Karahacılı Yörükler

Oğuzların Bayındır Boyuna mensup olan Karahacılı Yörükleri,181

konargöçer Türkmân Yörükânı taifesinden olup aşiret ve cemaat adı altında kaydedildikleri gibi belgelerde

“Karahacı, Karahacılı, Karahacılar ve Karahacılı Yörüğü” olarak geçmektedir. Mamalu

Aşiretinden ve Bozdoğan Yörükânı Taifesinden olduğu ileri sürülen Karahacılı Yörükleri,182

İçil Sancağında meskun olmakla birlikte bir kısmı onyedinci yüzyılın sonlarında yerlerini terk ederek Alaiye Sancağına geldikleri gibi yörede eşkıyalık yapmaya başlamalarından dolayı haklarında onsekizinci yüzyılın başlarında Kıbrıs Adasına sürgün kararı çıkarılmıştır. Çıkarılan bu sürgün kararından sonra Alaiye’den dört bir tarafa dağılan Karahacılı Yörükleri, Konya, Hamid, Teke ve Beyşehir sancaklarına firar etmekle kalmamışlar183 aynı zamanda yörede huzursuzluk kaynağı olmaya devam etmişlerdi.184

Bu firardan sonra Teke Yöresine de geçen Karahacılı Yörükleri ile ilgili 1726 yılında perakende olarak “Yörükan-ı Karahacılı

sakin Kaza-i Elmalu”185 kaydı bulunduğu gibi 1743 yılında Teke sahilinde de sakin oldukları görülmektedir.186

Aynı zamanda 1814 ile 1816 yılları arasında “Cemaat-i Karahacılu ve

Cemaat-i Karahacılu Veli Bey Oğlu”187 adıyla Teke Sancağında kaydedilen Karahacılı Yörükleri, 1822 yılında Karahisar-ı Teke Kazasında da bulunmaktadırlar.188

Belgeler dışında yapılan alan çalışmalarına binaen Karahacılı Yörüklerinin, Hayta oldukları189

yazılmasına

180 _{Türkay, a.g.e., s. 85, 361-362; Yalman, Cenup’ta Türkmen Oymakları II, s. 528-529; Akbaş, a.g.e., s. 109.} 181 _{Halaçoğlu, Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar c. III, s. 1203-1206.}

182

Karahacılı Yörükleri İçel, Tarsus ve Silifke sancakları ile Bulgar yaylağında sakin idiler. Türkay, a.g.e., s. 404; Mamalular, Dulkadir eline tabi Cerid Oymağına bağlı obalar arasında sayılmaktadır. Ahmet Günşen, “Kırşehir’in Etnik Yapısı Üzerine Bir Araştırma”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 82, (Şubat 1993), s. 101; Arşiv belgelerine göre Çukurova’da büyük bir oymak olan Bozdoğan Cemaatinin Melemenci veya Menemenci, Tekeli, Karahacılı ve Kürkçülü obalarından oluştuğu ifade edilmektedir. Faruk Sümer, “XIX. Yüzyılda Çukurova’da İçtimaî Hayat”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 48, (Haziran 1987), s. 9; Yine Karahacılılar, Bozdoğan Teşekkülleri içerisinde gösterilmektedir. Demir, a.g.m., s. 103-105.

183 _{Ahmet Refik, a.g.e., s. 118-119, 140.} 184

BOA., C.DH., 219/10926, (Evasıt-ı Cemâzi-yel-evvel 1134/8 Mart 1722).

185 _{BOA., MAD.d., 6890, s. 102, (1138/1726).}

186 _{BOA., C.DH., 324/16195, (Evahir-i Zilka’de 1155/25 Ocak 1743).}

187 _{Teke Yöresindeki Karahacılı Yörükleri belgelerde başlarında bulunan beylerinin adıyla da kaydedilmiştir.}

BOA., D.BŞM.d., 8139/A, s. 42, (29 Zilhicce 1229/12 Aralık 1814); BOA., D.BŞM.d., 8304, s. 2, (5 Şa’bân

1231/1 Temmuz 1816); BOA., D.BŞB.d., 26519, s. 24, (27 Şevvâl 1231/20 Eylül 1816).

