Kamu Harcamalar

Devletin varl / n n temelini olu turan toplumsal ihtiyaçlar n giderilmesi için devletin baz mal ve hizmetleri sa/lamas gerekmektedir. Bunu sa/layabilmek için gerekli olan girdilerin tümü, harcamay zorunlu k lmaktad r. Nitekim devletin istihdam etti/i sürekli ve süreli personel ücretleri, özel kesimden sat n ald / veya kendi üretti/i mal, malzeme, araç, gereç gibi girdilere yapt / ödemeler bu zorunlulu/un bir sonucudur. Toplumsal hizmetlerin yerine getirilmesi yan nda ça/da devletin yüklendi/i ekonomik görevler de giderek önemli harcamalar olarak kar m za ç kmaktad r. Gelir da/ l m n düzeltme, tam istihdam gerçekle tirme, ekonomik kalk nmay sa/lama gibi amaçlar n devleti sürekli olarak mal ve hizmet al m na yöneltti/i bir gerçektir. Devletin kamusal mal ve hizmet üretimi için yapt / harcamalar olarak tan mlanan kamusal harcamalar, devletin belirli hedeflere ula mak için kulland / araçlard r.63

Kamu harcamas , ekonominin devlet taraf ndan kontrol edilebilmesi için önemli bir araçt r. Ekonomik büyümenin sa/lanmas nda kamu harcamalar n n iki yönlü etkisi bulunmaktad r. Öncelikle, kamusal yat r mlar sermaye birikiminin sa/lanmas nda bir faktördür; ayr ca kamu harcamalar kamu hizmetleri, e/itim, sa/l k ve sosyal güvenlik gibi piyasa ekonomisinde aç k b rak lan bo luklar da doldurmaktad r. Bununla birlikte, kamu harcamalar n n gelir kayna/ n olu turan vergiler, vergi mükelleflerinin kazançlar n do/rudan azaltmaktad r.64

62 _{T. Erdut, Enformelle me, s. 26-27.}

63 _{Engin Ataç, vd., Kamu Maliyesi. Anadolu Üniversitesi (AÜ) Yay nlar , Yay n No: 1464,}

Eski ehir, 2003, s. 71.

64 _{Mahn Vu Le, Terukazu Suruga, The Effects of FDI and Public Expenditure on Economic Growth:}

From Theoretical Model to Empirical Evidence, Graduate School of International Cooperation Studies Working Paper Series, No: 2, Kobe University, Kobe, 2005, s. 2.

Klasik iktisat teorisinde i) ülkenin güvenli/inin, ii) adaletin ve iii) özel sektörün girmedi/i alanlarda kamu yat r mlar n n sa/lanmas olarak belirlenen temel kamu görevlerinin günümüzde i) kamu düzeni ve güvenlik, ii) ulusal savunma, iii) e/itim, iv) ula m ve ileti im, v) sa/l k, çevre koruma ve merkez bankas için yap lan harcamalar olarak geni letilmesi mümkündür. Kamu harcamalar n n temel ekonomik gerekçesi, d sall klar ve piyasa ba ar s zl klar n telafi etmek, kamu mallar sa/lamak ve yeniden da/ l m yoluyla sosyal güvenli/i sa/lamakt r. Temel fonksiyonlar n ötesinde kamu müdahalesi sadece i) savunma, çevre korumas , altyap gibi kamu mallar n n yetersiz üretimi, ii) kamu sa/l / ve e/itim gibi pozitif d sall klara sahip mal ve hizmetlerin yetersiz üretimi, iii) elektrik ve su gibi do/al monopollerle yetersiz üretim ve a r fiyatlama, iv) emekli ayl / ya da sa/l k ve i sizlik güvencesi gibi sosyal hizmet arz n n yetersizli/i ve v) g da ürünlerinin ve ilaçlar n kalitesi ile ilgili bilgi gibi piyasa sürecinden etkilenen baz gruplar için mevcut bilginin yetersizli/i durumlar nda ortaya ç kan piyasa ba ar s zl klar nda hakl görülmektedir.65

