Gebiz Yörükler

Teke Yöresinin en eski Yörük oymaklarından birisi olan Gebiz Yörüklerinin, onyedinci yüzyılın sonları ile onsekizinci yüzyılın başlarından beri Karahisar-ı Teke Kazasında var oldukları bilinmektedir.143

Diğer taraftan menşe itibariyle Gebiz Yörüklerinin, Danişmendli Türkmenlerinden olduğu ileri sürülmesine rağmen kullanılan belgelerde böyle bir bilgi bulunmamaktadır.144

Belgelerde aşiret ve cemaat adı altında “Gebiz Aşireti ve Gebiz

Cemaati” olarak kaydedilen “Gebizli Cemaati Anasıl Yörükân Taifesinden” olup aynı

zamanda “Gebiz, Gebizli ve Gebizlü” olarak geçtiği gibi Teke Sancağı yanında Karahisar-ı Teke, Kaş ve Aksu’da meskûn bulunmaktadırlar.145

Teke Yöresinde bulunan Gebiz Yörüklerinin, ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Akçabeyler olarak da bilinen Akçapınar Obası ile İkibaşlı olarak da geçen Kındıra Obası yanında Aşağıoba, Çatallar, Dorumlar, Kırbaş, Kozan ve Macar olmak üzere146

sekiz obası

143 _{BOA., C.ML., 511/20828, (8 Ramazan 1117/24 Aralık 1705); BOA., KK.d., 5061/1135, s. 6, (27 Zilhicce}

1136/16 Eylül 1724); Mehmet Ak, “Yörük ve Voynuklara Dair Önemli bir Kaynak: Yörük ve Voynuk Ahkâm Defteri (16 Zilka’de 1116/12 Mart 1705-3 Cemâziyelevvel 1147/1 Ekim 1734)”, Belgeler, c. XXXII, sayı: 36, 2011, s. 13; BOA., C.DH., 33/1631, (11 Zilka’de 1155/7 Ocak 1743); BOA., C.DH., 324/16195, (Evahir-i Zilka’de 1155/25 Ocak 1743).

144 _{Danişmendli Türkmenlerinden olduğu ileri sürülüp Kepez olarak bahsedilen cemaat, M. Zahit Yıldırım,}

“XVII. Yüzyıl Sonları ve XVIII. Yüzyıl Başlarında Danişmendlü Cemaati ve Denizli Yöresindeki Durumları”,

Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler, c. 1, Denizli, 2007, s. 130-131;

Gebiz Cemaatidir. Nitekim Yıldırım’ın dipnotta gösterdiği belgelerde geçen cemaatler, Teke Sancağının Karahisar Kazasına tabi Yörükân Cemaatlerinden Karamanlu, Serik, Gebiz ve Alaylu cemaatleridir. Öte yandan bu oymakların Anamas Yaylasında yerleşik ahali ile yaşadıkları çatışma üzerine çıkarılan sürgün ve iskan kararı dışında belgelerde Danişmendlilere dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. BOA. A.DVN.MHM.d., 130, s. 8, (Evail-i Safer 1133/11 Aralık 1720); BOA. A.DVN.MHM.d., 130, s. 246/765, (Evail-i Safer 1133/11 Aralık 1720); Ayrıca Serik ve Alaylu Yörükleri, Teke Yöresinde onbeşinci yüzyıldan beri var olup Danişmendli Türkmenleri ile bağlarının olduğuna dair herhangi bir belge bulunmamaktadır. Armağan, “XV. ve XVI.

Yüzyıllarda Teke Sancağı’nda Konar-Göçerler: Sosyo-Ekonomik ve Demografik Durumları”, s. 101-104.

145 _{BOA., ML.d., 839, s. 4, (Gurre-i Safer 1276/30 Ağustos 1859); BOA., D.BŞM.d., 8297, s. 5, (15 Cemâzi-}

yel-âhir 1231/13 Mayıs 1816); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1150, s. 66, (21 Rebî’ü’l-evvel 1246/9 Eylül 1830); BOA.,

D.BŞM.d., 8139/A, s. 44, (29 Zilhicce 1229/12 Aralık 1814); BOA., D.BŞB.d., 26519, s. 23, (27 Şevvâl

1231/20 Eylül 1816); BOA., D.BŞM.d., 8304, s. 2, (5 Şa’bân 1231/1 Temmuz 1816); BOA., D.BŞM.d., 42444, s. 4; BOA., MŞH.ŞSC.d., 1153, s. 78/219, (25 Zilhicce 1252/2 Nisan 1837); BOA., MAD.d., 6890, s. 107, (5 Şa’bân 1137/19 Nisan 1725); Türkay, a.g.e., s. 78, 315.

