Kadın Hizmetçiler

Stratonikeia mezar stelleri üzerinde 8 kadın hizmetçi figürü belirlenmiştir. Bunlardan Kat. 1.1, Kat. 1.4, Kat. 6.2, Kat. 6.7 ve Kat. 6.12 numaralı steller üzerindeki figürler mücevher sandığı tutmaktadırlar (Res. 47). Kat. 1.2 ve Kat. 1.3 üzerindeki figürler ise pudicitia tipinde yapılmışlardır (Res. 48). Kat. 6.14 numaralı stelde ise figürler kırık olduğu içi tam olarak tipleri belirlenememiştir (Res. 48). Hizmetçi figürlerinin hepsi yüksek kemerli, yarım kollu ve uzun kolposlu khiton giymektedir. Ancak duruş, ikonografi ve stil özellikleri açısından farklılıklar göstermektedirler. Örneğin, Kat. 1.1 ve Kat. 6.2 üzerindeki figürler profilden, Kat. 1.4 ve Kat. 6.7 numaralı figürler cepheden gösterilmişlerdir. Ayrıca diğerlerinden farklı olarak Kat. 1.4

üzerindeki figür bacaklarını çapraz atmıştır. Pudicitia tipinde betimlenen figürlerde ise kol devinimleri farklıdır.

Kat. 1.1’deki hizmetçi figürü stelin sahibi olan figürden daha küçük boyutlu yapılmış olup, ona mücevher sandığı uzatmaktadır. Sağ profilden gösterilen figürün sol eli sandığın altında, sağ eli ise kapağı açar pozisyondadır. Yalnız burada sandığın yan kapakları gösterilmemiş, bunun yerine sandığın içinde durur pozisyonda pyxis olabilecek yuvarlak bir kutu işlenmiştir. Stel sahibi de elini bu kaba doğru uzatmıştır. Figür kutu uzattığı için ağırlığını ön tarafa vermiştir. Sol bacağı sabit, sağ bacağını ise yana doğru açmış ve hafifçe geriye çekmiştir. Geri çekilmesine rağmen, bacak arasında gerdirme sebebiyle oluşacak olan kıvrımlar işlenmemiş bunun yerine bacak hatları gösterilmiştir. Bu sebeple bacağın yanında görülen kıvrımlar resim alanına bitişik olarak yüzeysel işlenmiştir. Kız başını kutuya doğru eğmiş, yüz hatları portre kaygısı gözetmeksizin idealize edilmiştir. Saçların başın üstündeki kısmı düz bir hatla yanlardan ayrılmış ve kabarık bir form oluşturmuştur. Yanlarda kalanlar ise geriye doğru götürülerek ensede topuz yapılmıştır. Kat. 1.1 ikonografik olarak Rhodos kökenli olan ve MÖ 3. yy’ın ortalarına tarihlenen bir stel491 _{ile oldukça benzerdir. Ancak burada} hizmetçinin boyu, oturan figürün boyundan daha uzundur492. Stratonikeia örneğinde ise hizmetçinin boyu küçülmüş ve elbise kıvrımları ve vücut yapısı da MÖ 2. yy’ın 3. çeyreğine ait figürler ile büyük benzerlikler içerisindedir493_.

Kat. 6.2’de yine sahibine bir mücevher sandığı uzatan sol profilden gösterilen hizmetçi figürü hantal bir yapıdadır. Sol eli sandığın altında, sağ eli kapağını açmak üzere sandığın üstündedir. Ancak sağ kol anatomik açıdan doğru bir şekilde yapılamamıştır. Yuvarlak olan yüz hatları, saçların kabarık biçimde geriye doğru toplanmasıyla daha belirgin hale gelmiştir. Saçlar bir bantla sıkıştırılmış ve iki kademeli şekilde topuz yapılmıştır. Sağ bacağı sabit, sol bacağı ise dizden bükülerek geriye doğru atılmıştır. Sol bacak üzerinde kumaş gerdirilerek hatlar gösterilmeye çalışılmış fakat bu çaba bacağın vücuda göre oldukça kalın görünmesine sebep olmuştur. Anatomide yapılan hatalara rağmen elbise kıvrımlarında yumuşak kumaş hissi ve doğallık görülebilmektedir. Özellikle khitonun kolposunun uç kısımlarında, dökülen kumaşın

