Kalkınma Planlarında Kentleşme

II. Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde kentleşme önemli bir sorun haline gelmiştir. Kentleşme bu yıllara kadar bir sorun niteliği taşımıyordu. Ancak, sorun olmaya başlaması ile birlikte kentleşme “kalkınma planlarında” yer almaya başlamıştır. Uzun yıllar DPT tarafından oluşturulan kentleşme politikaları artık yeni kurulan Kalkınma Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Diğer bir yandan da Çevre Şehircilik Bakanlığı da kentleşme politikasının uygulanmasında, yatırımların belirlenmesinde ve hedef yönlerinin saptanmasında önemli rol almaktadır (Keleş, 2013: 76).

1957’li yıllarda çıkarılan 6785 sayılı İmar Yasası ile birlikte kentlerde çevre sorunlarının farkına varılmış ve kalkınma planlarında yer alması gerektiği belirtilmiştir. 1960’lı yıllarda planlı döneme geçilmiş ile kent ve kırsal alanların arasındaki dengesizlikleri giderilmesi, yerleşme planının dengeli düzenli olabilmesi ve sağlıklı bir yerleşme biçimi olabilmesi için uygulanmaya başlanmıştır. Yani günümüzdeki “merkezi hükümet ve yerel yönetimler kentlerde bu çok yönlü değişim sürecini yönlendirme ve yürütme yetkilerini yerine getirmeye çalışırken, bunu başarabilmeleri için kendilerini değiştirmek zorundadırlar” (Göymen, 1982: 84). Kalkınma planları her beş yılda tekrar etmektedir. Kalkınma planlarını kısa bir şekilde özetleyerek açıklamaya çalışılacaktır.

I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967): Kentlerin sınırlı olmayacak şekilde büyümesi istememiş, kentlerin insanlara sundukları iş imkânları ile birlikte en uygun kent büyüklüğüne ulaşabilmesini sağlamaya çalışmışlardır. Bu kalkınma planında kentleşme politikası net ve detaylı bir şekilde belirtilmemiştir (Keleş, 2013: 77). Bu kalkınma planında yer alan önemli bir diğer konuda kentleşmenin bölgeler arasında dengeli ve eşit bir şekilde olmasını ve yapılan yatırımların bu kriteri göz önünde bulundurarak yapılmasını istemiştir (Erkan, 2002: 88).

II. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972): Kentleşme politikasına birinci plana oranla daha açık bir şekilde yer verilmiştir. Türkiye’de kentleşme hızının geçmiş yıllara oranla artacağı belirtilmiştir. Bu planda kentleşmenin nedeni olarak tarımda modernleşme sonucunda tarım arazilerinin parçalanması ve bölüşülmesi ile fazla nüfusun kentlere göç etmesi gösterilmiştir. Kentlerdeki sanayi alanları yeterince gelişemeyince kentlere göç edenleri sanayi alanları dışında çalışmaya başlamışlardır. Bu

kalkınma planında çok büyük kentlerin gelişiminin desteklenmesi gerektiği vurgulanmıştır (II. Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1968-1972: 52-60).

III. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977): Bu kalkınma planında çok büyük kentlerin merkezlerinde aşırı nüfus yığılmaları yerine bu nüfusun dengeli bir şekilde yerleşim yerlerine dağılması ve kentlere göç edenlerin çalışabilmesi için organize sanayi bölgelerinin kurulması gerektiği belirtilmiştir. “Büyük kentlerin lüks tüketim alışkanlıklarını zamansız ve gereksiz bir biçimde yaydığını, tüketimi hızlandırarak, yatırım mallarını ve ara malları sanayiine dönük yatırımları kısıtlayıcı etkilerde bulundukları saptanması da bu planda vurgulanmıştır” (Keleş, 2013: 79).

IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1978-1983): Büyük kentlerin ülkenin kalkınmasında ve gelişmesinde etkili olacağını benimsemiş ve bu etkileri de çevrelerine ekonomik, toplumsal olarak yansıtacağını öngörmüştür. Bu planda, kentleşme hızını azaltmak yerine yaşanabilir kentler yapmayı benimsemişlerdir. İnsanların yaşam şartlarını iyileştirmeye çalışmışlardır. Kentleşme sorunlarına çözüm aramaya çalışmışlardır. Bu planda ilk kez tarihi ve doğal çevrenin korunmasına önem vermişlerdir (Keleş, 2013: 80).

V. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989): Bu plan kırsal alanlardan kentlere nüfus akımlarının yavaşlamayacağını aksine devam edeceğini öngörmüştür. Plana göre “kalkınma ve sanayileşmenin tabi ve kaçınılmaz sonucu olan şehirleşme boyutunun mümkün olduğunca en iyi şekilde yönlendirilmesi ve ekonomik gelişmeye katkısının artırılması için önlem alınmalıdır” (Keleş, 2013: 81). Bu amaçla kentlerdeki hizmet standartlarını arttırmaya çalışmışlardır.

