1.6. KALİTE MALİYETİ
1.6.2. Kaliteyi Elde Etme Maliyetleri
Kalite maliyetleri bir açıdan, kalite gelişiminin getirisini ölçme konumunda olduğundan, TKY’ ne kuruma ölçülebilir kar sağlanması açısından yaklaşılmalıdır. Bu anlamda ileri sürülen fikirler, öneriler ölçülmeli, hesaplanıp değerlendirilmelidir. Diğer bir önemli hususta, hatalı giden süreçlerin veya yanlış uygulamaların maliyetlerinin belirlenmesidir. Tatmin edilmeyen müşteriler, yetersiz ve etkisiz bir şekilde yürütülen prosedürler ve bazı basit hatalar, sürekli müşteri tepkisi, fazla mesai, kaybedilen para ve kayıp olan personel iş gücü gibi olgularla, kuruma pahalıya mal olabilir. Kalite maliyetinin amacı sıfır maliyettir. Bunun anlamı da, her şeyi hatasız, tam yapmaktır.
Eğer bazı şeyler hatalı oluyorsa; hatanın nedenlerine inip bir daha olmasını önlemek TKY’ nde çok önemlidir.
Kalite sağlama maliyetleri esas olarak dört ana sınıfa ayrılır (Juran, 1988: 17):
Önleme Maliyetleri,
Ölçme ve Değerlendirme Maliyetleri,
İç Başarısızlık Maliyetleri,
Dış Başarısızlık Maliyetleri,
Şekil 1.1. Kalite Maliyetleri
Kaynak: (Juran, 1988: 17).
Bu maliyetler, en kapsamlı ve genel olarak sınıflandırılan maliyetler olmakla beraber sınırlayıcı değildir. Kalite maliyetleri ile ilgilenen firmalar, kendi istek ihtiyaçlarına ve kurumsal yapılarına göre değişik sınıflama yapabilmeleri olanaklıdır.
Kalite sisteminin muhasebeden beklentileri dört ana grupta toplayabilir (Yükçü, 1999:
43). Bunlar:
Verilerin toplanması,
Kalite maliyetlerinin üretim faaliyetleri ve dönem giderleri olarak ayrımlanması,
Kalite maliyetlerinin analiz edilmesi,
Kalite maliyet raporlarının hazırlanması.
Kalite Maliyetleri
Önleme Maliyetleri
Değerleme Maliyetleri
İç Başarısızlık Maliyetleri
Dış Başarısızlık Maliyetleri
1.6.2.1. Önleme Maliyeti
Önleme maliyetleri, üretim öncesi ve üretim sırasında oluşan, kalite sisteminin tasarlanması, oluşturulması ve organizasyon içinde etkinliğinin sağlanması sırasında oluşan maliyetlerdir. Ürünlerin tasarımı, geliştirilmesi, tedarik, üretim, planlama, yürütme ve yönlendirme, satış ve satış sonrası servisler gibi üretim sisteminin tüm birimlerinde kalitenin iyileştirilmesi için, yapılan maliyetler, önleme maliyetlerini oluşturmaktadır.
Önleme maliyetleri, ürün yada hizmetlerin müşterilerin isteklerine uygunsuzluğunu önlemek amacı ile özel olarak tasarlanmış bütün faaliyetler için katlanılan maliyetlerdir. Bu gruptaki maliyetler; ürün yada hizmetlerin geliştirilmesi, satın alınması, operasyon planlanması ve yürütülmesi, operasyonların desteklenmesi ve dağıtım öncesi ile dağıtım sırasındaki hizmet faaliyetlerini içerir. Bu maliyetler; kaliteyi iyileştirici araştırma ve geliştirme çalışmalarının değerlendirilmesini ve toplam kalite yönetimi eğitimi maliyetlerinin tümünü içereceğinden, işletmeler açısından çok büyük öneme sahiptir. Önleme maliyetleri sınıfına giren toplam kalite maliyet bileşenleri söyle sıralanabilir (www.orcom.net/gesis/html/tkykalitemaliyeti.html, 08.12.2005, 17.00):
Kalite planlaması,
Kalite ölçüm ve test ekipmanlarının tasarım ve geliştirilmesi,
Kalitenin gözden geçirilmesi ve tasarımın doğrulanması,
Kalite ölçüm ve test ekipmanlarının ayar ve bakımı,
Kalite değerlendirmesinde kullanılan üretim ekipmanlarının ayarı ve bakımı,
Tedarikçi garantisi,
Kalite eğitimi,
Kalite denetimi,
Son durum analiz ve kalite bilgilerinin raporlanması,
Kalite iyileştirme programları.
1.6.2.2. Değerleme Maliyeti
Bir kalite yönetimi sisteminin ilk sorumluluğu, müşterilere arz edilen ürünün ya da hizmetin kabul edilebilirliliğini sağlamaktır. Bu, üretim sürecinde, tasarımdan müşteriye sunuluşa kadar her aşamada ürünün kalite uygunluğunun sorumluluğudur. Bu değerlendirmelerin nerelerden ve ne sıklıkta yapılacağına, hataların erken bulunmasının sağlayacağı avantajlar ile ölçme ve değerlendirme maliyetleri arasındaki optimizasyonu sonuçlarına göre karar verilir. Etkin bir kontrol olmadıkça, ölçme ve değerlendirme maliyetleri her zaman yüksek olacaktır.
