gücü Piyasas n n Yap s n n De/i imi

kinci Dünya Sava ’ndan sonra 1970’li y llara kadar süren fordist dönemde, özellikle Bat Avrupa ülkelerinin ço/unda yüksek ekonomik büyüme oranlar gerçekle mi tir. Alt n ça/ olarak nitelenen bu dönemde, bu ba ar n n alt nda yatan nedenin istihdam yap s ndaki de/i me oldu/u genellikle kabul görmektedir. Alt n ça/da tar m sektörü istihdam , di/er sektörlere göre önemli ölçüde azalm ve imalat sektörü istihdam art göstermi tir.99 Ancak küreselle me sürecinde üretimin

95 _{Sylvain E. Dessy, Désiré Vencatachellum, Explaining Cross-Country Differences in Policy}

Response to Child Labour, Cahier de Recherche, No: IEA-02-03, École des Hautes Études Commerciales, Montréal, 2002, s. 2, 24.

96 _{ILO, Decent Work and Poverty Reduction in Indonesia, International Labour Office, Jakarta,}

2004, s. 6.

97 _{Eric V. Edmonds, “Does Child Labor Decline with Improving Economic Status?”, The Journal of}

Human Resources. Vol: 40, No: 1, The University of Visconsin Press, Madison, 2005, s. 79.

98 _{Sebestian Braun, Core Labour Standards and FDI: Friends or Foes? The Case of Child Labour,}

Sonderforschungsbereich 649 Discussion Papers, No: 2006-014, Humboldt-Universität zu Berlin, Berlin, 2006, s. 8.

99 _{Jonathan Temple, Structural Change and Europe’s Golden Age, Working Paper, No: 01/519,}

uluslararas bütünle mesi ile uygulanan yeni liberal politikalar do/rultusunda ticaretin serbestle mesiyle etkisini artt ran teknoloji, esneklik ve kurals zla t rma, i gücü piyasas n n yap s n n de/i mesine neden olmu tur.100

Bu süreçte, çok uluslu i letmeler ihracata yönelik üretim yap lan birimlerini geli mekte olan ülkelere nakletmesi ile maliyetler dü ürülmü ; içinde bulunduklar borç krizinden ç kmak ve istihdam yaratmak için yabanc sermaye çekmek isteyen geli mekte olan ülkeler aras nda rekabet ba lam t r. Böylece ortaya ç kan küresel mal ve de/er zincirleri içinde çok uluslu i letmelerin geli mi ülkelerde bulunan merkezleri sadece tasar m ve pazarlamayla u/ra rken, emek yo/un üretim süreci geli mekte olan ülkelere fason üretim üzerinden küçük ve orta ölçekli i letmeler ile ev eksenli çal ma temelinde gerçekle tirilmektedir. Maliyetler, i gücünün esnek üretim ili kileri içinde güvencesiz ve korumas z i lerde istihdam yoluyla dü ürülmekte, geli mekte olan ülkelerde enformel ekonomi ve enformel istihdam h zla yay lmaktad r.101

Özellikle fordist dönem sonras nda h zlanan üretimde yeniden yap lanma sürecinin en belirgin etkileri, gerek geli mi gerek az geli mi ülkelerde, i gücü piyasalar üzerinde hissedilmi tir.102 Post-fordist dönemde, i gücü piyasas ndaki en önemli de/i im, geleneksel endüstri ili kileri sistemi yerine yerelle mi ve bireyselle mi çal ma ili kilerinin ortaya ç kmas d r. Bu de/i imin sebebi olarak da hem ulusal ekonomiler hem de firmalar için ayakta kalman n tek ko ulu olarak dayat lan rekabet gösterilmi tir. Böylelikle gerek ulusal ekonomiler gerek firmalar uluslararas pazarda daha rekabetçi olmak için ola/anüstü bir yar a girmi lerdir. Ancak daha rekabetçi olabilmek için hemen hemen tek seçenek i gücü maliyetlerinin dü ürülmesidir. Bir ba ka deyi le, sendikal haklar n eylemli olarak ya ama

100 _{Özlem Çak r, “Sosyal D lanma”, DEÜ, SBE Dergisi. C.: 4, Sa:3, zmir, 2002, s. 89.}

101 _{Gülay Toksöz, Uluslararas Emek Göçü. BÜ Yay nlar , Yay n No: 129, stanbul, 2006, s. 61.} 102 _{Fikret enses, Küreselle/menin Öteki Yüzü: Yoksulluk. leti im Yay nlar , Yay n No: 770,}

geçirilmesinin önlenmesi ve sosyal güvenlik sisteminin i lemez hale getirilmesi gerekmektedir.103