Şehirlerde konut ve arsa, alt yapı gibi sorunlara çözüm bularak bir düzen oluşturmaya çalışmışlardır. Şehirlerin kalkınma ve gelişebilmesi için en uygun sanayi alanları keşfedilerek oraya uygun sanayi kolları yapılmaya çalışılmıştır. İnsanların yaşam standartları yükseltilmeye çalışılmıştır.

VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994): Bu planda bir önceki kalkınma planına göre şehirleşme hızının biraz daha yavaşlayacağı belirtilmiştir. Kentlerde yaşayan insanların şehir yapısına daha uygun bir şekilde yaşaması amaçlanmış ve yaşam standartlarının yüksek bir çevrede oluşturulması esas alınmıştır.

Kentleşme desteklenmiş ve kentlerin belirli fonksiyonlarına göre geliştirilmesi amaçlanmıştır. Kentler imar planlarına göre yapılanarak bir an önce kaçak yapılar durdurulacak ve denetim altına alınacak, kıyılardaki yapılaşmaların yoğunlaşması ise engellemeye çalışılacaktır. Kentsel sorunlar dikkate alınarak bu sorunların önüne geçilmeye çalışılacaktır (Erkan, 2002: 95).

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-200): Bu planda, kırsal alanların nüfusu hızla azalarak kentlere doğru göç edecekleri tahmin edilmiştir. Büyük kentlere doğru yoğun göçlerin olacağı ifade edilmiş ve bu göçleri engellemeye yönelik planlar alınmıştır.

Kentlerin çevreleri düzenlenerek yaşam kalitesi artırılmaya çalışılmıştır. Gecekondu gibi yapılaşmanın önüne geçilmeye çalışılmıştır. Kentlerde alt yapı, arsa ve ulaşım gibi problemler tekrar ele alınmıştır. Kentlerin doğal, tarihi ve kültürel değerlerine uygun yapılar yapılmasına dikkat edilmeye çalışılmıştır. Kentlere göç eden nüfusun sorunları üzerinde durularak bir takım kuruluşlar ve kitle iletişim araçları ile birlikte programlar yapılmaya çalışılmıştır (Erkan, 2002: 97).

VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005): Bu planda hedeflenen ulusal kültürün belirleyeceği çerçevede kent ve kentlilik kültürünün oluşturulması bir yandan da kentlerin, küreselleşmenin isteklerine yanıt verecek duruma getirilmesidir. Bu planda yeterli düzeyde alt yapıya sahip ve organize bölgeleri yeterli düzeyde olan ileri teknolojiler kullanan teknokentler oluşturulmaya çalışılmıştır. Kentlerin fonksiyonel özelliklerine göre gelişilmesi desteklenmiş sağlıklı kentleşme benimsenmiştir (Keleş, 2013: 82).

IX. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013): Bu planda gecekondu ve konut politikalarına detaylı bir şekilde yer verilmiştir. Hızlı ve plansız kentleşmenin kentlerde ulaşım sorununa neden olması beraberinde trafik kazalarını artması ve aşırı yakıt tüketiminin çevre sorunlarına yol açması gibi konular üzerinde durulmuştur. Yine hızlı kentleşmeye bağlı olarak kentlerde asayiş ve terör gibi olayların arttığı belirtilmektedir. (IX. Beş Yıllık Kalkınma Planı, 2007-2013: 13-16).

X. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018): Bu planda ülkemizin kalkınma düzeyinin yükseleceği kır kent arasındaki farklılıkların artacağı ve bu mevcut farklılığın arasındaki yaşam düzeylerinin birbirine yakınlaştırılmaya çalışılacağı belirtilmiştir.

Tarımda kırsal kalkınma ve köye hizmet götürme gibi politikalar desteklenmiştir. Son dönemde bölgeler arasında farklılıklar oluşmuş bölgeler arasındaki şartlar birbirine yakınlaştırılmaya yönelik kararlar alınmıştır. Aşırı niteliksiz kentleşmeden kaynaklanan kentsel sorunları (trafik, alt yapı, çevre) düzeltmeye yönelik kararlar alınmıştır. Kentlerdeki eski yapıları yıkma ve restorasyon gibi kararlar alınmıştır.

Nüfusun tek büyük kentler etrafında toplanmasını engellemeye yönelik kararlar alınmıştır. Ülke genelinde bölgesel ajanslar tarafından mali ve teknik destek programları uygulanmıştır. Bölgeler arası ulaşımı geliştirmek ve arttırmak için yeni havaalanları ve hızlı tren ulaşım kararlar alınmıştır. GAP ile birlikte doğu bölgelerinin gelişmesi için bir takım kararlar alınmıştır. Uluslararası yatırıma yönelik tüm bölgesel stratejiler desteklenerek bu alanda etkin kurumlar arası koordinasyon arttırılacaktır. Yaşlılar engeliler, çocuklar için kentsel planlamalar yapılacak bu planlar uygulamaya konulacaktır. Herkese eşitlik gözetilecektir. Yaya ve bisiklet yolu gibi yolların yapımına özen gösterilecektir (X. Beş yıllık Kalkınma Planı, 2014-2018, 107-129).