146

Gebiz Yörüklerinin obalarından olan İkibaşlı, Kındıra içerisinde olup 1831 yılı nüfus kayıtlarında İkibaşlı Mahallesi, 1841 ve 1845 yılı nüfus kayıtları ile Temettuat Defterlerinde ise Kındıra Mahallesi olarak kaydedilmiştir. BOA., NFS.d., 3199, s. 9-15, (1246/1831); BOA., NFS.d., 3200, s. 50-85, (1246/1831); BOA.,

NFS.d., 3210, s. 2-27, (29 Zilhicce 1256/21 Şubat 1841); BOA., NFS.d., 3233, s. 5, (1261/1845); BOA., ML.VRD.TMT.d., 10589, (1260/1844); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1243, s. 177/206, (28 Şa’bân 1313/13 Şubat

1896); BOA., ML.VRD.TMT.d., 9745, (1260/1844); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1156, s. 15/57, (15 Zilhicce 1271/29 Ağustos 1855); BOA., ML.VRD.TMT.d., 10544, (1260/1844); BOA., ML.VRD.TMT.d., 10580, (1260/1844);

BOA., MŞH.ŞSC.d., 1160, s. 97/550, (20 Receb 1281/19 Aralık 1864); BOA., ML.VRD.TMT.d., 10583,

(1260/1844); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1157, s. 11/45, (19 Receb 1275/22 Şubat 1859); BOA., ML.VRD.TMT.d., 10581, (1260/1844); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1164, s. 41/84, (17 Cemâzi-yel-evvel 1297/27 Nisan 1880); BOA.,

ML.VRD.TMT.d., 10541, (1260/1844); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1169, s. 138/321, (17 Zilka’de 1308/24 Haziran

1891); BOA., ML.VRD.TMT.d., 10586, (1260/1844); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1179, s. 84/216, (12 Receb 1306/14 Mart 1889); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1242, 184. hk., (9 Muharrem 1300/20 Kasım 1882).

bulunurken bunlara ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru Keller ve Yörükler adında iki oba daha eklenince147 Gebiz Yörükleri, on obası bulunan büyük bir oymak olmuştur.

Gebiz Yörüklerinin meskun olduğu Gebiz, ondokuzuncu yüzyılda köy veya nahiye statüsünde bazen Antalya merkez kazaya bazen de Serik Kazasına bağlanırken148

ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında bir ara Kızılkaya Kazasına da bağlanmıştır.149 Özellikle Serik Yöresinde bulunan ve yarı yerleşik bir hayat sürdüren Gebiz Yörükleri, ondokuzuncu yüzyılda kendi adlarını taşıyan Gebiz ve çevresinde meskun olmakla birlikte bu yüzyılın sonlarında Gebiz yanında obalarından meskun birer köy statüsüne kavuşan Akçapınar, Aşağıoba, Çatallar, Dorumlar, Kındıra, Kırbaş, Kozan ve Macar köylerine yerleşmeye başladıkları gibi bu köylerde yarı yerleşik bir hayat yaşayan Gebizli Yörüğü de çoğunluktadır.150

Yirminci yüzyılın başlarında Burmahancı Köyü, Gebizliler Mahallesinde de yerleşenler olmuş hatta Gebiz’in Keller Mahallesi ahalisi tarafından Kayaburnu Köyü kurulmuş ve burada yerleşmişlerdir.151

Bunların yanında Gebiz Beldesi, yerleşik hayata geçen Gebiz Yörükleri tarafından kurulmuş olup Gebiz’in yerli halkının tamamı Yörüklükten yerleşmedir.

Teke Yöresinin köklü oymaklarından birisi olan Gebiz Yörükleri, ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru en büyük obası olan Macar Obasının adıyla Macarköy olarak da anılmaya başlanmış hatta aynı dönem içindeki salnamelere de bu şekilde kaydedilmiştir. Bununla

147 _{BOA., MŞH.ŞSC.d., 1186, s. 61/78, (19 Ramazan 1312/16 Mart 1895); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1198, s. 39/18,}

(13 Ramazan 1317/15 Ocak 1900).

148

Gebiz Yörüklerinin ondokuzuncu yüzyıl içerisinde belgelere, Antalya’ya tabi Gebiz Karyesi, BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1173, s. 74/190, (25 Cemâzi-yel-evvel 1302/12 Mart 1885); Serik Nahiyesi kuralarından Gebiz

Karyesi, BOA., MŞH.ŞSC.d., 1164, s. 17/34, (11 Safer 1297/24 Ocak 1880); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1169, s. 277/394, (6 Muharrem 1310/31 Temmuz 1892); Serik Nahiyesine tabi Gebiz Aşireti, BOA., MŞH.ŞSC.d., 1238, 31. hk., (Gurre-i Rebî’ü’l-âhir 1293/26 Nisan 1876); Antalya nahiyelerinden Gebiz Nahiyesi, BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1160, s. 11/63, (24 Şevvâl 1280/2 Nisan 1864); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1240, s. 125/146, (17 Safer

