KarĢılıklı Kalkınma Yardımı

Karşılıklı kalkınma yardımı, 60’lı yıllarda, Soğuk Savaş ve sömürgesizleşme neticesinde dünyanın kutuplaşması bağlamında gerçekleştirilmiştir. Karşılıklı kalkınma yardımını hayata geçiren başlıca iki sömürgeci güç, Fransa ve Birleşik Krallık’tır.

İşbirliği anlaşmalarını temel alan karşılıklı yardım, eski egemenlerin eski sömürgeleriyle bir vesayet ilişkisini sürdürmelerini ve Sahra’nın güneyinde önemli bir jeopolitik alanı yeniden sahiplenmelerini sağlayan bir yol olmuş ve böylece eski egemenler işbirliği yapan ülkeler üzerindeki nüfuzlarını koruyabilmişlerdir.

Karşılıklı kalkınma yardımı kendini basit bir finansal ve ekonomik yardım ile sınırlamamıştır. Fransa bu programların tasarlanmasının ve uygulanmasının yöntemine etki etmiştir. Yapılan ikili anlaşmalar, Fransa’nın yardımlardan yararlanan ülkelerin toprakları üzerinde fiziksel olarak bulunmasına izin vermiştir. Fransa uzun zamandır Sahra altı Afrika’ya demir atmış olduğundan, bu durum onun saha üzerinde yardım programlarının uygulanmasını kolaylaştıran bir deneyime sahip olmasını sağlamıştır.

1.3.1. Bağlı Yardım

Paradoksal olarak, Fransa gelişmekte olan ülkelere yardım etmekten ekonomik olarak kazanç sağlamıştır. Esasen, 2000’li yılların başına kadar yapılan yardım bağlıydı yani Afrika ülkeleri, Ekonomik İşbirliği Merkez Fonu (şimdiki adıyla Fransız Kalkınma

18 Ajansı) tarafından finanse edilen projeler için sadece Fransız şirketlerle anlaşmak zorundaydılar. Bu nedenle Fransa tarafından Afrika’ya yapılan yardımlar Fransa ekonomisi üzerinde olumlu etkiye sahipti³⁴.

Resmi kalkınma yardımı aynı zamanda on binlerce uluslararası çalışanı ve birçok danışmanı ayakta tutan büyük bir iş ağı oluşturmuştur. Fransa ve Afrika ülkeleri arasındaki ekonomik işbirliği aynı zamanda Fransız vatandaşlarının birçok Afrika ülkesine gitmeleriyle bir istihdam alanı yaratmıştır. Sonuç olarak, Fransa’nın Afrika ülkelerine yardım ederek, buradan geniş çapta fayda sağladığı görülmektedir.

Yıllık yaklaşık 10 milyar avro (2011’de 9,348 milyar avro) ile Resmi Kalkınma Yardımı’na (APD/Aide Publique au Développement)³⁵ katkıda bulunan Fransa, bu konuda dünyada dördüncü sırada yer almaktadır. Gayri Safi Milli Hasılaya (RNB/Revenue Nationale Brut) % 0,46 oranı ile en büyük katkı sağlayan ikinci devlettir. Afrika, özellikle Sahra-altı Afrika (% 41)³⁶ Fransız resmi kalkınma yardımının (% 55) başlıca yararlanıcısıdır. Fransa, 2015’te % 45’i Afrika’ya sağlanan 8 milyar avro yardım ile dünyada beşinci sırada yer almıştır.³⁷

1.3.2. BaĢlangıçta Fransız Etkisindeki Bölgenin GeniĢletilmesi

1960, Fransa’nın, Fransız Batı Afrikası’nın (AOF) ve Fransız Ekvatoral Afrikası’nın (AEF) yeni bağımsız devletleriyle ve de Madagaskar ile karşılıklı kalkınma yardımını gerçekleştirdiği yıldır. Bu alan, Fransa’nın dünyanın bu parçasındaki «arka bahçesine» karşılık gelmektedir. Fakat Afrika’da nüfuzunu daha fazla arttırmak isteyen Fransa, karşılıklı kalkınma yardımı anlaşmalarını çoğaltma arayışına girmiştir.

34 G. Olivier ve S. Sidibé, L’aide Publique au Développement, éditions Charles Léopold Mayer, Paris, 2004, s.10.

35 «Rakamlarla Resmi Kalkınma Yardımı» : http://www.consulfrance-vancouver.org/L-Aide-publique-au-Developpement (sitenin ziyaret edildiği tarih: 11 Ocak 2017).