Küreselle me sürecinin h zlanmas yla i gücü piyasas ndaki de/i im üç alanda kendini göstermi tir. Bu dönemde imalat sanayinde istihdam daralm , niteliksiz i gücüne olan talep azalm ve ücret e itsizli/i artm t r.104

Geli mi ülkelerde 1960’larda ba layan sanayisizle me süreci ve özellikle dayanaks z tüketim mal üreten sanayilerdeki gerileme, istihdam n yap s ndan önemli de/i ikliklere neden olmu ; istihdam n bile imi, imalat sanayi gibi yüksek ortalama olarak yüksek ücret ödenen kesimlerden, hizmetler gibi genellikle dü ük ücretlerin geçerli oldu/u sektörlere do/ru bir de/i im göstermi tir. Ayr ca, özellikle kinci Dünya Sava sonras nda ya anan sendikal mücadeleler sonucunda ula lan çal ma standartlar önemli ölçüde a nm t r. Bu süreçte önemli bir rol oynayan çok uluslu i letmelerin istihdam politikalar giderek nitelikli ve yüksek ücretli bir çekirdek i gücü yan nda, i güvencesi olmayan, rutin i ler yapan, dü ük ücretli ve k smi süreli veya geçici biçimde çal an bir kitlenin varl / na dayanmaya ba lam t r. Az geli mi ülkelerde i gücü piyasas n n esnekle tirilmesi politikas da bu süreç içinde etkili olmu ; sosyal devlet anlay içinde gerçekle tirilen devlet müdahalesi önemli ölçüde k s tlanm , sendikalar güç ve etkinlik kayb na u/ram ve çal ma ko ullar na ili kin standartlar n göz ard edildi/i bir rekabetin yayg nla mas na yol açm t r. Artan uluslararas rekabet ve sanayisizle me kar s nda i gücü piyasalar n n yeniden yap lanmas , birçok ülkede istihdam olanaklar n daralt rken, ba ta niteliksiz i çiler olmak üzere çok say da i çinin i ini kaybetmesine ve atipik istihdam biçimlerinin yayg nla mas na yol açm t r.105

Bütün bu de/i imin temelinde yatan rekabetin sa/lanabilmesi için i gücünün dü ük ücretle ola/andan uzun süre çal t r lmas ve vergi ve sosyal güvenlik 103 _{M. Kemal Öke, Senem Kurt, “Yeni Süreç ve Sendikalar n Temsil Sorunu”, Küresel Düzen:}

Birikim, Devlet ve S n flar. (Derleyenler: Ahmet H. Köse, Fikret enses, Erinç Yeldan), leti im Yay nlar , Yay n No: 912, stanbul, 2003, s. 400.

104 _{Temiz, Sosyal, s. 99.}

primlerinin ödenmemesi gibi yöntemlerle i gücü maliyetleri dü ürülmü tür. Bir ba ka deyi le, i gücü maliyetleri, i gücü piyasas n n enformelle tirilmesiyle dü ürülmü tür.106 Bu durum, sa/l k, e/itim, i e eri imde e itlik, ekonomik ba/ ml l k kar s nda i ve gelir güvencesi107, ayr mc l /a kar koruma, hastal k, sakatl k, anal k ve i sizlik gibi riskleri kapsayan sosyal güvenlik edimlerinin sa/lanmas , i kazas ve meslek hastal klar na kar korumay kapsayan yani bütünsel olarak ya am n korunmas n içeren sosyal korumadan108 k smen ya da tamamen d lanmay beraberinde getirmektedir.109 Bu ba/lamda i gücü piyasas n n formel ve enformel sektörde çal maya göre ayr m , çocuklar n çal t r lmas n n nedenlerinden biridir. gücü piyasalar ndaki birçok insan n enformel sektörde istihdam edildi/i ve vas fs z i çilerin yo/un oldu/u az geli mi ülkelerde, çocuklar n i gücü piyasas na sokulma olas l / yüksektir.110

