Belli amaçlara göre insanlar n davran lar n n planl olarak de/i tirilmesi ve geli tirilmesinin yasa ve ilkelerini bulmaya ve bu amaçla teknikler geli tirmeye çal an bir bilim dal olarak tan mlanan283 e/itim, kendisinden faydalananlar n toplumsal tabakala ma284 piramidinde yukar do/ru hareketlilik kazanmalar yla elde edecekleri sosyal statü sayesinde meslek sahibi olmalar na zemin haz rlamaktad r.285
E/itim, genel bir sosyal hak olarak286, uluslararas belgelerde güvence alt na al nm t r. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi’nin 26. maddesine göre, herkes e/itim hakk na sahiptir. E/itimin ilk ve temel e/itim a amas zorunlu ve paras zd r. Teknik ve mesleki e/itim herkese aç kt r. Yüksek ö/renim ise, yetene/e göre herkese e it olarak sa/lan r. E/itim, insan ki ili/ini tam geli tirmeye ve insan haklar na ve temel özgürlüklere sayg y güçlendirmeye yöneliktir. E/itim, tüm uluslar, rklar ve dinsel gruplar aras nda anlay , ho görü ve dostlu/u özendirir ve Birle mi Milletlerin, bar n korunmas yolundaki etkinliklerini daha da geli tirir. Ana babalar, çocuklar na verilecek e/itimi seçmede öncelikle hak sahibidir.
nsan Haklar Evrensel Beyannamesi’ndeki bu aç kl /a kar n, 2005 y l itibari ile dünyada 800 milyon insan okur-yazar de/ildir.287 2004 y l nda ise bu rakam 771.129 milyondur. Geçi ekonomilerinde 1.759 milyon, geli mi ülkelerde 14.864 milyon ve geli mekte olan ülkelerde ise 759.199 milyon insan okur yazar de/ildir. Görüldü/ü üzere, dünyada okur yazar olmayan nüfusun yüzde 98’den fazlas geli mekte olan ülkelerde ya amaktad r. Bölgesel da/ l ma bak ld / nda, bu rakam, Arap ülkelerinde 65.128 milyon, Orta ve Do/u Avrupa’da 8.374 milyon, Orta Asya’da 404 bin, Do/u Asya ve Pasifiklerde 129.922 milyon, Latin Amerika ve 283 Münire Erden, Yasemin Akman, E/itim Psikolojisi: Geli im-Ö/renme-Ö/retme. Arkada
Yay nevi, Ankara, 1998, s. 14.
284 Toplumsal tabakala ma, toplumu meydana getiren üyelerin bir ya da daha fazla ölçüte göre
hiyerar ik s ralanmalar d r. Bilgi için bkz.: R. Emre Kongar, Toplumsal De/i me Kuramlar ve Türkiye Gerçe/i. Remzi Kitabevi, stanbul, 2002, s. 427.
285 Tunç Demirbilek, Sendikal E/itim. lkem Ofset, zmir, 1999, s. 3.
286 Fevzi Demir, Anayasa Hukukuna Giri . Fakülteler Kitabevi, zmir, 1998, s. 301. 287 UNDP, s. 20.
Karayipler’de 37.901 milyon, Kuzey Amerika ve Bat Avrupa’da 7.740 milyon, Güney ve Bat Asya’da 381.116 milyon ve Sahra-alt Afrika’da 140.544 milyondur. Güney ve Bat Asya, okur-yazar olmayan nüfus oran n n en yüksek, Orta Asya ile Kuzey Amerika ve Bat Avrupa ise, en dü ük oldu/u bölgelerdir.288
Tablo 2: Dünyada Okur-Yazar Olmayanlar n Toplam Nüfus çindeki Pay
Toplam Nüfus Olmayan Nüfus Okur-Yazar Oran (%)
Dünya 6.210.815.000 771.129.000 12,42
Geçi Ekonomileri 280.970.000 1.431.000 0,51
Geli mi Ülkeler 992.756.000 10.498.000 1,06
Geli mekte Olan Ülkeler 4.937.089.000 759.199.000 15,38 Arap Ülkeleri 289.938.000 65.128.000 22,46
Orta ve Do/u Avrupa 405.457.000 8.374.000 2,07
Orta Asya 76.336.000 404.000 0,53
Do/u Asya ve Pasifik 2.059.455.000 129.922.000 6,31 Latin Amerika ve Karayipler 530.734.000 37.901.000 7,14
Kuzey Amerika ve Bat Avrupa 720.962.000 7.740.000 1,07
Güney ve Bat Asya 1.480.287.000 381.116.000 25,75
Sahra Alt Afrika 647.645.000 140.544.000 21,70
Tablo 2’de görüldü/ü üzere, Güney ve Bat Asya, Arap Ülkeleri ve Sahra Alt Afrika bölgelerinde okur-yazar olmayanlar n nüfusa oran yüzde 20’nin üstündedir ve bu rakam di/er bölgelerle kar la t r lmayacak kadar yüksektir. Geli mekte olan ülkelerin toplam na bak ld / nda ise, nüfusun yüzde 15’inin okur-yazar olmad / ve geli mekte olan ülkelere nazaran bu oran n 15 kat fazla oldu/u görülür. Buna göre,
288 UNESCO, Global Monitoring Report 2006: Literacy for Life. United Nations Educational,
Scientific and Cultural Organization, Paris, 2005, s. 286.
Kaynak: UNESCO, Global Monitoring Report 2006: Literacy for Life,
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, Paris, 2005, s. 278, 286.
