ABD’nın Marc Ravalomanana’yı Desteklemesi

2002’de yaşanan kriz sırasında, Amerika’nın Ravalomanana’ya yardımı, daha önce hiç görülmemiş bir yoğunlukta, güçlü ve kesin bir biçimde başlatılmıştır: Federal New York Rezervindeki Madagaskar dış varlıkları üzerindeki blokajın kaldırılması, Amerika Birleşik Devletleri’nin yeşil ışık yakmasıyla Dünya Bankası’ndan önemli miktarda bir paranın alınması, Madagaskar sahil güvenlik filosunun güçlendirilmesi, içeride ve dışarıda terörle mücadele edilmesi için ekipmanların bağışlanması, Imerintsiatosika’da ABD’nin Nasa uydularını izleme istasyonlarının yeniden açılması, vb. ¹⁸⁷

Açıkçası, Amerika Birleşik Devletleri, Marc Ravalomanana’ya 2002 krizinden büyümüş ve güçlenmiş bir şekilde çıkması için başından beri çok güçlü bir destek vermiştir. Çünkü eğer Ravalomanana iktidarı, halkı ezen bu ağır krizin üstesinden gelemezse, Amerika’nın adadaki hayalleri daha başlangıçta iz bırakmadan yok olabilirdi. Bu, aynı zamanda, barajlar koyarak, dış varlıkları engelleyerek, ithalat ve ihracatı askıya alarak ve benzeri kararlarla ekonomiyi felce uğratan Amiral Didier Ratsiraka’nın açığa vurmadığı bir hedefidir.¹⁸⁸

Açıkçası, Marc Ravalomanana, Amerikalılara diğerlerinden daha fazla sempati göstermekte ve güven duymaktaydı. Bunun nedeni, öncelikle, görev aldığı dönem boyunca hiçbir şekilde ABD karşıtı olmaması ve hatta genel olarak américanophile bir

187 R.C. Ratovonarivo, «Marc Ravalomanana : Un penchant évident pour le pays de l’Uncle Sam», Madapro, 28 Ekim 2010.

188 B. Mason and C. Talbot, “Madagascar: Ravalomanana take control with US support”, World Socialist Website, 9 Temmuz 2002.

96 kişi olarak bilinmesidir. Ravalomanana’nın bu şekilde etiketlenmesinin nedeni, her şeyden önce, İngilizce’yi Molière’in diline (Fransızca) göre daha iyi konuşması, Tiko şirketinin yönetiminde Amerikan tarzı bir yönetim sistemi uygulaması ve ürünlerin üzerine yalnızca İngilizce yazılmasına tolerans göstermesidir. Dahası, başlangıçta oldukça geleneksel bir yapıya sahip olan Tiko (Marc Ravalomanana’nın büyük şirketi) Dünya Bankası’nın (yani ABD'nin) sağlam bir destek vermesiyle yükselişe geçmiştir.

Sam Amca, uluslararası terörizme karşı amansız bir mücadele verdiği dönemde, Marc Ravalomanana’yı güvenebileceği tutarlı bir müttefik olarak görmüştür. 11 Eylül trajedisinden sonra, Amerikan dış politikasında, büyük ölçüde terörle mücade belirleyici olmuştur.

ABD, Madagaskar krizinde, kendi tarafını seçmeden önce, iki başrol oyuncusunun geçmişini incelemiştir. Nitekim bir tarafta, özellikle ikinci Cumhuriyet döneminde Batı ve Amerikan karşıtı bir politika yürüten Didier Ratsiraka, diğer tarafta ise Anglo-Sakson yönetim tarzını seven ve « kendi kendini yetiştirmiş bir adam » olarak bilinen Marc Ravalomanana yer almaktaydı. ABD, açıkça seçimini Marc Ravalomanana’dan yana yapmıştır.

2.2.2. 2009 Krizi Sonrası ABD ile Fransa Arasındaki KarĢıtlık

Ravalomanana ve Rajoelina arasındaki rekabetin altında, başka bir güç mücadelesi yatmaktadır. Antananarivo’da bir radyo programında konuşan, Malgaş sosyolog Paul Rabary, Madagaskar krizinin arka planını, devrik liderin statüsü üzerinde şekillenen Fransız-Amerikan rekabetinin prizması altında şu şekilde analiz¹⁸⁹ etmiştir :

«Krizin çözümü, Marc Ravalomanana’nın kaderine indirgenmiştir. Fransa, Marc Ravalomanana’nın iktidara gelme riskini ve hatta ülkeye dönme riskini önlemek istiyor.