188 _{BOA., C.DH., 83/4117, (29 Zilka’de 1237/17 Ağustos 1822).}

189 _{Yapılan alan çalışmasında Karahacılı Yörükleri için “Bunlara Hayta dahi denmektedir” kaydı düşülürken,}

Atabeyli, a.g.m., s. 213; Bu çalışmaya binaen aynı değerlendirmeyi yapanlar da vardır. Behset Karaca, XV. ve

XVI. Yüzyıllarda Manavgat Kazası, Fakülte Kitabevi Yay., Isparta, 2009, s. 114; Hilmi Dulkadir, İçel’de Son Yörükler Sarıkeçililer, İçel Valiliği Yay., Mersin, 1997, s. 56; Oysaki Teke Yöresinde Hayta olarak bilinen

Saçıkaralı Yörükleri olup Karahacılı Yörüklerinin bunlarla herhangi bir bağı bulunmamaktadır. Karahacılı ve Hayta Yörükleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Eröz, Yörükler, s. 45, 47.

rağmen Hayta Yörükleri ayrı bir oymak olup özellikle yörede bulunan Saçıkaralı Yörükleri için Hayta tabiri kullanılmaktadır.

Teke Yöresinde yer alan Karahacılı Yörüklerinin, 1841 ve 1842 yılları arasında Alikahya, Kaldırıcılar, Hacıhamzalı, Himmetoğlu, Kerimkahya, Sarıkabalı ve Solaklı olmak üzere yedi obası olduğu gibi “Cemaat-i Karahacılı haymenişin der Kaza-i Serik” nüfusuna kayıtlı bulunmaktadırlar.190

İçel Sancağından Alaiye Sancağına ve buradan da onsekizinci yüzyılın başlarında Teke Yöresine gelen Karahacılı Yörüklerinin, ondokuzuncu yüzyılda çoğunluğu Serik çevresinde olmak üzere yörede farklı alanlarda meskun oldukları görülmektedir. Nitekim yöredeki Karahacılı Yörüklerinin Antalya çevresi ile Zeytinköy, Mandırla, Keşirler, Tekirova Çiftliği, Serik, Deniztepesi, Üründü, Kızıllar, Kürüş, Alaçeşme, Karagöl, Beşkonak, Balkız ve Bucakköy yanında Kızılkaya’nın Kızılcaağaç Köyü konargöçer olarak meskun oldukları yerlerdir.191

Teke Yöresinde ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında da konargöçer hayat yaşayan Karahacılı Yörüklerinden,192

yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Balkız Köyünün muhtelif mahallelerinde oturanlar yarı yarıya yerleşirlerken Balkız Köyü muhitinde Kızılbelen, Emirkadiroğlu, Vezirağa Boğazı, Yemişli Tahta, Osman Ağa Çiftliği, Kürtali, Kükürtlü Çeşme, Eski Balkız, Teraziler, Çataltepe ve Uzunöz gibi yerlerde üçer beşer hatta onar yirmişer haneli dağınık vaziyette birçok mahalle olup bu mahalleler Karahacılı Yörükleri

190 _{BOA., NFS.d., 3227, s. 116-155, (29 Zilhicce 1256/21 Şubat 1841); BOA., ML.CRD.d., 662, s. 2-3, (19}