Kamu faaliyetlerinin büyüklü/ü, kamu harcamalar n n gayri safi yurtiçi has ladaki pay ile ölçülmektedir ve temel kamu harcamalar ekonomik büyümeyi artt rmaktad r. Ancak, bu pay n büyümesi, harcamalar n giderek daha az verimli alanlara yönlenmesine yol açmakta, dolay s yla ekonomik büyüme oran yava lamakta hatta dü mektedir. Bu noktada, temel kamu harcamalar ile ekonomik büyüme aras nda azalan verimler yasas n n geçerli oldu/u söylenebilir.66

Kamu harcamalar n n yaratt / d sall k türüne göre farkl l k gösteren ve bu harcamalar n bile imini olu turan e/itim, sa/l k, sosyal güvenlik ve alt yap harcamalar n n ekonomik büyüme üzerinde olumlu etkisi bulunmaktad r67:

65 _{N sfet Uzay, “Kamu Büyüklü/ü ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri: Türkiye Örne/i}

(1970-1999)” Erciyes Üniversitesi (EÜ), BF Dergisi. Sa.: 19, Kayseri, 2002 s. 152.

66 _{Süleyman Ulutürk, “Kamu Harcamalar n n Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi”, Akdeniz}

Üniversitesi (Ak.Ü), BF Dergisi. Sa.: 1, Antalya, 2001, s. 137.; Peter Sjöberg, Government Expenditures Effect on Economic Growth: The Case of Sweden 1960-2001, Bachelor’s Thesis, Lulea University of Technology, Sweeden, 2003, s. 6.

67 _{Muhsin Kar, Sami Taban, “Kamu Harcama Çe itlerinin Ekonomik Büyüme Üzerine Etkileri”,}

Ankara Üniversitesi (An.Ü), Siyasal Bilgiler Fakültesi (SBF) Dergisi. Sa.: 58-3, Ankara, 2003, s. 152.

lk olarak, e/itim personeli ve e/itim donan m na yap lan ödemeleri kapsayan e/itim alan ndaki kamu harcamalar n n, bireylerin verimlili/ini artt rarak ve

yarat c l / n harekete geçirerek ekonomik büyümeyi h zland rmas

beklenmektedir.68 E/itime kat l m ve e/itimde geçen y llar ile ekonomik büyüme aras nda uzun dönemli bir ili kinin saptand / Nijerya’da yap lan bir ara t rmaya göre, iyi e/itimli i gücünün ekonomik büyüme üzerinde pozitif ve önemli bir etkisinin bulunmaktad r.69 1965-1998 y llar aras nda 87 ülkenin verilerinin incelendi/i bir di/er ara t rmaya göre, e/itim do/rudan ekonomik büyümeyi te vik etmekte ve ayr ca dolayl olarak e itlik ve uyum sa/lamay artt rmaktad r.70 Daha fazla ve daha iyi e/itim dünyada h zl ekonomik büyümenin ön ko uludur. E/itim ekonomik büyümeyi te vik etmekte ve i gücünün etkinli/inin artt r lmas , demokrasinin geli tirilerek daha iyi yöneti im ko ullar n n sa/lanmas , sa/l k kalitesinin artt r lmas ve e itli/in sa/lanmas gibi birçok kanal arac l / yla insanlar n ya am de/erlerini artt rmaktad r.71

Ayr ca, yeti kin kad nlar n e/itimi sa/l k maliyetlerini de azaltmaktad r. Kad n n öncelikli rolünden dolay , e/itimli bir kad n ailenin sa/l kl olmas n sa/layacakt r. Bu nedenle, kad nlar n e/itimi ekonomik büyüme sürecinde önem ta maktad r. Çünkü nüfusun sa/l kl olmas i gücü verimlili/ini artt rmakta ve bu sayede yüksek ücretlere ve gayri safi yurtiçi has laya ula lmaktad r.72 Artan sa/l k harcamalar , bireylerin ya am süresini ve beklentisini artt rmakta, uzun ya ama

68 _{A.k., s. 153.}

69 _{Musibau Adetunji Babatunde, Rasak Adetunji Adefabi, Long Run Relationship between}

Education and Economic Growth in Nigeria: Evidence from the Johansen’s Cointegration Approach, Regional Conference on Education in West Africa: Constraints and Opportunities Dakar, Senegal, Cornell University, Centre de Recherche en Economie Appliquée (CREA), Ministèrede l’Education du Sénégal, November 1st - 2nd, 2005, s. 18.