Amerika ise, Andry Rajoelina’nın ülkeye liderlik etmesini istemiyor. Yani Paris ve

189 Valis, «La crise n’est pas malgache mais franco-américaine», Madagascar Tribune, 7 Eylül 2011.

97 Washington iktidara gelecek kişi (kendi bakış açılarına göre yeterince güvenilirliği olan bir kişi) üzerinde anlaşır anlaşmaz, kriz çözülecektir».¹⁹⁰

Zamanla, diğer gözlemciler gibi, ABD büyükelçisi de kendi tarafındakilerin baskısına maruz kalan Andry Rajoelina rejimine karşı uygulanan yaptırımların etkisiz olduğunu anlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri ile Fransa arasındaki diplomatik ve ekonomik alandaki karşıtlık Andry Rajoelina hükümetinin iktidarda olduğu geçiş dönemi boyunca devam etmiştir. Ancak 2013 yılında Hery Rajaonarimampianina Madagaskar Cumhuriyeti’ne cumhurbaşkanı olarak seçildiğinde, iki devlet Madagaskar konusunda, diplomatik ve ekonomik alanlarda mütakabata varabilmiştir.

Tüm olanların ışığında, 2009 ve 2013 yılları arasındaki geçiş döneminde ABD ve Fransız yönetimlerinin pozisyonlarının birbirine zıt olduğu görülmektedir. Bu görüş ayrılığı, özellikle ekonomik açıdan fakat aynı zamanda Andry Rajoelina’nın geçiş rejiminin tanınması konusunda karşıt çıkarlara göre belirlenmiştir (Amerikalılar 2009 olaylarını bir darbe olarak görmektedir). Amerika, Fransa ile müttefik olmasına rağmen, Marc Ravalomanana hükümetinin düşüşü nedeniyle etkisini yitirmeyi asla sindirememiş, dolayısıyla HAT rejimine karşı yaptırımlar uygulamıştır. Siyasi-ekonomik konular pek gündemde olmasa da etki mücadelesi güncelliğini korumaktadır.

190 Ibid.

98 2.3. Hindistan’ın Madagaskar’daki Varlığı

Hindistan ile ilgili olarak, Madagaskar’ın büyümekte olan bir ortağı ve Fransa’ya bir alternatif olarak ülkedeki varlığının kısa bir analizini yapmak gerekmektedir. Hintliler, Madagaskar’da ekonomik alanda oldukça aktiftir. Ülkenin endüstriyel anlamda kalkınmasındaki en büyük aktörlerden biridir ve varlığı iki ülkenin yakınlaşmasını kolaylaştırmaktadır. Madagaskar, Hint kökenli, çeşitli inançlara sahip (Hindular, Kohjalar, Bohralar, Sünniler, Banyalar veya İsmaililer) 15.000’den fazla kişiden oluşan bir nüfusa ev sahipliği yapmaktadır. Bu topluluk ülkenin her yerine yayılmış ve ülkenin ekonomik refahına aktif olarak katkıda bulunmaktadır. Hindistan ve Madagaskar arasındaki diplomatik ilişkiler 1954’ten bu yana devam etse de, aslında bu ilişkilerin geçmişi, İngilizlerin Hintlileri Hint Okyanusu’nun çeşitli adalarına, özellikle Réunion, Mauritius ve Madagaskar’a göç etmeye zorladığı, Hint altkıtasındaki sömürgeciliğin doğrudan bir sonucu olarak Hintlilerin adaya geldiği 19. yüzyıla dayanmaktadır.

Hindistan, Madagaskar’daki en büyük üçüncü yatırımcı ülke olarak da bilinmektedir. 2016 ile 2017 arasındaki dönemde, Hintli yatırımcılar tarafından şirketler kurulmuştur. Bu çok büyük bir güvenin işaretidir. Hindistan, son on yıl içinde, Madagaskar’ın en büyük ticari ortaklarından biri haline gelmiştir. Yılda yaklaşık 400 milyon dolarlık toplam işlem hacmiyle, Malgaş ürünlerinin 3. büyük tedarikçisi ve 7.

sıradaki alıcısıdır.¹⁹¹

Hindistan Devlet Başkanı Ram Nath Kovind, 14 ve 15 Mart 2018’de Madagaskar’ı ziyareti sırasında, ülkenin tarımsal alanda kalkınması için 80 milyon dolar

191 R. Navalona, «Coopération bilatérale: L’Inde est le 3e plus grand investisseur à Madagascar», Midi Madagasikara, 16 Mart 2018.