Değerleme maliyetleri, ürün veya hizmetlerin gereksinimlere uygunluğunun belirlenmesi için, yapılan ölçme, yürütme ve denetleme masraflarıdır. Sistemin sağladığı kalite düzeyi ölçülmektedir. Girdi muayeneleri ve testleri, ölçüm cihaz ve ekipmanına yapılan harcamalar, yapılan standardizasyon çalışmalarının içerdiği yeniden düzenleme ve dokümantasyon giderleri, dışarıdan alınabilecek danışmanlıkla ilgili ücretler, standardizasyon ve akreditasyon kuruluşuna yapılan ödemeler, tedarikçi ziyaretleri, tedarikçi değerlendirme çalışmaları, değerleme maliyetleri içerisinde yer almaktadır (Feigenbaum, 1983: 23). Ölçme ve değerlendirme maliyetleri sınıfına giren maliyet bileşenleri şöyle sıralanabilir (www.orcom.net/gesis/html/tkykalitemaliyeti.
html, 08.12.2005, 17.00):
Üretim öncesi doğrulaması,
Teslim alma muayenesi,
Laboratuar kabul testi,
Muayene ve test ekipmanı,
Muayene ve test esnasında tüketilen materyaller,
Test ve muayene sonuçlarının analizi ve raporlanması,
Alan başarı testi,
Stok değerlemesi,
Kayıt tutma.
1.6.2.3. İç Başarısızlık Maliyeti
Kalite değerlendirmeleri yapıldığında, her zaman gereksinimleri karşılamada bir başarısızlığın bulunma olasılığı söz konusudur. Böyle durumlarda, programlanmış ve muhtemel olarak bütçelenmemiş harcamalar ile karşılaşılır. Örneğin, otomobil lastiklerinden oluşan bir iş partisi tamamlandığında, fazla balanslı olduğu için reddedilmiş lastiklerin düzeltilmesinin yapılma olasılığı değerlendirilecektir. Daha sonra düzeltme maliyeti, hurda lastiklerin maliyeti ve onların tamamen yeniden yapılması ile kıyaslanarak bir karar alınacaktır. Bu değerlendirmenin, alınan kararın ve sonuç faaliyetinin toplam maliyeti, içsel başarısızlık maliyetleri’ nin bütünleşik bir parçasını oluşturur.
Bu maliyetler, ürün daha müşteriye ulaşmadan, ürünün kalitesinde ortaya çıkan uygunsuzlukların işletme içinde oluşturduğu maliyetleri kapsamaktadır. Ürün ya da hizmetin tasarımı aşamasında ortaya çıkan hatalar ve bunların düzeltilmesi için, oluşanlan maliyetleri, satın alınan malın istenen niteliklere uymamasından kaynaklanan hataları düzeltme maliyetleri, işlemsel aksaklıklardan kaynaklanan hata maliyetleri ve yönetimin yanlış karar veya yönlendirmeleri gibi nedenlerden oluşan maliyetleri kapsamaktadır (Feigenbaum, 1983: 24-26). İçsel başarısızlık maliyetlerine; müşterilerin gereksinimlerine uygun olmayan ürün ya da hizmetleri düzeltme ve iyileştirme çalışmalarının, spesifikasyonlara uygun olmayan satın alınmış malzemelerin maliyetleri dahildir. Hatalı üretim nedeni ile, boşa harcanmış malzeme ve isçilik maliyetleri de bu sınıfa dahildir. İçsel başarısızlık maliyetleri sınıfını oluşturan maliyet bileşenler şöylece sıralanabilir (www.orcom.net/gesis/html/tkykalitemaliyeti.html, 08.12.2005, 17.00):
Artık,
Yerine koyma, yeniden üretme ve tamir,
Arızaların giderilmesi veya kusur/başarısızlık analizi,
Muayene ve test kararı,
Sözleşmeyi yapanın hatası,
Değişim izinleri ve imtiyazlar,
Kalite uygunsuzluğundan doğan kazanç kaybı,
Zaman kayıpları.
1.6.2.4. Dış Başarısızlık Maliyeti
Dışsal başarısızlık maliyetleri, ürün ya da hizmetlerin müşteriye sunulmasından sonra, hata ya da hata olasılığı nedeni ile katlanılan tüm maliyetleri içermektedir. Bu maliyetler, ürün yada hizmetlerin, müşteri veya kullanıcıların gereksinimlerini karşılamadığı için oluşur. Bu kayıpların sorumluluğu; pazarlama, satış, tasarım geliştirme ve üretim bölümlerine ilişkindir. Sorumluluğun belirlenmesi, TKY’ den çok üst yönetimin işidir. Bu sorumluluk, dışsal başarısızlık maliyet parametrelerinin araştırılması ve analizi ile elde edilebilir. Dışsal başarısızlık maliyetleri şöyle sıralanabilir (www.orcom.net/gesis/html/tkykalitemaliyeti.html, 08.12.2005, 17.00):
Şikayetler,
Garanti süreci içinde yerine getirilen yükümlülükler,
Kabul edilmeyen ve iade edilen mamuller,
Uzlaşma,
Satış kaybı,
Müşteri ile temas sağlama maliyetleri,
Mamul sorumluluğu.
Dış başarısızlık maliyetleri, müşterinin kişisel değer yargılarını da içerdiği için,
ölçülebilmeleri güçtür. Şikayet araştırmaları, iade edilen mallar, düzeltme maliyetleri, garanti talepleri, müşteri kaybı gibi maliyetleri de kapsamaktadır (Feigenbaum, 1983:
24 - 26).