Ayakta Duran Kadın Figürleri

Ayakta duran kadın figürleri Stratonikeia mezar stelleri içerisinde beş adet örnekle temsil edilmektedir (Res. 32-33). Bunlardan Kat. 1.2’de herhangi bir tip içerisine dahil edemeyeceğimiz rahibe figürü, Kat. 1.4’te pudicitia tipindeki kadın ve Kat. 6.4’te Dexiosis sahnesinde betimlenmiş kadın figürü bulunmaktadır. Kat. 6.13’te stel kırık olduğu için figür tipi belirlenemezken, Kat. 6.19’da kadın figürünün Büyük Herculaneum tipinden etkilendiği görülmektedir393_.

Günlük hayattan bir sahnenin betimlendiği Kat. 1.2’de resim alanının ortasında büyük boyutlu kadın figürünün çok belirgin olmayan hafif bir S duruşu bulunmakla birlikte elbiselerin işlenişinden dolayı kütlevi bir görünüme sahiptir. Sağ bacağı sabit, sol bacağı ise dizden bükülerek hafif geriye çekilmiştir. Yere yayılarak ayaklarını kapatan uzun bir khiton üzerine, başını kapatan hymation giymiştir. Khitonun yakası yuvarlak olup, tam ortadan kalın bir şerit dikey olarak aşağı doğru indirilmiştir. Sol kolunu aşağı sarkıtmış, parmaklar kumaşı kavramadan elbiseye dokunur biçimde hareketli ve oldukça detaylı işlenmiştir. Sağ elini dirsekten bükerek omuz hizasına kaldırmış, elinde aslan başlı rython tutmaktadır. Hymation sağ dirsek üzerinden zarif bir tomarla sol omza doğru götürülüp tekrar aşağı düşürülmüştür. Aşağı düşürülen manto kıvrımları sol kolu bileğe kadar kapatmıştır.

Saçlar ortadan ikiye ayrılmış kulakları kapatarak arkaya doğru taranmıştır. Başında defne çelengi taşıması rahibe olması ile ilgili olmalıdır. Sardes’te bulunan bir mezar steli üzerinde betimlenen çelenkle ilgili, “Çelenk bize onun rahibe olarak halka

393Pek çok kopyası ile bilinen Büyük ve Küçük Herculaneum Kadınları daha sonra Roma heykelleri için yaşlı ve genç kadın modeli olarak çok yaygınlaşmıştır. Orijinal konuları bilinmeyen bu heykeller yaş ve karakterlerine bakılarak belki Demeter ve Persephone veya anne ile kızı olarak yorumlanabilir (Smith 2013, 77).

hizmet ettiğini gösterir” yazmaktadır394. Dolayısı ile Stratonikeia örneği, giysi stili395_, rhyton taşıması ve başında çelenk bulunması gibi özellikleriyle bir rahibeye ait olmalıdır. Direkt olarak karşıya bakan yüzü idealize edilerek detaylı bir şekilde işlenmiştir. Mask gibi ifadesiz olan yüz, Magnesia’da bulunan MÖ 99-98 (ya da MÖ 62) yıllarında şehir yöneticiliği yapmış L. Valerius Flaccus’un annesi Baebia ve karısı Saufeia yontularında görülen ifadesiz yüz hatlarına benzemektedir396_{. Benzer bir ifade} aynı tarihlerde yapılan Tralleis’deki bir kadın başı397 _{ile Stratonikeia’da görülen bir} kadın heykelciğinin398yüzünde de bulunmaktadır.