99 tutarında bir kredi limitini onaylamıştır.¹⁹²Hindistan ile Madagaskar arasındaki ilişkiler, Fransa’nın etkisi karşısında Madagaskar için bir alternatif yaratacak olan yeni işbirlikleri ve ikili anlaşmalar dönemine işaret etmektedir.

192Une nouvelle ère de coopération entre l’Inde et Madagascar http://www.orange.mg/actualite/nouvelle-ere-cooperation-entre-linde-et-madagascar (sitenin ziyaret edildiği tarih: 19 Mart 2019).

100 SONUÇ

Fransa, yıllarca Afrika ile özellikle de Sahra altı Afrika ile özel bir ilişki geliştirmiştir. 1884’te düzenlenen Berlin Konferansı, Fransa’nın Afrika kıtası üzerinde kayda değer bir etki kazanmasını sağlayacak yeni bir dönemin habercisi olmuştur.

Müteakip Fransız hükümetleri sömürgeciliği ustalıkla yönetmiş ve Fransa’nın bir dünya gücü olarak statüsünü güçlendirmiştir. Ancak II. Dünya Savaşı’ndan sonra, Fransa tarafından sömürgeleştirilen ülkelerde başgösteren ulusal hareketler ve özellikle ulusların kendi kaderini tayin etme hakkı ile ilgili uluslararası baskı,Fransa’yı 1958’den itibaren Denizaşırı Toprakları’nın bağımsızlığını tanımaya zorlamıştır.

Ancak Fransa, kıta üzerindeki etkisini sürdürmeyi garanti altına almadan bu ülkelerin bağımsızlıklarını tanımayacaktı. Bu dekolonizasyon dönemi, Charles de Gaulles’ün iktidara döndüğü döneme denk gelmiştir. Eski Fransız sömürgeleri üzerinde etki politikasını yürütecek olan Charles de Gaulles, bu politikayı Afrika işlerinden sorumlu devlet bakanı Jacques Foccart’ın yardımıyla gerçekleştirmiştir. Afrika’daki bu Fransız etkisi, tam olarak «Fransafrika» kavramıyla tanımlanmaktadır.60’lı yıllardan bu yana, Fransa’nın kıtadaki ekonomik ve askeri varlığı Afrikalılar tarafından olumsuz karşılanmamıştır. Entelektüellerin «Fransafrika » olarak adlandırdıkları olgu, Afrikalı birçok devlet başkanının suç ortaklığı yaptığı bir neo-sömürgecilik biçimi olarak kabul edilmektedir.

Fransa, günümüzde, özellikle eski sömürgeleri aracılığıyla Afrika’da etkili olmaya devam etmektedir. Çin ve ABD gibi güçlerin Afrika kıtasındaki varlığına rağmen, Fransa bu bölgedeki en önemli ekonomik ve askeri aktör olmaya devam etmektedir.Nitekim Fransa’nın ekonomik anlamdaki bu önemli rolünün nedeni bugüne kadar Afrika’ya yapmış olduğu büyük ekonomik yatırımlardır. 2000’li yılların başından bu yana Fransız şirketleri Afrika kıtasına yoğun yatırımlar yapmakta ve bu ülkelerin

101 büyümesine katkıda bulunmaktadır. Hiç kuşkusuz, Fransa bugüne kadar Afrika’ya Çin’den daha az yatırım yapmış ancak yine de Afrika ülkelerinin ekonomik gelişmesinde daha fazla katkıda bulunmuştur. Bugün, 1100’den fazla şirketi ve 1209’dan fazla iştiraki ile Afrika’da yer alan Fransa, Sahraaltı Afrika’da 470.000’den fazla kişiye doğrudan veya dolaylı çalışma alanı yaratan önde gelen işverenlerden biri konumundadır.¹⁹³ Fransa, Afrika için önemli bir ortak olmaya devam etmekte ve böylece kıta üzerindeki etkisini sürdürmektedir. Bununla birlikte, Çin, Hindistan ve Amerika Birleşik Devletleri gibi diğer ekonomik güçlerin Fransa karşısındaki varlığı, ev sahibi ülkelerin rekabet ilişkilerini kullanma yoluyla pazarlık güçlerini kuvvetlendirmelerini sağlamaktadır. Afrika ülkeleri altyapı (yol yapımı, şehir, okul, sosyal konutlar inşaası, vb.) karşılığında doğal kaynaklarını pazarlamaktadır.

