3. BÖLÜM
7.5. Kaotik Kurumsallaşma
Kaotik kurumsallaşma içerik olarak gündelik hayat ve toplumsal kurumlardan oluşmaktadır. Günümüzde karşılaşılan sosyal yapı ve ilişkileri açıklamak ve anlamak için paradoksal bir metodolojiye sahip olan kavramsallaştırma, modern dünya ile anlamlı bir zemin oluşturmaktadır. İhtiyaçlar dünyasının istekler dünyasına dönüşmesi ile gerçekleşmekte olan sosyal değişim süreci hiç olmadığı kadar dinamik bir karaktere sahiptir. Toplumsal olanın her katmanında radikal düzeyde gerçekleşen bu değişim sürecini ve aktörlerin bu süreçteki tutumlarını gözlemleyen model kaotik kurumsallaşmadır.
Kaotik kurumsallaşma yeni toplumsal dinamikler ve aktörlere sunulan yeni yaşamsal imkânlar arasında elde edilmektedir. Aktörlerin sosyal hayatı nasıl algıladıkları ve deneyimledikleri ile doğrudan ilgilidir. Toplumsal kurumların sosyalizasyonu ile şekillenen bireyler, gündelik hayat dünyasında farklı ağlarda farklı ilişkilerle karşılaşmaktadır. Bu karşılaşmalar yapısal bir gerilim yaratmaktadır. Sonuçta daha önce görülmesi muhtemel olmayan ya da toplumsal sistem tarafından kısıtlanan veya kısmen görünen davranış örüntüleri, sosyal yaşamın sıradan
173
eylemleri olarak rutinleşmektedir. Gündelik hayat içerisinde karmaşık bir şekilde rutinleştirilen eylemler, kaotik kurumsallaştırmayı oluşturmaktadır.
Yeni ortaya çıkan davranış kalıplarının, mevcut hâlihazırda bulunan davranış kalıpları ve kurumsal yapılarla çatışması, buna karşın aktörlerin birbiriyle çatışan bu davranış kalıplarını bir arada sürdürmeye çalışması sonucunda ortaya çıkan “yeni- garip (tuhaf) kurumsallaşmaya” kaotik kurumsallaşma denilmektedir. Peki, tuhaf kurumsallaşma (strange institutionalisation) neden kaotiktir?
- Aktörler tahmin edilemez davranışa yol açtığı için izlenilen yol kaotiktir. - Toplumsal sistem akışkan ve esnek bir yapıya sahip olduğu için kaotiktir. - Sonsuz sayıdaki davranış öbeğinin sınırlı ve sonlu bir gündelik hayat
uzayında gerçekleştirilmesinden dolayı kaotiktir.
- Toplumsal sistem arasındaki ilişki başlangıç koşullarına hassas bir şekilde bağımlı olduğu için kaotiktir.
- Rastlantısal ve aperiyodik kararsız davranışların ortaya çıkmasından dolayı kaotiktir.
Kaotik kurumsallaşma paradoksaldır. Bir yandan kurumsallaşma diğer yandan ise süregiden bir dinamik süreci ifade etmektedir. Aktörler kaotik kurumsallaşmayı keşfetmez, bizzat onun oluşumunu sağlamaktadırlar. Kaotik kurumsallaşma tanımlı ve tanımlı olmayan sosyal dünyalar arasında yer alan bir köprü gibidir. Aktör; kaotik yani içkin olan karmaşa halini, hem benimsemek zorunda olduğu ancak benimseyemediği (tanımlı olan, geleneksel olarak aktarılan, toplumsal kurumlar), hem de benimsemek zorunda olmadığı ancak arzu ettiği (tanımlı olmayan, modern olarak deneyimlenen, tüketim ve arzuların dünyası) kurumlar arasında bizatihi kendisi kurgulamaktadır. Burada tanımlı olan kozmos toplumsal kurumlar alanıdır. Sosyal kontrol yapıları olarak kurumlar, bireylerin belirli bir yapısal çerçevede eylemde bulunması ve düşünmesi gerektiği üzerine yapılanmışlardır. Toplumsal kurumlar, birey ve toplumsal yapı arasında iletişimin kurulduğu yegâne unsurlardır (bkz. Şekil 10). Tanımlı olmayan kozmos ise bireylerin failliklerinin ortaya çıkarıldığı gündelik hayat alanıdır. Birinci alan ihtiyaçlar ile ikinci alan ise istekler tarafından şekillenmektedir.
174
Şekil 10. Toplumsal Yapı ve Birey İlişkisini Sağlayan Toplumsal Kurumlar
Kaotik kurumsallaşma; içselleştirilmemiş/benimsenmemiş kurumların
yaratmış olduğu travmatik geçişlerin, öngörülmemiş sonuçlarından oluşan yeni kurumsallaşmaların yapısını ifade etmektedir. Çevresel olarak çok sayıda sosyal değişkene ve uyarıcıya maruz kalan aktörler, tam olarak benimseyemedikleri tanımlı, kendilerine aktarılan evreni tamamen reddetmemektedirler. Yeni karşılaştıkları tanımlı olmayan evrene ait koşulları da deneyimlemek isteyen aktörler, iki sosyal evren arasında bağıntı kurmak istemektedir. Yani bu durum ve sonuçta ortaya çıkan gerilim, aktörlerin, kompleks bir etkileşim ağını organize ettiklerini işaret etmektedir. Örnek olarak “bir günün anatomisi” gösterilebilmektedir. Periyodik bir zaman dilimi olan bir gün, toplumsal sistemde farklı aktörler açısından farklı şekillerde sürdürülmektedir. Geleneksel ev hanımı (toplumsal cinsiyetçilik savunulmuyor) ile bir şirketin CEO’su arasında gündelik hayatın idame ettirilmesi noktasında farklılık bulunmamaktadır. Her ikisi de bir günün karmaşıklığını kendi gündelik hayat politikaları ve taktikleri ile organize etmektedirler. Nasıl ki CEO, bir toplantıdan diğerine gitmek için performans ve operasyonları sergiliyorsa, evde duran kadın da
gün toplantılarına yetişmek için aynı performans ve operasyonları sergilemektedir57
.