36 Ibid.

37 «2015 yılı Resmi Kalkınma Yardımı» : http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la- france/aide-au-developpement/l-aide-publique-au-developpement-francaise-et-ses-principes/l-aide-publique-au-developpement-francaise/article/infographie-l-aide-publique-au-developpement-en-chiffres (sitenin ziyaret edildiği tarih: 11 Ocak 2017).

19 1963’ten itibaren ilk genişleme Belçika’nın eski sömürgesi üç ülkenin katılımıyla gerçekleşmiştir. Bu ülkeler: Burundi, Ruanda ve özellikle 1971’de Zaire’ye ve 1997’de Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ne dönüşecek olan Congo Léopoldville’dir.³⁸

1976’da, karşılıklı yardımın sadece frankofon ülkelerle yapılması ilkesi ihlal edilerek. Portekiz’in eski sömürgesi olan üç lusofon (Portekizce konuşan) devlet,

«Karanfil Devrimi»’nin hemen ardından bağımsızlık kazanarak Fransa’nın işbirliği alanına yani «arka bahçesine» entegre olmuşlardır. Bu devletler Yeşil Burun Takımadaları, Gine-Bissau ve Sao-Tome ve Principe’tir³⁹.

Cibuti, 1977’de bağımsızlığını kazanır kazanmaz alana entegre olmuş, onu 1978’de Komorlar, Ekvator Ginesi (eski İspanyol sömürgesi) ve 1984’te Gine (Conakry) izlemiştir.

Bu genişleme, 1995 yılından itibaren, 18 Afrika ülkesinin tamamen yeniden tasarlanmış işbirliği alanına entegre olmasıyla daha da ivme kazanacaktır. Bu Afrika devletlerinin çoğunluğu eski İngiltere sömürgeleridir ve bunlardan bazıları kayda değer bir demografik ve ekonomik ağırlığa sahiptir. Bölgesel ve kıtasal anlamda gerçek bir güç olan Güney Afrika, Gine Körfezi’nin köşesinde yer alan, kıta için kültürel başkentlerin sınırlarının kesiştiği nokta olan «devasa» Nijerya ve tekrarlayan istikrarsızlığı olan fakat Doğu Sahil Kuşağı’nın gelecekteki büyük petrol gücü ve jeopolitik anahtarı olacak Sudan ( henüz Güney Sudan olarak ayrılmamış) örnek olarak verilebilir.

Afrika ile kalıcı bir bağ kurmak amacıyla kalkınma yardımı planını uygulamaya koyan Fransa’nın Sahra altı Afrika’ya finansal desteği uzun bir zamandan beri

38 J. Morel, La France au cœur du génocide des Tutsis, L’Esprit frappeur, Paris, 2010, s.1216.

39 D.C. Ba1ch, La France et l’Afrique du Sud : Histoire, Mythes et Enjeux contemporains, éditions KHARTALA, Paris, 1990, s.265.

20 mevcuttur. Aslında, bu bölge her zaman bu yardımların ana hedefi olmuştur. 60’larda bu yardımların % 90’dan fazlasını, 70’lerde % 80’ini, 1995’te %63’ünü, 2005’te % 58’ini ve 2011’de % 55’ini almıştır⁴⁰.Zamanla Afrika’ya yapılan yardımın payı azalsa da, kıta Fransız işbirliğinin coğrafi önceliği olmayı sürdürmüştür. Afrika, 2011 yılında, Fransa’dan 9,3 milyar avro kalkınma yardımı almıştır. 2015 yılında ise, 8,1 milyar avroluk yardımın % 41’i Sahra-altı Afrika’ya tahsis edilmiştir.

Kalkınma yardımlarına katkıda bulunan devletlerin çabalarını birleştirmek ve koordine etmek isteyen farklı küresel (Dünya Bankası) ve bölgesel (Avrupa Birliği) kuruluşların bütçelerinin büyümesine katkıda bulunan Fransa, karşılıklı yardımdan da vazgeçmemiştir. Bunun nedeni, nüfuzunu korumak için kıtaya kök salmak istemesi ve bunun için çok taraflı fonlardan yardım alan ülkelerde farklı açılardan seferber olmuş diğer gelişmiş ülkelerin jeopolitik, ekonomik ve kültürel etkilerini sınırlama çabasıdır.