Afrika kıtasındaki Fransız etkisi aynı zamanda Fransa’nın askeri varlığıyla da karakterize edilir. Fransa Savunma ve Ulusal Güvenlik Belgesi (Beyaz Kitap), Afrika’daki Fransız ordusunun sadece Cibuti ve Gabon’daki iki askeri üssünün tam olarak gözden geçirilmesini amaçlamaktadır. Ayrıca, Fransa Sahel bölgesinde (Moritanya, Mali, Nijer, Burkina Faso, Çad) yaklaşık olarak 4500 askerini konuşlandırmıştır.¹⁹⁴ Fransa’nın bu askeri varlığı, bazı Afrikalılar tarafından tartışma konusu yapılsa da, özellikle Sahel Bölgesi’nde terörle mücadeleye önemli bir katkıda bulunmuştır.Dahası, günümüz Fransa Cumhuriyeti Devlet Başkanı Emmanuel Macron, Fransız ordusunun Afrika’da «uzun süreli varlığından» söz etmektedir. Bu da, Fransa’nın Afrika’da askeri olarak uzun bir süre kalacağı anlamına gelmektedir. Bütün bunlar açık bir şekilde Fransa’nın Afrika’daki nüfuzunun korunmasına ve kıtadaki

193 Relation économique entre la France et l’Afrique^: https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/afrique/relations-economiques-entre-la-france-et-l-afrique/. (sitenin ziyaret edildiği tarih 10 Haziran 2019)

194 La France réaffirme sa présence militaire au Sahel^: https://www.bbc.com/afrique/region-46916919 . (sitenin ziyaret edildiği tarih 10 Haziran 2019)

102 askeri varlığını sürdürmesine katkıda bulunmaktadır. Fransa aynı zamanda, kıtada 150 milyon kişinin konuştuğu bir dil olan Fransızca aracılığıyla da etkili olmuştur.¹⁹⁵

Bu sonuç bölümünde CFA Frangı konusunun da ele alınması gerekmektedir.

Nitekim ortak para birimi olan CFA frangı, son on yılda, Fransız etkisine ilişkin tartışmaların merkezinde yer almıştır. CFA frangının 14 Sahraaltı ülkesinde bazı endişelere yol açtığını ve hatta varlığının sorgulandığını görebilmekteyiz. Pan-Afrikanizm aktivisti Kemi Seba, Kako Nubukpo (Ekonomist, Uluslararası Frankofoni Organzasyonu Ekonomik ve Dijital Birim Başkanı, Togo eski devlet bakanı) ve Martial Ze Belinga (Kamerunlu ekonomist ve sosyolog) gibi Afrikalı aydınlar ve ekonomistlerin yanı sıra üç Afrika devlet başkanı ; Teodoro Obiang Nguema Mbasogo (Ekvator Ginesi Başkanı), Idriss Deby Itno (Çad Başkanı) ve Denis Sassou Nguesso (Kongo Cumhuriyeti Başkanı), döviz rezervlerinin %50’sinin Fransa’ya emanet edilmesini ve işletim hesaplarının denetlenmesini istemiş fakat Fransa’nın CEMAC’nin (Orta Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği) para birimini garanti etmesi konusunda isteksizliklerini ifade etmişlerdir.