üretim ve bölü üm sürecinde oldukça önemli bir faktör olan e/itim hem üretim yap s n hem de kaynaklar n bölü ümünü etkilemektedir.289
kinci Dünya Sava ’na kadar e/itimin ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini inceleyen çal malar yap lmam t r. Sava sonras nda, sabit sermaye yat r mlar n n bu sermaye teçhizat n kullanmas n bilen, iyi yeti mi -nitelikli i gücüne sahip Japonya ve Bat Avrupa ülkeleri gibi ülkelerde, önemli ekonomik büyüme sonuçlar vermesi, e/itimin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin ara t r lmas na neden olmu tur. Bu tarihten önce, toplumlar n ekonomik büyümeleri mekanik bir ekilde sermaye miktar ve i gücü say s na ba/l olarak dü ünülmü , i gücünün bilgi, beceri ve verimlili/inde meydana gelecek art lar dikkate al nmam t r. Ancak, sava sonras ndaki çal malar, i gücünün verimlili/ini artt rmaya yönelik e/itim yat r mlar n n, toplumlar n ekonomik büyüme performanslar üzerinde en güçlü etkiye sahip faktörler oldu/unu ortaya ç karm t r.290 Temel e/itim yat r mlar n n ço/unlu/u devlet sorumlulu/unda oldu/undan, ekonomik büyümeyi sa/layacak nitelikli i gücünün yeti mesi, temel e/itime yap lan kamu harcamalar n n ekonomik büyümeyi artt raca/291; yetersiz e/itim yat r mlar n n ise ekonomik büyümeyi azaltaca/ söylenebilir.292
E/itime yat r m hem ki isel hem de ortak kazançlar getirir. E/itim, bireyin niteliklerini artt rd / ndan dolay293, daha iyi e/itim görmü olan yeti kinlerin i bulabilmesi, i buldu/unda da ortalaman n üzerinde gelir elde etmesi nispeten daha kolayd r.294 Ancak, bir ülkede okul ça/ ndaki çocuklar n zaman ve enerjileri, e/itime
289 Selçuk Cingi, M. Cahit Gürhan, “Türkiye’de ktisadi Kalk nmay Tehdit Eden Sorun: E/itim”,
HÜ, BF Dergisi., C.: 21, Sa.: 2, Ankara, 2003, s. 111.
290 A.k., s. 112.
291 Vladimir Kühl Teles, Joaquim P. Andrade, Public Investment in Basic Education and Economic
Growth, XXXII Encontro Nacional de Economia, 7-10 December 2004, Anpec: Associação Nacional dos Centros de Pós-Graduação em Economia Congrega, São Paulo, 2004, s. 2.
292 Filiz Giray, “Savunma Harcamalar ve Ekonomik Büyüme”, Cumhuriyet Üniversitesi (CÜ), BF
Dergisi. C.: 5, Sa.: 1, Sivas, 2004, s. 194.
293 OECD, Annual Report 2006. Organisation for Economic Co-operation and Development, Paris,
2006, s. 20.
294 OECD, Education at a Glance: OECD Indicators 2005 – Executive Summary, Organisation for
ayr lmak yerine i gücü piyasalar nda tüketiliyorsa, az geli mi olarak nitelendirilecek bu ülkede, nitelik art ndan veya yüksek ücretten söz edilemeyecektir.295 Ü
Çocuklar n çal t r lmas k sa dönemde, e/itimden mutlak ayr lma sonucunu do/urmamakla beraber, çal may zorunlu k lan ekonomik bask ile ö/renme istek ve gere/ini uzla t rmak oldukça güçtür. Çocuklar n, yeti kinlerden daha fazla dinlenmeye ihtiyaç duymalar ve yeterince dinlenemeyen çocuklarda dikkat ve yo/unla ma güçlükleri görülmesi gibi nedenlerle her ikisi de zaman ve enerji gerektiren e/itim ve i ya am n e anl olarak sürdürmek zaman ilerledikçe mümkün olmamaktad r.296 Bunun yan s ra ki i ba na dü en gelir düzeyinin k s tl olmas nedeniyle çocu/un e/itimi için aile bütçesinden kaynak ayr lmamas e/itimden ayr lman n en önemli nedenidir. Ayr ca, e/itime yönelen çocu/un i gücü piyasalar na emek sunumunda bulunmamas dolay s yla ailenin mahrum kalaca/ potansiyel kazançtan olu an f rsat maliyeti de bir ba ka nedendir.297
Bu nedenle, devletin temel e/itimi tamamen paras z hale getirmesi, çocuklar n e/itiminin artmas n ve i gücü piyasas nda daha az yer almalar n sa/layacakt r. Bununla birlikte, sadece temel e/itimin paras z hale getirilmesi, bireyler ile e/itim aras ndaki ekonomik engelleri kald rmak için yeterli de/ildir. Belirtildi/i üzere, yoksul aileler sadece e/itimin paral olmas nedeniyle de/il, ayn zamanda kar la acaklar f rsat maliyeti nedeniyle, çocuklar n çal t rmaktad rlar. Devletin alaca/ önlemler içinde sosyal yard m uygulamalar n n bulunmas yla bu durumun da a labilece/i dü ünülmektedir.298
E/itim, ülkelerin orta ve uzun vadede ekonomik büyümelerini sürekli hale getirebilen bir faktördür.299 K sa dönemdeki en büyük etkisi, i gücü piyasalar nda çal t r lan çocuklar n say s n azaltmakt r. Bu azal n i gücü piyasalar için en önemli sonucu ise, yeti kin i sizli/inin bir ölçüde de olsa azalmas d r. Bunun yan nda 295 Tunçcan, stihdam, s. 18.
296 Urhan, s. 57.
297 Tunçcan, stihdam, s. 18-19. 298 A.k., s. 19, 26.
k sa dönemde e/itim kalitesinin artt r lmas , i gücü piyasas ndaki çocuk say s n da azaltacakt r.300