Figür, Delos’ta bulunan Kleopatra heykeli ile bacakların duruşu ve mantonun sola doğru çekilmesi açısından oldukça benzerdir. MÖ 138-137 yıllarına tarihlenen bu heykelde manto kumaşı şeffaf ve khiton hatları, hymation altından gösterilmiştir399_. Ancak Stratonikeia örneğinde oldukça özenli yapılan manto ve khiton kıvrımlarına rağmen aynı şeffaflık görülmemektedir. Dolayısıyla steldeki kadın figürünün Kleopatra’dan daha sonraki bir zaman diliminde yapıldığı anlaşılmaktadır. Elinde tuttuğu rhytondan dolayı bir rahibe olabileceği düşünülen figür, Smyrna’da bulunan Demeter rahibelerine400 ait mezar stellerindeki duruş ikonografisine benzemekte, ancak mantonun kullanımı açısından farklılık göstermektedir. Rahibeler sol bacaklarını hafif yana açıp geriye doğru çekmişler ve sol ellerini de parmakları açık ve hareketli biçimde elbiseyi kavramadan bacağın üzerine yerleştirmişlerdir. Kat. 1.2’de de bu duruşu görebiliriz. Yalnız burada sağ el Demeter rahibelerindeki gibi yana açılmamış, omzun üzerinde rhyton tutmaktadır401. Ayrıca aynı dönemde yapılan Ephesos’tan bir stel402 _ile Demeter rahibelerinin giydiği elbiselerde de hymation şeffaflığı görülmekte ve Stratonikeia örneğinin MÖ 2. yy’ın 3. çeyreğinden daha sonra yapıldığı anlaşılabilmektedir. Kat. 1.2’deki elbise kıvrımları, Lagina Hekate Tapınağı frizlerindeki figürlerde olduğu gibi şematikleşmeye başlayan kıvrım demetleri ve

394 _{Smith 2013, 193.}

395 Kolların duruşu ve kıyafeti Büyük Herculaneumlu kadın tipine benzemekle birlikte, Stratonikeia örneğinin başına çelenk takması rahibe olduğu görüşünü güçlendirmektedir.

396 _{Smith 2013, No: 116.1-2.}

397 _{Özgan 1995, 59-60, Taf. 13, No: 3-4.} 398 _{Özgan 1999, 47-48, Taf. 11 a-b.} 399 _{Smith 2013, 88, No: 113.}

400 _{Pfuhl-Möbius 1977, Taf. 66, No: 405, 406, 407; Taf. 67, No: 409, 410.}

401Demeter rahibelerinin duruş biçimini E. Pfuhl ve H. Möbius Kos Tipi olarak adlandırmışlardır (Pfuhl- Möbius 1977, 138). Bunun sebebi erkek figürlerinde de görülen mantonun sol kol üzerinden atılmasıdır. Ancak Kat. 1.2’de manto sol omzun üzerine götürüldüğü için Kos Tipi içerisinde değerlendirmek doğru olmayacaktır.

bezeksel yapıdan uzak olduğu için frizden daha önceki bir tarihte yapılmış olması gerekmektedir403.

R. Özgan, figürü Aphrodite rahibesine ait bir terrakotta örneğiyle karşılaştırmış ve aynı şemayı kullandıklarını ileri sürmüştür. Tavşan ve kaz figürlerinin Aphrodite kültü ile yakından ilişkisi olduğunu ve tanrıçanın terrakottasıyla oldukça benzer olmasından dolayı, Aphrodite rahibesine ait olabileceğini, Aphrodite’nin aslan figürü ile bağlantısının ise lokal bir epithetten kaynaklanabileceğini söylemektedir404_{. Terrakotta} figürü bir kontekst içinde yer almakta olup, burada bulunan bir gümüş sikke (MÖ 125- 85) yapıldığı dönemi net bir şekilde ortaya koymaktadır. Yazar bu sebeple terrakotta ve steldeki figürün aynı tarihlerde yapıldığını düşünmektedir405. Ayrıca aslan başlı bir rhyton tuttuğu için Kybele Rahibesi de olabileceğini ancak Kybele kültünün Stratonikeia’da bulunmadığını söylemektedir406_.

Öncelikle stel üzerinde birbirinden bağımsız iki sahne bulunmaktadır407_{. Ölen} figür direkt olarak karşıya bakmakta ve diğerleriyle ilişkisini kesmektedir. Yas tutan hizmetçi ise ölen figürle ilgilidir. Ancak çocukların oyunu buradaki sahneyle alakası olmayan bir biçimde düzenlenmiş, kadının günlük hayatından bir kesit olmalıdır. Günlük hayattan alınan sahneler Geç Hellenistik Dönem’de mezar stellerinde çok fazla betimlendiği için408 hayvanlar Aphrodite kültü ile alakalı olmayabilir. Aphrodite terrakotta örneği ile form açısından oldukça benzerdir. Fakat bu yalnızca rahibe betimi olmasından kaynaklanıyor olmalıdır. Ayrıca sağ elindeki aslan başlı rhyton tanrıça Kybele ile olabileceği gibi Tanrıça Hekate ile de ilgili olabilir. Son yıllarda Stratonikeia’da Kybele’ye adanmış bir adak steli ve Attis betimlemeleriyle karşılaşılmıştır. Bu durum kentte bir Kybele kültünün varlığını kanıtlar. Ancak Geç Hellenistik Dönem’de özellikle Hekate kültünün yoğun tapınım gördüğü ve tanrıça adına bir kutsal alan yapıldığı bilinmektedir. Bu sebeple steldeki figürün bir Hekate rahibesi olabileceği fikri de göz ardı edilmemelidir. Lagina frizlerinin yapım tarihi, P. Baumeister’in de belirttiği gibi yüzyıl değişiminden önce yani MÖ 110’lu yıllarda