491 _{Pfuhl-Möbius 1977, Taf. 144, No: 966.}

492 Klasik ve Hellenistik Dönem’de oldukça yaygın olarak işlenen bu ikonografide zaman içinde hizmetçilerin boyutları giderek küçülmektedir. Klasik Dönem örnekleri için bkz. Conze 1900, Taf. XXXIII, No: 71; Taf. XXXIV, No: 73. Erken Hellenistik Dönem örnekleri için bkz. Pfuhl-Möbius 1977, 247, Taf. 144, No: 966; Taf. 145, No: 969; Geç Hellenistik Dönem örnekleri için bkz. Pfuhl-Möbius 1977, Taf. 138, No: 919, No: 921, No: 925.

ağırlığı ve bacak hareketine uyum sağlayan kıvrımlar, Smyrna494_{, Samos}495 _ve Kyzikos496atölyelerinde yapılan MÖ 2. yy’ın 3. çeyreğine ait mezar stelleri üzerinde de görülebilmektedir. Elbise kıvrımlarının henüz doğallıktan uzaklaşmamış olması MÖ 2. yy’ın son çeyreğinden önce yapıldığını düşündürmektedir497_.

Kat. 6.7’de bulunan hizmetçi figürü ana figürün oturduğu arkalıklı sandalyenin arka ayağının önünde, çerçeveye yaslanmış biçimde betimlenmiştir. Cepheden gösterilen figürün başı hafifçe sola doğru döndürülmüş, göğüs seviyesinde dörtgen formlu bir mücevher sandığı tutmaktadır. Sol eli sandığın altında, sağ eli ise ön kısmındadır. Saçları kavun dilimi (melonenfrisur) şeklinde geriye doğru taranmış ancak toplanmadan açık bırakılmıştır. Sağ bacağı sabit, sol bacağı yana açılarak hafifçe geriye çekilmiştir. Khiton kıvrımları iki boyutlu ve katılaşmış hatlarıyla Kat. 6.2’den biraz daha sonraya MÖ 2. yy’ın son çeyreğine ait olmalıdır.

Kat. 1.4’te ayakta duran kadın figürünün sol yanında küçük boyutlu olarak işlenen kız hizmetçi başını kaldırarak sahibine bakmaktadır. Cepheden betimlenen figürün sol eli sandığın altında, sağ eli ise kapağını açmak üzere üstündedir. Sol bacağı sabit durmakta, sağ bacağını ise onun üzerine çapraz atmaktadır. Elbise kıvrımları oldukça yüzeysel ve bezek amaçlı işlendiği için tek başına tarihleme kriteri oluşturmamaktadır. Ancak ana figürlere bakıldığında stelin MÖ 1. yy’ın ilk yarısında yapıldığı anlaşılmaktadır.

Kat. 6.12’de küçük bir stel parçasında oturan kadın figürünün sağ kenarında yalnızca başı görülebilen hizmetçi figürü bulunmaktadır. Kat. 6.7’ye benzer şekilde saçları uzun dalgalı olarak yapılan kızın yüz hatları belirsizdir. Çenenin alt kısmında elini koyduğuna dair bir belirti olmadığı için mücevher sandığı taşıdığı düşünülmektedir. Yalnızca bu figürden herhangi bir tarihleme kriteri belirlenemez. Bu sebeple oturan kadın figüründen dolayı MÖ 2. yy’ın son çeyreğinde yapıldığı düşünülmektedir.

494 _{Karlsson 2014, 359, Pl. 7, No: 1, 2; 372, Pl. 20, No: 1.} 495 _{Horn 1972, Beilage 17, No: 159a.}

496 _{Karlsson 2014, 383, Pl. 31, No: 1.}

497 _MÖ 2. yy’ın son çeyreğine tarihlenen örnekler için bkz. Hansen 2008, 120, Fig. 1; Pfuhl-Möbius 1977, Taf. 149, No: 990; Selçuk 2016, 267-296.