Şa’bân 1258/25 Eylül 1842); BOA., ML.CRD.d., 853, s. 6; Teke Yöresinde yapılan alan çalışmasında Karahacılı Oymağının obaları Galdırıcılar, Solaklı, Sarıg Balı, Hacıhamzalı, Eskiyörük, Hümmetli ve Çüngüllü olarak gösterilmektedir. Eröz, Yörükler, s. 47; Alan çalışmasında Sarıg Balı olarak kaydedilen oba Maliye Ceride kaydında olduğu gibi Sarıkabalı Obası olup Antalya Şer’iyye Sicillerinde ise hem Sarıkabalı, BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1171, s. 58/145, (5 Safer 1301/6 Aralık 1883); hem de Sarıabalı olarak geçmektedir. BOA., MŞH.ŞSC.d., 1210, s. 423/456, (7 Rebî’ü’l-âhir 1327/28 Nisan 1909); Bunların yanında Karahacılı Yörükleri,

yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Alikahya, Hacıhamzalı, Himmetli, Kaldırıclar, Sarıabalı ve Solaklı olmak üzere altı oba olarak gösterilmektedir. Selekler, a.g.e., s. 119, 140.

191

BOA., MŞH.ŞSC.d., 1159, s. 20/64, (14 Receb 1279/5 Ocak 1863); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1179, s. 80/205, (22 Cemâzi-yel-âhir 1306/23 Şubat 1889); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1171, s. 80/206, (5 Cemâzi-yel-evvel 1301/3 Mart 1884); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1238, s. 192/4. hk., (25 Rebî’ü’l-evvel 1292/1 Mayıs 1875); BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1243, s. 174/203, (13 Şa’bân 1313/29 Ocak 1896); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1175, s. 285/425, (3

Cemâzi-yel-evvel 1304/28 Ocak 1887); BOA., NFS.d., 3199, s. 27, (1246/1831); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1164, s. 1/1, (17 Muharrem 1297/31 Aralık 1879); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1182, s. 80/155, (16 Cemâzi-yel-evvel 1311/25 Kasım 1893); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1174, s. 119/269, (20 Receb 1303/24 Nisan 1886); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1178, s. 23/64, (20 Rebî’ü’l-âhir 1304/16 Ocak 1887); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1182, s. 80/154, (15 Cemâzi-yel- evvel 1311/24 Kasım 1893); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1171, s. 44/103, (17 Muharrem 1301/18 Kasım 1883); BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1174, s. 37/87, (17 Rebî’ü’l-evvel 1302/4 Ocak 1885); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1171, s. 33/72, (3

Zilhicce 1300/5 Ekim 1883); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1174, s. 9/20, (3 Receb 1301/29 Nisan 1884); BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1181, s. 23/58, (17 Şa’bân 1306/18 Nisan 1889); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1171, s. 58/145, (5 Safer

1301/6 Aralık 1883); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1180, s. 40/85, (Selh-i Receb 1312/27 Ocak 1895); BOA.,

MŞH.ŞSC.d., 1232, s. 88/202, (30 Muharrem 1317/10 Haziran 1899); BOA., MŞH.ŞSC.d., 1164, s. 15/30, (12

Safer 1297/25 Ocak 1880).

192 _{Konya Vilayet Salnamesi, 1285, Defa’ 1, s. 93; Konya Vilayet Salnamesi, 1288, Defa’ 4, s. 204; Konya}

tarafından teşkil edilmiştir. Balkız Köyü muhitinde ve Karagöl etrafında kışın oturmak için evler yapan Karahacılıların, Himmetli ve Hacıhamzalı obaları kamilen yerleşirken Sarıabalı Obası kısmen yerleşmiş hatta Sarıabalıların bir kısmı Köprüçayının karşı sahilinde arazi satın alarak orada Kilimli adında bir de köy kurmuşlardır. Üründü Köyü, Aşağı Üründü, Yukarı Üründü, Belpınar ve Alaçeşme adlarında dört mahalleden oluştuğu gibi Belpınar, Karahacılı Yörüklerinin Hacıhamzalı Obası ahalisinin bir kısmı tarafından teşkil edilmiştir. Kürüş Köyünün Zıpçıklı, Pürçüklü, Söğütlüçeşme, Etembeleni ve Sülekler mahalleleri Karahacılı Yörüklerinden yerleşmedir. Solaklı Obası ise yaylalarının bulunduğu Beyşehir’in Dumanlı Dağında Yeniköy adında bir köy kurup oraya yerleşirlerken bir kısmı Serik’te bulunmaktadır. Alikahya ve Kaldırıcılar obaları ise Üründü, Deniztepesi, Balkız, Ayanoz, Kızıllar ve Kuşlar Köyü muhitinde dağınık ve küçük topluluklar halinde yerleşirlerken ekserisi hayvanları için yaylaya göçmektedir.193