Ancak, nüfusun dezavantajl gruplar olarak say lan çocuklar, kad nlar ve ya l lar gibi enformel sektör içinde çal anlar n, elde ettikleri dü ük gelir sebebiyle, yoksul kalma olas l klar da yüksektir. Ku kusuz, yoksulluktan en fazla etkilenen grup çocuklard r. Özellikle geli im sürecindeki çocuklar etkileyen ve gelir e itsizli/inin bir sonucu olarak görülen yoksulluk, geli mekte olan ülkelerde daha yüksek bir oranda olmak üzere, çocuklar n çal t r lmas na neden olur. Bununla birlikte, ya ama bu ekilde kötü bir ba lang ç yapan çocuklar, yoksulluktan kurtulamayacaklar gibi büyüdüklerinde de e/itim yerine çal ma ikame edildi/inden dolay i ve gelir güvencesinden yoksun olacaklard r.111

106 _{Öke, Kurt, s. 403.}

107 _{Tijen Erdut, “ ve Gelir Güvencesi”, I. Ulusal Sosyal Politika Kongresi. Türkiye Devrimci çi}

Sendikas Konfederasyonu (D SK), Friedrich Ebert Vakf , 22-24 Ocak 2004, Dedeman Otel, Ankara, 2004, s. 132.

108 _{Zeki Erdut, “Günümüzde Sosyal Politikan n Aç l mlar ”, I. Ulusal Sosyal Politika Kongresi.}

D SK, Friedrich Ebert Vakf , 22-24 Ocak 2004, Dedeman Otel, Ankara, 2004, s. 32.

109 _{Recep Kapar, “Sosyal Koruman n Yayg nla t r lmas ”, DEÜ, SBE Dergisi. C.: 5, Sa.:4, zmir,}

2003, s. 53.

110 _{Eduardo Caldéron Cuevas, Oscar Valiente González, Basic Income as a Policy to Fight Child}

Labour, X. Basic Income European Network International Congress, The Basic Income Guarantee, 2004, Barcelona, s. 9.

111 _{ILO, World Labour Report 2000. Governing Body, 279th Session, International Labour Off ce,}

Geneva, 2000, s. 1.; Gülfer Dikbay r, Meltem Day o/lu, M. Akif Bak r, “Gelirin Çocuk stihdam Üzerindeki Etkisi”, Türkiye’de Çal an Çocuklar Semineri. D E Yay nlar , Yay n No: 2534, 29- 31 May s 2001, Ankara, 2001, s. 165.

3. Gelir Da%(l(m(

Gelir da/ l m , bir ülkede belirli dönemler içinde üretilen mal ve hizmetlerden elde edilen gelirin fertler, fertlerden olu an gruplar veya üretim faktörlerine da/ t m araçlar ile payla t r lmas d r. Gelirin fertler, aileler ve çe itli tüketici birimler aras nda bölünmesine ki isel gelir da/ l m , üretim faktörleri aras ndaki da/ l m na ise i levsel gelir da/ l m denir. Ayr ca, i levsel gelir da/ l m birincil, bireysel gelir da/ l m ise ikincil olarak da ifade edilmektedir.112

Gelir da/ l m salt ekonomik bir olgu de/il, ayn zamanda uygulanan ekonomik ve sosyal politikalar n zaman içindeki geli iminin bir sonucudur. Üretim araçlar n n mülkiyetinin yan s ra kamu hizmetlerinin düzeyi, toplumsal ve geleneksel ili kiler, i gücünün örgütlenme düzeyi, toplumsal ve geleneksel ili kiler, i gücünün örgütlenme düzeyi ve siyasal kat l m biçimleri gibi etkenler gelir da/ l m nda belirleyici olmaktad r. Gelir da/ l m bunlar n bir sonucu ve göstergesi olarak kabul edilebilir.113

Dünyada gelir da/ l m n n adil olarak da/ t ld / n söylemek güçtür. Bunu rakamlarla desteklemek de mümkündür. Gini katsay s114 dünya genelinde 67.0’d r. Görüldü/ü gibi katsay mutlak gelir e itsizli/ine (1 yada 100) daha yak nd r. Bölgeler aras gelir da/ l m n n biraz daha farkl oldu/u söylenebilir. Gini katsay s n n 72.2 oldu/u Sahra Alt Afrika, 57.1 oldu/u Latin Amerika ve Karayipler ve 52.0 oldu/u Do/u Asya ve Pasifikler de gelirin adil da/ t lmad / görülmektedir. Bununla birlikte, gini katsay s Orta ve Do/u Avrupa’da 42.8, yüksek gelirli OECD

112 _{. Güran Yumu ak, Mahmut Bilen, “Gelir Da/ l m - Be eri Sermaye li kisi ve Türkiye Üzerine}

Bir De/erlendirme”, Kocaeli Üniversitesi (KÜ), SBE Dergisi. Sa: 1, Kocaeli, 2000, s. 77.; Ye im Ku tepeli, Umut Halaç, “Türkiye’de Genel Gelir Da/ l m n n Analizi ve yile tirilmesi”, DEÜ, SBE Dergisi. C.: 6, Sa: 4, zmir, 2004, s. 144.