1284/20 Haziran 1867); Antalya’ya muzafa Serik Kazasına tabi Gebiz Nahiyesi olarak farklı şekillerde kaydedildiği görülmektedir. BOA., MŞH.ŞSC.d., 1158, s. 47/183, (5 Cemâzi-yel-âhir 1278/8 Aralık 1861);

BOA., MŞH.ŞSC.d., 1160, s. 9/43, (15 Şevvâl 1280/24 Mart 1864); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1169, s. 277/393, (5

Muharrem 1310/30 Temmuz 1892); Bunların yanında Gebiz’den aynı zamanda aşiret, kaza, nahiye ve köy olarak da bahsedilmektedir. Aydın Beden, 1854-1859 Tarihleri Arasında Antalya (8 No’lu Antalya Şer‘iyye

Sicilleri Defterine Göre), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı,

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya, 2004, s. 38.

149 _{Konya Vilayet Salnamesi, 1288, Defa’ 4, s. 205; Konya Vilayet Salnamesi, 1289, Defa’ 5, s. 192; Konya}

Vilayet Salnamesi, 1290, Defa’ 6, s. 200.

150 _{Ak, “Antalya’da Yörükler ve Yörük Kültürü”, s. 335; Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısının sonlarına doğru}

Gebiz Yörüklerinin obalarından çoğu yerleşik hayata geçtiği gibi köy statüsü kazanmıştır. Bunlardan Aşağıoba, Akçapınar, Çatallar ve Macar mahallelerinin köy olarak kaydedildiği görülmektedir. Konya Vilayet Salnamesi, 1312, Defa’ 26, s. 288, 315, 338, 353, 370; Konya Vilayet Salnamesi, 1314, Defa’ 27, s. 270, 297, 322, 338, 358; Diğer taraftan Gebiz Yörüklerinden, 1940 yılında Gebiz merkez Macarköy’den 40, Aşağıoba’dan 40, Hacıosmanlar’dan 15, Hasgebe’den 43 ve Akçapınar’dan 30 olmak üzere toplam 168 hane yaz döneminde yaylaya göçmektedir. Atabeyli, a.g.m., s. 219.

151 _{Selekler, a.g.e., s. 118, 134; Serik Nahiyesine tabi Gebiz’in Kayaburnu Maa Keller Mahallesi kaydında da}

buradaki Gebizli yerleşimini görmek mümkündür. BOA., MŞH.ŞSC.d., 1163, s. 242/467, (15 Zilka’de 1323/11 Ocak 1906).

birlikte yirminci yüzyılda Macarköy adı bazı Macar kökenli araştırmacıların dikkatini çekince Gebiz Bölgesinde yaptıkları alan araştırmasıyla adeta Gebiz Yörüklerini Macaristan’dan geldiklerine ikna etmeye çabalamışlar hatta Gebiz’de bu sava inananlarda olmuş ancak hiçbir tarihi belgeye dayanmadan yazılanlar faraziyelerden ve efsanevi yaklaşımlardan öteye geçememiştir.152

Bu tarz yaklaşımı sergileyenler sadece Macar kökenli araştırmacılarla sınırlı olmadığı gibi hiçbir belgeye dayanmaksızın Gebiz Yörüklerinin aslen Macar olduklarını ilan eden yerel çalışmalar da bulunmaktadır.153

Bütün bu tutarsız ve ilmi temele dayanmayan yaklaşımlardan sonra onzekizinci yüzyılın ilk yarısında Gebiz Yörükleri, Eğirdir ve Anamas taraflarına yaylaya çıkarlarken onlarla birlikte Yörük olarak zikredilen Macarlar154

olup hareket sahaları aynı yörede olduğu için bunların Gebiz Yörüklerinin Macar Obasından oldukları kuvvetle muhtemeldir. Aynı zamanda Anadolu’da bulunan Macarlar, konargöçer Yörükan Taifesinden oldukları gibi aşiret ve cemaat adı altında kaydedilmekle155

birlikte yine Anadolu’da Macar adlı yerleşim yerleriyle ilgili olmak üzere arşivlerde Macaristan’la bağlarının olduğuna dair herhangi bir belge bulunmamaktadır. Gebiz’de Macar adlı bir Yörük oymağı olmadığı gibi Gebiz Yörüklerinin obalarından birisinin adı Macar olup bunların Macarlarla herhangi bir bağları yoktur.

Öte yandan Osmanlı Devleti döneminde Teke Yöresi dışında Alaiye, Manavgat, Isparta, Eğirdir, Afyon, Akşehir, Beyşehir, Ereğli, Aydın, Aksaray Koçhisar, İçel, Tarsus, Adana ve Kozan, Gebiz Yörüklerinin meskun oldukları diğer yerlerdir.156