CFA Frangı eleştirisi sadece aydınlardan, Pan-Afrikanizm yanlılarından ve Afrika devlet başkanlarından gelmemiş, İtalyan Konseyi’nin iki başkan yardımcısı Matteo Salvini ve Luigi di Maio, Fransa’ya ve şu anki cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’a yönelik çok sayıda eleştiri yöneltmişlerdir. Fransız yönetimlerini Afrika’yı « yoksullaştırmak » ve Afrika’daki sömürgecilik faaliyetlerini sürdürebilmek için CFA

Frangı kullanmakla suçlamışlardır.Herşeyden önce burada 14 Afrika ülkesinin parasal bağımsızlığı ile ilgili bir sorun mevcuttur. Öyleyse bu ülkeler ortak para birimini terk etmeli midir?Bir yandan, CFA frangı göreceli ekonomik varlığına rağmen Fransa için ekonomik bir düzeni ve siyasi gücü sembolize etmektedir. Öte yandan, CFA frangı, onu

195 S. Bertrand-Claire, “En Afrique la pratique du français est en progression”, Le Monde Afrique, 16 Mart 2019.

103 kullanan ülkelerin küreselleşmesinin bir sembolü haline gelmiştir. Nitekim bu para birimi bu devletlerin ekonomilerini ayakta tutarken yabancı ürünler satın alarak dış ticaret yapmasına da izin vermektedir. Buna ek olarak CFA Frangı Euro ile ilişkilendirildiğinden sabit oranlı ve oldukça istikrarlı bir para birimidir.Bu nedenle, bu para birimlerine ekonomik bağımlılıklarından dolayı, bu ülkelerin gerçek bir finansal ve ekonomik çıkış planı olmadan CFA Frangı’ndan ayrılmasını hayal etmek oldukça güçtür.

Madagaskar, çalışmamız boyunca açıkladığımız üzere, Fransa’nın etki politikası açısından oldukça özel bir yere sahiptir. Aslında, Fransa Madagaskar’ın birbirini takip eden dört cumhuriyet dönemi boyunca (1958’den günümüze kadar), politik, ekonomik ve sosyal yaşamın neredeyse her alanında varolmaya devam etmiş ve Madagaskar’ın kendine has milliyetçiliği bu Fransız etkisinin devam etmesini engelleyememiştir.

Philibert Tsiranana, başkanlığı döneminde, Fransa ile işbirliği yaparak Fransa’nın çıkarlarına iyi bir şekilde hizmet etmiştir. 1972’de yaşanan halk ayaklanması, Genel Ramanantsoa’nın geçiş hükümeti ve sosyalist devrimci Didier Ratsiraka’nın çabaları Madagaskar’ı Fransız etkisinden kalıcı bir şekilde kurtarmayı başaramamıştır. Fransa, 80’li yılların başından itibaren, 1981’de Mitterrand’ın sosyalist hükümetinin kurulmasıyla birlikte Madagaskar’ın esas ortağı olarak yerini almıştır. Marc Ravalomanana’nın iktidarda olduğu dönem, bu Fransız etkisinden uzaklaşma arzusunun belirgin olduğu bir dönem olmuştur. Ravalomanana’nın aksine, diğer Madagaskar devlet başkanları (Andry Rajoelina ve ondan sonra seçilen Hery Rajaonarimampianina) Fransa ile yakınlaşma ve ortaklık politikası yürütmüşlerdir.

Bu durumda Fransa’nın Madagaskar üzerindeki bu etkisinin günümüzdeki ve gelecekti yönü nasıl olacaktır? Fransızca, Madagaskar’ın ikinci resmi dili olup Madagaskar’daki birçok okulun eğitim programlarında Fransızca temel alınmaktadır.

104 Madagaskar’da Fransızca konuşmak, yüksek sosyal statünün ve entelektüelliğin simgesi olup Fransa, Madagaskar için çok önemli bir ekonomik ve politik ortak olmaya devam etmektedir. Madagaskar’ın 27 Aralık 2018’de yeniden seçilen mevcut Devlet Başkanı Andry Rajoelina, Fransa’ya yakın durmakta, bu da sadece iki ülke arasındaki ikili ilişkileri değil, aynı zamanda Büyük Ada’daki (Madagaskar) Fransız etkisini güçlendirmektedir.