403 _{Baumeister 2007, Pl. 207, 208, 211 vd.} 404 _{Özgan 1999, 144, 149.}

405 _{Özgan 1999, 149.} 406 _{Özgan 1999, 144.}

407Lagina Hekate Tapınağı frizlerinde de çevrede oluşan olaylarla ilişki kurma eksikliği bulunmaktadır. Kat. 1.2’de olduğu gibi figürler birbirinden bağımsız sahnelerde gibi gösterilmiştir (Baumeister 2007, 246).

408 _{Örnekler için bkz. Pfuhl-Möbius 1977, 203, Taf. 113, No: 762; 204, Taf. 113, No: 766; 211, Taf. 117,} No: 802-804; 212, Taf. 117, No: 806.

başlamış olmalıdır409. Antik dönemde heykeltıraşi gibi özen ve detay gerektiren işlerin, yapı bitirildikten sonra, son safha da yapıldığı bilinmektedir. Dolayısı ile frizler işlenmeden önce tapınağın neredeyse bitirilmiş olduğu ve Hekate kültünün mevcut olduğu açıktır410_{. Bu durum MÖ} 2. yy’ın son çeyreğinde yapıldığı düşünülen Kat. 1.2’deki rahibenin Hekate rahibesi olabileceği kanısını güçlendirmektedir.

Kat. 1.4 üzerinde ortada duran kadın figürü, yere uzanan khiton ve başını da kapatan hymation giymektedir. Stelin yazıtından da anlaşılacağı üzere kadın figürü ölen kişi, yanında olan erkek figürlerinden biri kocası biri de babasıdır. Kadın, mezar stelleri ve heykeller üzerinde oldukça sık görülen Pudicitia Philista411 _{veya Kleopatra-} Philista412 olarak adlandırılan tipte betimlenmiştir413. Bu tipte sağ kol karın üzerine yerleştirilip, sol kol çenenin altına götürülerek başını kapatan hymationu tutmaktadır. Tipin orijinalinde, sağ omuzdan inen manto ucu bu bileğe sarılarak öne dökülmektedir. Soldan gelen hymation ucu ise aşağı düşürülmüştür. Fakat Stratonikeia örneğinde sağ bileğe manto ucu sarılmamıştır. Bu sebeple yalnızca kol devinimi ve sol elin hymationu tutması, bu tipin içerisinde değerlendirilmesini sağlamıştır.

Bu figürle ilgili analoji yapacağımız ilk stel Aphrodisias’tan olup MÖ 2. yy sonuna veya MÖ 1. yy başına tarihlenmektedir414. İkonografi ve figür tipleri stelimizle birebir aynı olsa da üslup farklıdır. Aphrodisias stelindeki figürler daha detaylı ve özenli işlenmiş olmasına rağmen şematik kıvrım yapısından kurtulamamıştır. Ancak Kat. 1.4’deki kadın figürünün kıyafeti bu steldeki elbise kıvrımlarından daha da kuru ve bezek amaçlı yapılarak katı bir ifadeye bürünmüştür. Ayrıca Stratonikeia örneğindeki figürler daha basık, orantısız ve özensiz olmasıyla bu stelden ayrılırlar. Bu sebeple stelimizin Aphrodisias örneğinden biraz daha sonra MÖ 1. yy’ın ortalarında yapılmış olabileceği düşünülebilir. Samos’ta bulunan MÖ 1. yy’ın ortalarına tarihlenen bir örnek415 ile karşılaştırıldığında ise elbise kıvrımlarının doğallıktan uzaklaşmış, hareketten uzak ve vücut hareketine uyum sağlamayan şeklinin Kat. 1.4 ile oldukça benzediği ve aynı tarihlerde yapılmış olduğu düşünülmektedir.

409 _{Baumeister 2007, 241.}

410Tapınağın yapım süreci ile ilgili bilgiler için bkz. Aydaş 2015, 71-78.