57 Bu örnek kaotik kurumsallaşmadan ziyade gündelik hayatın organize edilmesinde kişiler
ve bağlı bulundukları sosyal bağlamlar arasındaki farklılığın önemini olmadığını göstermektedir. Her bireyin/aktörün gündelik hayatının karmaşıklığını organize edebildiği vurgulanmaktadır.
175
Kurumsallaşmanın kökeninde temel bir ihtiyacın pratik olarak giderilmesi yatmaktadır. Kaotik kurumsallaşma açısından da yaşanılan çağın ihtiyaçları ekseninde yeni gereksinimler ortaya çıkmaktadır. Örneğin sosyal medya bu anlamda temel demek için erken olsa bir ihtiyaçtır ve bireyler açısından da bir ihtiyaç olarak karşılanmaktadır. Ayrıca kurumsallaşma bir beklentiye cevap vermesinin yanı sıra meşrulaştırma sürecidir. Normlar ve değerler ile meşrulaştırılan toplumsal kurumlara karşılık, kaotik kurumsallaşma süreci gündelik hayatın sağlamış olduğu imkânlar ile meşrulaştırılmaktadır. Kurumsallaşma süreci ile meşrulaştırılan eylemler rutin bir hal almaktadırlar. Aynı şekilde gündelik hayat da kaotik kurumsallaşmaların gerçekleştiği ve her ne kadar düzensiz, karmaşık görünse de aperiyodik bir biçimde organize olduğu bir imkân tanımaktadır.
Düzensiz gibi görünen eylemlerin periyodik karakterini ifade eden kaotik kurumsallaşma yeni bir kurumsallaşma olmasının yanında bir sürecin açıklamasını yapan modeldir. Mekânsal bağlamı tüketim dünyası, zamansal bağlamı ise bilişim çağıdır. Toplumsal olana yukarıdan veya dıştan bakılması ile kaotik kurumsallaşmanın görülmesi olanaklı değildir. Çünkü kaotik kurumsallaşma bir girdap ve kasırga gibi düşünülebilir; dışarıdan tek bir parça olarak görülen şeyin içerisinde esasen birbirine kenetlenmiş sonsuz sayıda ilişki ağı ve örüntüsü bulunmaktadır.
Kaotik kurumsallaşma başlangıç koşullarına hassas bağımlıdır. Sonraki başlıklarda açıklanacağı gibi aktörlerin en basit ve küçük ölçekli davranışları bile toplumsal sistemde büyük değişimler ve dönüşümlere yol açabilmektedir. Kaotik kurumsallaşma gündelik hayatın fraktal boyutlarını yansıtmaktadır. Yani toplumsal ilişkilerin ve etkileşim sürecinin bilindiği gibi basit ve sistemli olmadığını aksine çarpık, düzensiz, parçalı olduğunu ifade etmektedir. Kaotik kurumsallaşma doğrusal olmayan sosyal etkileşime odaklanmıştır. Öngörülemez davranışları bünyesinde barındırmaktadır. Hangi tür davranışın nasıl bir davranışa yol açacağı determinist bir şekilde kestirilememektedir. Kaotik kurumsallaşma, tanımlı bir sosyal dünyada yani toplumsal kurumlar dünyasında meydana gelen ani değişimlerin, düzensizliklerin hareketini ve rutinleşmesini açıklamaktadır. Kaotik kurumsallaşma, tuhaf
176
kurumsallaşma süreci sonucunda oluşmasından dolayı toplumsal yapıda farklı uyarıcılar tarafından bir çekici niteliğine sahiptir. Kaotik kurumsallaşma mutlak düzensizliği ya da entropiyi değil aksine düzene evrilme sürecini belirtmektedir. Kendi kendini düzenleme özelliğine sahip olan kaotik kurumsallaşma, aktör ve yapı arasındaki uyum sürecidir. Kaotik kurumsallaşma, aktörlerin yapı ile kurmuş oldukları farklı ilişkilerin çatallanması ve dallanması sonucunda ortaya çıkmaktadır.
Yukarıda belirtilen niteliklerin detaylı bir şekilde açıklaması ise gündelik hayat ve toplumsal kurumların kaotik kurumsallaşma ile ilişkilendirilmesi sonucunda ortaya çıkacaktır. Çalışma kapsamında toplumsal kurumlar kaotik kurumsallaşmanın epistemolojisini, gündelik hayat ise ontolojisini sağlamaktadır. Bu nedenle iki sosyal evren, kaotik kurumsallaşma bağlamında ele alınmaktadır.