Bu Fransız baskısı altında Madagaskar’ı nasıl bir gelecek beklemektedir? Andry Rajoelina başkanlığındaki yeni rejimin, Fransız etkisinden bir günde kurtulması mümkün değildir. Başta her iki ülkenin devlet başkanları Rajoelina ve Macron aracılığıyla Fransa ve Madagaskar arasında sağlanan yakınlık ve ekonomik bağımlılık buna engel olmaktadır. Madagaskar, kalkınma potansiyelini geliştirmek için, özellikle dünya çapında 300 milyon kişi tarafından konuşulan Fransızca dilini kullanarak, Fransız etkisi konusunda pragmatik davranmak zorundadır. Eğer iktidardaki güç bu Fransız etkisinin rolünü üstlenebilirse Fransız nüfuzu (artık 60’lı, 70’li ve 80’li yıllardaki kadar güçlü değildir) gelişmemişliğin bir nedeni olmaktan çıkacak aksine yeni bir gelişme perspektifi yaratacaktır. Madagaskar, Fransızca’nın ve İngilizce’nin etkisi altında olan fakat aynı zamanda oldukça umut verici ekonomik göstergeler elde etmeyi başaran Seyşeller ve özellikle Mauritius gibi komşularından ilham almalıdır. Seyşeller ve Mauritius’un, Madagaskar’dan farklı olarak işletilebilir doğal kaynaklara ve tarıma elverişli arazilere sahip olmadıklarını belirtmek gerekir.Ancak, bu ülkelerin ekonomik performansları, ekonomisi üçüncü sektöre dayalı Madagaskar’ın performansından çok daha yüksek olupFransız etkisi karşısında birer kalkınma örneği oldukları açıktır.

Madagaskar halkının, yeni Başkan Andry Rajoelina’nın Madagaskar Yükselişi Girişimi (IEM) olarak adlandırılan sosyo-ekonomik projesine dayanan politikasından beklentisi yüksektir. Andry Rajoelina’nın gençliği ve dinamizmi, bir taraftan Fransa ile

105 olan ortaklığı korurken bir taraftan da ulusal egemenliği koruyan pragmatik bir politika izlerse, ekonomik ve sosyal alanlardaki başarı açısından önemli bir faktör haline gelebilir. Bununla birlikte, bu etkinin (özellikle ekonomik alanda), şu anki Madagaskar Devlet Başkanı tarafından başlatılan çok taraflı işbirliğinin (özellikle Çin, Hindistan ve ayrıca Basra Körfezi ülkeleriyle) büyümesiyle birlikte gelecekte önemli ölçüde azalması söz konusudur.

Şu anda, Madagaskar’ın amacı Fransız etkisinden kurtulmak değildir çünkü ülkenin gelişmemesinin içerden kaynaklanan nedenleri de (kötü yönetişim, yolsuzluk, vb.) bulunmaktadır. Amaç, gerçek anlamda somut bir gelişme elde etmek için, Madagaskar’ın yaşam standardını iyileştirmek, ülkenin gelecekteki seçkinlerini eğitmek ve Fransız etkisi bağlamında mevcut kaynaklarından (madencilik, materyaller ve aydınlar) nasıl yararlanılması gerektiğini bilmektir.

106 KAYNAKÇA

«15 Şubat 1973 : Dış politika konusundaki işbirliği ile ilgili yazışmalar»,

http://fothman.free.fr/Accbitxt/Pol/mr_pol/mrpol150273coop/mrpol150273coop.

html(sitenin ziyaret edildiği tarih: 20 Haziran 2016).

«2015 yılı Resmi Kalkınma Yardımı» : http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-

etrangere-de-la-france/aide-au-developpement/l-aide-publique-au- developpement-francaise-et-ses-principes/l-aide-publique-au-developpement-francaise/article/infographie-l-aide-publique-au-developpement-en-chiffres (sitenin ziyaret edildiği tarih: 11 Ocak 2017).

«8-26 août 1991 Madagascar. Des morts devant le palais présidentiel» : https://www.universalis.fr/evenement/8-26-aout-1991-des-morts-devant-le-palais-presidentiel/ (sitenin ziyaret edildiği tarih: 20 kasım 2018).

«Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği kurucu antlaşması»

http://www.bceao.int/IMG/pdf/TraiteUMOA2010.pdf 10 Ocak 1994 tarihinde imzalanmıştır.

«Histoire de la zone franc, izf.net» : http://www.izf.net/pages/historique-zone-franc (sitenin ziyaret edildiği tarih:19 Eylül 2016).

«La politique africaine de la France» : http://www.senat.fr/rap/r10-324/r10-3244.html (sitenin ziyaret edildiği tarih:11 Ocak 2017).

«Les sommets France-Afrique de l’ère : nouveau au pas de course», Cameroun-info.net http://www.cameroon-info.net/stories/0,3587,@,les-sommets-france-afrique-de-l-ere-nouveau-au-pas-de-course.html (sitenin ziyaret edildiği tarih: 21 Eylül 2016).