411Bu tip adını İzmir kökenli Philista stelinden almıştır (Pfuhl-Möbius 1977, Taf. 72, No: 435). 412 _{Pinkwart 1973, 153, dn. 21.}

413Figürün duruşu Pudicitia Baebia Tipi ile benzerlik gösterse de çeneye doğru götürülen kol devinimi ve bileğe sarılan manto detaylarıyla bu tipten ayrılmaktadır. Bu tip için bkz. Smith 2013, No: 116.1.

414Işık 1989, 429-438, Taf. 167-168. 415 _{Horn 1972, 134-135, Taf. 74, No: 111.}

Resim 32: Ayakta Duran Kadın Figürleri

Kat. 6.4’ün resim alanında betimlenen dexiosis sahnesinde ayakta duran bir kadın ve tokalaştığı oturan adam figürü yer almaktadır (Res. 33). Sol çerçeveye yaslanmış olan kadın göğüs altından bağlanan yüksek kemerli khiton üzerine hymation giymiş, oturan adama doğru bakmakta ve sağ elini ona uzatmaktadır416. Sağ bacağı sabit durmakta, sol bacağı ise öne doğru uzatılıp, dizden bükülerek ayak bileği geriye doğru çekilmiştir. Manto sağ tarafta bele kadar indirilmiş buradan şişkin bir tomar şeklinde sol kolun üzerine doğru götürülmüştür. Hymation sol omuzdan düz bir şekilde aşağı düşürülmüştür. Kadının vücudunun uzatılmış oranları, gövdenin üst kısmının oldukça kısa, alt bölümün ise daha uzun olması, hareketlere uyum gösteren elbise kıvrımları ve bunların doğal biçimde işlenmek istenmesi Lagina Hekate Tapınağı frizlerinde de karşımıza çıkmaktadır417. Vücudun hareketli olması, elbise kıvrımlarına plastik bir

416İkonografik olarak benzer örnekler için bkz. Pfuhl-Möbius 1977, Taf. 157, No: 1052, Taf. 158, No: 1056, Taf. 129, No: 873, 877.

görünüm sağlamamış olmasına rağmen MÖ 1. yy örnekleri kadar da şematik ve çizgisel hale bürünmemiştir. Bu sebeple figür, MÖ 2. yy’ın son çeyreğinde yapılmış olmalıdır.

Kat. 6.13 numaralı stelde cepheden gösterilen, ayakta duran bir kadın figürü betimlenmiştir (Res. 33). Stel ortadan kırılmış ve bacak başlangıcından yukarısı mevcut değildir. Ancak görünen kısımda ayakları kapatan bir khiton üzerine, ayak bileklerinin biraz üst kısmına kadar uzanan ve burada yatay biçimde kesilen hymation giydiği anlaşılmaktadır. Kıvrımların oldukça yüzeysel olup, yalnızca elbise olduğunu göstermek amacıyla şekilsel olarak ifade edildiği figür ikonografik açıdan Geç Hellenistik Dönem stelleri ile benzerlik gösterdiği için bu döneme ait olması gerektiği düşünülmektedir. Stelin küçük boyutu ve kentte benzer başka örneklerin de görülmesi taşra işçiliğinin sonucu olmalıdır418_.

Kat. 6.19 numaralı küçük boyutlu stelde resim alanının ortasında cepheden betimlenmiş kadın figürü bulunmaktadır (Res. 33). Figürün başı kırık fakat vücudu sağlamdır. Ayaklara kadar uzanan khiton üzerine hymation giymiştir. Hymation sağ omuzdan iner ve kolu sarar, sol omuzdan aşağı düşürülen kısım ise sağ el ile tutularak göğsün üzerine çekilmiştir. Sol kol düz biçimde aşağı indirilmiş ve bacak üzerinde mantoyu hafifçe kavramıştır. Kadının duruşu Hellenistik Dönemin popüler kadın tiplerinden Büyük Herculaneumlu kadına oldukça benzemektedir419_{. Ancak vücudun} kütlesel görünümü ve elbiselerin kıvrımlarının aynı kalınlıkta olan çizgisel formu figürün, Hellenistik gelenekte MS 1. yy’da yerel bir işçilikle yapıldığını düşündürmektedir.

Resim 33: Ayakta Duran Kadın Figürleri

418 _{Kat. 3.1, Kat. 6.18.} 419 _{Smith 2013, 77, No: 88.}