113 _{Temiz, Sosyal, s. 125.}

114 _{Gini katsay s , gelir e itsizli/ini tek de/erde özetleyen ve uluslararas anlamda ki isel gelir}

da/ l m ölçümlerinde kullan lan ölçülerden biridir. Gini katsay s 0-1 veya 0-100 aras nda de/i ebilir Buna göre, gelir da/ l m n n toplumda adaletli bir biçimde da/ t lm olmas halinde katsay 0, adaletsiz olmas durumunda 1’e do/ru bir e/ilim içinde olacakt r. Bilgi için bkz.: Temiz, Sosyal, s. 129.

ülkelerinde 36.8 ve Güney Asya’da 33,4’tür. Bu bölgelerde göreceli olarak daha e it bir da/ l m n oldu/u söylenebilir.115

Gelir e itsizli/i, toplumda ortalama ya am standard n n alt nda ya anmas olarak ifade edilen göreli yoksullu/a yol açmaktad r.116 Yoksulluk, bir toplum ya da toplulu/un üretmi oldu/u maddi varl klar n azl / veya çoklu/u ile de/il, söz konusu varl klar n toplulu/u olu turan bireyler aras ndaki e itsiz da/ l m halinde söz konusudur. Bu nedenle yoksulluk gelir da/ l m n n adaletsizli/inin sonucu olarak kabul edilmektedir. Gelir da/ l m adil hale getirilmedikçe, bu e itsizli/in sonucu olan yoksullukla mücadelede ba ar l olunamaz.117

Gelirin adil bir ekilde da/ t lmamas , baz aileleri, yoksulluktan dolay , çocuklar n çal t rmak zorunda b rakmaktad r.118 Bunun yan s ra al nan e/itimle, gelir e itsizli/i aras ndaki ters yönlü ili ki de çocuklar n çal t r lmas na neden olmaktad r. Herkesin e/itim olanaklar ndan yeterince yararlanamad / toplumlarda, az e/itim gören veya görmeyen gruplar n gelirden ald klar pay, ya amlar n sürdürmeye yetmedi/inden, çocuklar çal t r lmaktad r. Gelirin adil payla m ile söz konusu gruplar n artan gelir düzeyiyle beraber çocuklar n i gücü piyasas na kat l m azalacakt r.119 UÇÖ’nün 53 ülkede yapt / bir ara t rmaya göre, dünyada çocuklar n çal t r lmas n n tek nedeni gelirin adil da/ lmamas de/ildir. Ancak adil gelir da/ l m çocuklar n çal t r lmas n azaltan etkenlerden biri olacakt r.120

115 _{UNDP, Human Development Report 2005, United Nations Development Programme, New York,}

2005, s. 55.

116 _{Ron Duncan, “Globalisation and Income Inequality: An International Perspective”, Conference}

on International Trade Education and Research: Managing Globalisation for Prosperity, 26–27 October 2000, University of Melbourne, Victoria University, Melbourne, 2000, s. 5.

117 _{Gelir Da/ l m n n yile tirilmesi ve Yoksullukla Mücadele Özel htisas Komisyonu, Yoksullukla}

Mücadele Alt Komisyonu Raporu, VIII. Be Y ll k Kalk nma Plan , Devlet Planlama Te kilat (DPT), Ankara, 2000, s. 1.

118 _{Carol Ann Rogers, Kenneth A. Swinnerton, Inequality, Productivity, and Child Labor: Theory}

and Evidence, Staff Research Papers, Bureau of Internetional Labor Affairs, U.S. Department of Labor, Washington, 2000, s. 2.

119 _{Sylvain E. Dessy, Désiré Vencatachellum, Explaining Cross-Country Differences in Policy}

Response to Child Labour, Cahier de Recherche, No: IEA-02-03, École des Hautes Études Commerciales, Montréal, 2002, s. 1-2, 7.

120 _{Iftikhar Ahmed, Getting Rid of Child Labour, ILO/IPEC Working Paper, International Labour}