«Orta Afrika Ekonomik ve Parasal Topluluğu kurucu antlaşması»

http://www.cemac.int/sites/default/files/documents/files/Traite_CEMAC.pdf 16 Mart 1994 tarihinde imzalanmıştır.

107 «Perspectives économiques en Afrique», OCDE éditions, 2004/2005.

«Rakamlarla Resmi Kalkınma Yardımı» : http://www.consulfrance-vancouver.org/L-Aide-publique-au-Developpement (sitenin ziyaret edildiği tarih: 11 Ocak 2017).

«Sommet de la Francophonie : un sommet plutôt positif pour Madagascar», RFI, 28 Kasım 2016.

4 Haziran 1973’te Madagaskar ile Fransa arasında imzalanan çerçeve anlaşmanın tam metni: http://jwf-legal2.fr.gd/Ordonnance-52.htm (sitenin ziyaret edildiği tarih:

19 Eylül 2016).

A.C.O.T.A. acota-africa-contingency-operations-training-and-assistance

http://www.africom.mil/what-we-do/security-cooperation/acota-africa-contingency-operations-training-and-assistance (sitenin ziyaret edildiği tarih: 4 Temmuz 2017).

A.C.P.P. an-information-document-a-joint-uk-government-approach-to-preventing-and-reducing-conflict-in-sub-saharan-africa : http://www.gsdrc.org/document- library/the-africa-conflict-prevention-pool-an-information-document-a-joint-uk- government-approach-to-preventing-and-reducing-conflict-in-sub-saharan-africa/ (sitenin ziyaret edildiği tarih: 4 Temmuz 2017).

Ageron, C.R. ve Michel M., L’Afrique noire Française: l’heure des indépendances, CNRS, Paris, 2015.

Arrêté du 9 juin 2017 fixant la liste des établissements d’enseignement français a

l’étranger homologués:

https://www.legifrance.gouv.fr/eli/arrete/2017/6/9/MENE1717095A/jo/texte (consulté le 11 mai 2018).

Audibert, A.D., Une décolonisation pacifique, éditions KARTHALA, Paris, 1999.

Auzias, D. ve Labourdette J.P., Madagascar: country guide, Le Petit Fûté, Paris, 2011.

108 Bach, D.C., La France et l’Afrique du Sud : Histoire, Mythes et Enjeux

contemporains, éditions KHARTALA, Paris, 1990.

Bamako Deklarasyonu 3 Kasım 2000’de kabul edilmiştir:

http://www.francophonie.org/IMG/pdf/Declaration_Bamako_2000_modif_0212 2011.pdf (sitenin ziyaret edildiği tarih: 15 Eylül 2016).

Barbier, A., “La langue française en recul a Madagascar”, Le Monde Afrique, 24 Kasım 2016.

Barstad, G. E, Hjelde A. ve Kvan S., J. Todd, Language and Nation: Crossroads and Connections, Waxmann, Münster (Germany), 2016.

Bay Ravalomanana’nın iktidara gelişi öncesinde Fransa-Madagaskar ilişkileri:

http://terakarandriantsoa.blogspot.com.tr/2010/04/les-relations-franco-malgache-avant.html (sitenin ziyaret edildiği tarih: 02 Mart 2017).

Bensimon, C., «Centrafrique : six mois d’intervention française en six questions», Le Monde, Paris, 6 Mayıs 2014.

Bernard, P., «M. Sarkozy promet la fin de la Françafrique», Le Monde-Afrique, 29 février 2008.

Bertrand-Claire, S., “En Afrique la pratique du français est en progression”, Le Monde Afrique, 16 Mart 2019.

Birleşmiş Milletler antlaşması 2. Maddesi:

https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/3-30.pdf (sitenin ziyaret edildiği tarih: 25 Eylül 2016).

Bourgi, A., Aux origines de la France-Afrique: Dégradation de l’image de la France en Afrique, Centre Thucydide – Analyse et recherche en relations internationales, Paris, 2009.

109 Bourgi, A., Aux Racines de la France-Afrique : la dégradation de l’image de la

France en Afrique, Centre Thucydide, Paris, 2009.

Caitucoli, C., Charles De Gaulle et la Francophonie : un père fondateur ambigu,

Caitucoli, C., Charles De Gaulle et la Francophonie : un père fondateur ambigu,