Resim 47: Mücevher Sandığı Taşıyan Kadın Hizmetçi Figürleri

Stratonikeia stelleri üzerindeki hizmetçi figürlerinde iki tanesi net olarak belirlenebilen pudicitia tipi, yalnızca kol devinimi açısından kendini göstermektedir. Kat. 1.2’de ana figürün sol tarafında çerçeveye yaslanmış olan, stel üzerindeki çocuk figürlerinden daha büyük yapılmış fakat ikonografik olarak hizmetçi figürlerine daha çok benzeyen kadın figürü yer almaktadır. Saçları öne doğru taranmış ve ince bir profil ile alından ayırt edilmiştir. Kulak arkasına atılan saçları omzun arkasına doğru açık biçimde götürülmüştür. Yüzü idealize edilmiş olmasına rağmen üzgün ifade belirgindir. Geç Hellenistik Dönemde hizmetçi figürlerinin gittikçe küçülmüş olmasına ve ölen figürün yakın akrabalarının bu şekilde büyük boyutlu yapıldığı bilinmesine rağmen yalnızca uzun kollu bir khiton giymesinden dolayı figürün hizmetçi olduğu düşünülmektedir. Eğer yakın bir akraba olsa idi ölen kadın gibi khiton ve hymation ile betimlenmesi gerekirdi. Üzgün tip olarak bilinen pudicitia tipinde işlenmiş olan figür bu tip ve çeşitlemelerinin ana özelliklerini ise taşımamaktadır. Figürün kol devinimi genel olarak kabul gören Pudicitia Philista ya da Pudicitia Kleopatra-Philista ve Pudicitia Baebia tipleri ile benzerlik göstermesine rağmen mantosunun olmaması herhangi bir tip içerisine girmesini engellemektedir. Figürün üzerindeki khiton kıvrımları göğsün alt kısmından itibaren plastik etki gösterse de göğüs kısmı kazıma bezeklerle hareketlendirilmiştir. Hareketten yoksun ve ip şeklinde indirilen kıvrımlar ile bu bezekler de göz önüne alındığında figürün MÖ 2. yy’ın son çeyreğinde yapıldığı anlaşılabilmektedir.

Kat. 1.3’te yapılan hizmetçi figürünün sol kolu göğsünün altında sağ kolu ise buna yaslanarak çenenin altına götürülmüştür. Kol devinimi Pudicitia Saufeia tipinde yapılmış olmasına rağmen, başının örtülmemesi ve manto sarılışı gibi tipin ana

özelliklerini göstermemektedir. Sahibine üzülen ve uzun kolposlu basit bir khiton giyen hizmetçi figürü özensiz işlenmiştir. Figürün yüzeyi oldukça aşınmış ve detayları tam olarak görülememektedir. Ancak stelin ana figürlerinden ve genel özelliklerinden MÖ 2. yy’ın son çeyreğinde yapıldığı anlaşılabilmektedir.

Kat. 6.14 numaralı stel parçasında yalnızca hizmetçi figürü görülmektedir. Ana figürün sağ tarafında olduğunu düşünmemizin sebebi manto uçlarının görülmesi ve figürün uzun kolposlu bir khiton giymesidir. Sol bacağı sabit duran figürün, sağ bacağı hafif yana açılıp dizden bükülerek geriye çekilmiştir. Figürün kolları kırık olduğu için bir mücevher kutusu mu taşıdığı ya da pudicitia tipinde mi betimlendiği tam olarak anlaşılamamaktadır. Ancak khiton diğer figürlerden biraz daha farklı işlenmiştir. Khitonun ortasında dikey ve kalın bir hat şeklinde inen kıvrımın yan taraflarındaki kısımlar V şeklindeki hatlarla hareketlendirilmeye çalışılmıştır. Bu durum kırık olduğu için göremediğimiz bir hareketin deviniminden de kaynaklanıyor olabilir. Elbisenin özensiz işçiliği ve hareket katmak amacıyla yapılan bezek detayları MÖ 2. yy’ın son çeyreğinde yapılmış olduğunu düşündürmektedir. Bunun sebebi henüz MÖ 1. yy’da görülen şematik yapı ve katı detayların görülmemesidir.