Ayrıca Finike Yeniceköy’de oturan haneler olup229

bunlar Yeniceköy yanında Finike ve Kumluca’da yerleşirlerken Kaş Gömbe Beldesinde de yerleşen Karakoyunlu Yörüğü bulunmaktadır.

Karakoyunlu Yörükleri, Osmanlı Devleti Döneminde, Teke Sancağı dışında Menteşe, İzmir, Aydın, Ayasluğ, Saruhan, Sultanönü, Bozok, Boğazlıyan, Niğde, İncesu, Maraş, Kayseri, Kırşehir, Ankara, Karaman, Tarsus, Canik, Sivas, Musul, Malatya, Mardin, Hasankeyf, Şam, Havlan, Hama, Humus ve Haleb’de meskûndur. Bunların dışında Anadolu coğrafyasında yaygın bir şekilde yer alan Karakoyunlular, Çukurova, İçel, Milas, Karakoyunlu, Tuzluca, Sarıkamış, Gerze, Fatsa, Erciş, Siverek, Gaziantep, Kilis, Yahyalı, Yeşilhisar, Sarız ve Pınarbaşı’nda da yerleşmiştir.230

224 _{Serik çevresinde bulunan Karakoyunlu Yörüklerinin, yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde, 90 hanede 263 kadın}

ve 116 erkek olmak üzere 379 nüfusları bulunurken Manavgat’ın Sorkun ve Seki köylerinde de bazı haneler kışlamakta ve yaz döneminde tamamı Anamas Çayır Yaylasına göçmektedir. Ayrıca Serik çevresinde bulunan Karakoyunluların menşeinin Alaiye ve Anamur taraflarındaki Bahşişli ve Keşşaflı Yörüklerinden bu havaliye gelenlerden olduğu söylense de, Selekler, a.g.e., s. 27, 142; Karakoyunlu Yörükleri, Teke Yöresinde onaltıncı yüzyıldan beri var olup gelenler birkaç haneyi geçmemekle birlikte Bahşişliler ve Keşşaflılar ayrı birer oymak oldukları gibi muhtemelen aralarındaki bağ kız alıp verme ile ilgilidir. Öte yandan 1940 yılında Serik ve Gebiz çevresinde konargöçer hayatı sürdüren 93 hane Karakoyunlu Yörüğü bulunmaktadır. Bunun için bkz. Atabeyli,

a.g.m., s. 218.

225

BOA., D.BŞB.d., 26519, s. 8, (27 Şevvâl 1231/20 Eylül 1816); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1175, s. 151/212, (20

Receb 1303/24 Nisan 1886).

226 _{BOA., ML.VRD.TMT.d., 9765, (1260/1844).} 227 _{Ak, “Antalya’da Yörükler ve Yörük Kültürü”, s. 334.} 228

Musa Seyirci, Batı Akdeniz Bölgesi Yörükleri, İstanbul, 2000, Der Yay., s. 34.

229 _{Ekiz, a.g.e., s. 55; Akıncıoğlu, a.g.e., s. 69; Seyirci, Batı Akdeniz Tahtacıları, s. 90; Seyirci, “Elmalı}

Yöresindeki Yörükler ve Tahtacılar Üzerine Bir Araştırma”, s. 27.

230 _{Türkay, a.g.e., s. 410; Halaçoğlu, Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar c. III, s. 1231-1234, 1260-1262; BOA.,}

C.AS., 458/19112, (29 Zilka’de 1242/24 Haziran 1827); BOA., C.ML., 258/10612, (2 Cemâzi-yel-âhir 1235/17

Mart 1820); Ahmet Gündüz, “Musul Sancağında Aşiretler ve Şekavetleri (1523-1575)”, Türk Dünyası

Araştırmaları, sayı: 143, (Nisan 2003), s. 116; BOA., A.MKT.NZD., 340/85, (16 Receb 1277/28 Ocak 1861);

Hilmi Göktürk, Anadolu’da Oğuz Boyları, c. II, Türk Dünyası Yay., İstanbul, 1979, s. 33; Necdet Sevinç, “Gaziantep’te Yer Adları ve Türk Boyları, Türk Aşiretleri, Türk Oymakları”, Türk Dünyası Araştırmaları,