Karahacılı Yörüklerinin obalarından Kaldırıcılar ve Çüngüllüler, Deniztepesi Köyüne; Solaklılar, Kürüş Köyü, Karadayı ve Belkıs Beldelerine; Sarıabalılar, Sarıabalı ve Sağırin Köyüne; Hacıhamzalılar, Sarıabalı, Belpınar ve Üründü Köyü ile Belkıs’a; Himmetliler ise Belkıs’a yerleşmişlerdir. Bu vesileyle Karahacılı Yörüklerinin obalarının tamamını Serik çevresinde görmek mümkündür. Diğer taraftan Döşemealtında Yeniköy ile Yağca Köyüne yerleşenler olduğu gibi Elmalı’ya bağlı Çobanisa, Ali ve Dere köylerinin yaylalarına çıkan bir grup Karahacılı Yörüğü de Elmalı ve Finike yöresinde yerleşmiştir. Bütün bu yerleşmeler çoğunluğu kışlak alanında olmak üzere kısmen de yaylak alanında kendiliğinden yerleşme ile ilgilidir.194

Yörede çoğunluğu Serik çevresinde yerleşen Karahacılı Yörüklerinin, Teke Sancağı dışında Alaiye, Manavgat, Düşenbe, Isparta, Dazkırı, Beyşehir, Aydın, Adana, Sarıçam, Yüreğir, Kozan, Maraş, Kadirli, İçel, Selendi, Tarsus, Manisa, Bozkır, Bozok, Sivas, Aksaray, Kayseri, Yahyalı, Çankırı, Niğde, Kilis, Adilcevaz, Kıbrıs Adası, İskilip, Kırklareli, Çatalca ve Rakka meskun oldukları diğer yerlerdir.195

193 _{Selekler, a.g.e., s. 119, 130-131, 135, 140; Yirminci yüzyılın ilk çeyreği içerisinde yerleşik hayata geçmeye}

başlayan Karahacılı Yörüklerinden, 1940 yılında Elmalı’da 50, Finike’de 4, Serik’te Hacıhamzalılardan 134, Kaldırıcılardan 54, Sarıabalılardan 119 olmak üzere 361 çadırlık bir topluluğun konargöçer hayatı devam ettirdiği görülmektedir. Atabeyli, a.g.m., s. 219, 221; Öte yandan Elmalı’nın Hacıyusuflar Köyü Yaylası ile Finike’nin Adrasan Köyü arasında konargöçer hayat yaşayan Karahacılı Yörükleri, 1955 yılında 25-30 hane civarındadır. Ekiz, a.g.e., s. 56; Musa Seyirci, Batı Akdeniz Bölgesi Tahtacıları, Derin Yay., İstanbul, 2007, s. 90; Musa Seyirci, “Elmalı Yöresindeki Yörükler ve Tahtacılar Üzerine Bir Araştırma”, Millî Folklor, sayı: 8, (Aralık 1990), s. 27; M. Cahit Akıncıoğlu, Antalya Solimkent Tarihi, Ece Ofset, Antalya, 1998, s. 69.

194 _{Ak, “20. Yüzyılda Serik’te Yörükler”, s. 281; Ak, “Antalya’da Yörükler ve Yörük Kültürü”, s. 335; Naci}

Eren, “Yörük Göçü 2”, Türk Folklor Araştırmaları, c. 19, sayı: 363, (Ekim 1979), s. 8799.

195 _{Türkay, a.g.e., s. 92, 404; V. Langlois, Eski Kilikya, (çev. M. Rahmi Balaban), Mersin Halkevi Yay.,}