70 _{Thorvaldur Gylfason, Gylfi Zoega, “Education, Social Equality and Economic Growth: A View}

of the Landscape”, CESifo Economic Studies. Vol. 49, No:4, Institute for Economic Research, Munich, 2003, s. 557, 577.

71 _{Thorvaldur Gylfason, “Natural Resources, Education, and Economic Development”, European}

Economic Review. No: 45, 2001, s. 851.

72 _{Richard M. Scheffler, Health Expenditure and Economic Growth: An International Perspective,}

Occasional Papers on Globalization, Vol.: 1, No: 10, University of South Florida Globalization Research Center, Florida, 2004, s. 5.

beklentisi de özel sermaye birikimi kararlar n pozitif etkileyerek ekonomik büyümeyi artt rma potansiyeline sahiptir.73

Sosyal bar n sa/lanmas na katk da bulunarak ekonomik geni lemeye neden olmas beklenen sosyal harcamalar, be eri ve fiziki sermaye yat r mlar n artt r c bir yap n n olu mas na yol açar. Bu tür harcamalar, bölgesel, etnik ve gelir da/ l m ndaki farkl l / ve sermaye olu umunu olumsuz etkileyen toplumdaki bölünmü lü/ü ve istikrars zl / azaltmaktad r. Ayr ca devletler, bu harcamalar vatanda lar n gönencini artt rmak için de üstlenebilmektedirler. Di/er bir ifadeyle, yoksullu/un azalt lmas ve sosyal gönencin iyile tirilmesi özünde do/ru bir politika olmas n n yan s ra ekonomik büyümeye de katk da bulunmaktad r.74

Sosyal güvenlik harcamalar , sosyal uyum ve siyasi istikrar geli tiren toplumsal sözle menin bir bölümü veya i göremez durumdaki ki ilere gelir sa/laman n bir yoluysa ve yahut altyap ve insana yap lan yat r mlarda te vik sa/l yorsa, yat r m n verimlili/i ve düzeyi üzerinde de olumlu etki yapabilir. 20’si Ekonomik birli/i ve Kalk nma Örgütü (OECD) üyesi toplam 81 ülke verisinin kullan ld / bir ara t rma sonucuna göre, sosyal güvenlik ve büyüme aras nda pozitif bir ili ki bulunmaktad r.75 Nüfusun ve bu nüfus içinde e/itimsiz ki i say s n n yüksek oldu/u ve bu nedenle ekonomik büyüme sa/lanamayan geli mekte olan ülkelerde sosyal güvenlik kapsam n n artmas , bu sorunlar n çözümünü sa/layabilmektedir.76

Özel sektör aç s ndan d sall k olarak de/erlendirilen kamu altyap yat r mlar , özel sektör yat r mlar n kolayla t rmakta ve karl l / n artt rmakta dolay s yla sermaye birikimine de katk da bulunmaktad r.77 Altyap yat r mlar , özel üretim maliyetlerini dü ürmekte; özel yat r mlara gösterilen bu kolayl klar da kar oranlar n n 73 _{Kar, Taban, s. 154.}

74 _{A.k., s. 154.}

75 _{Giorgio Bellettini, Carlotta Berti Ceroni, “Social Security Expenditure and Economic Growth”,}

Research in Economics. Vol.: 54, Issue: 3, Veneto, 2000, s. 250, 266.

76 _{Jie Zhang, Junsen Zhang, “How Does Social Security Affect Economic Growth? Evidence from}

Cross-Country Data”, Journal of Population Economics. Vol.:17, Issue:3, New York, 2004, s. 496.

artmas n sa/lamaktad r.78 Özellikle ileti im, nakliye ve enerji alanlar ndaki altyap yat r mlar n n büyüme üzerinde önemli etkileri bulunmaktad r. 1960-2000 aras nda 121 ülkenin verileri kullan larak yap lan bir ara t rmaya göre, altyap varl / n n uzun dönemde ekonomik büyüme üzerinde pozitif etkisi bulunmaktad r.79