Bomos Tipli Mezar Taşları

Grekçe bir kelime olan bomos, sunak anlamına gelmekle birlikte, Roma Dönemi’ne ait yazıtlara bakıldığında, heykel kaidesi, adak ya da mezar altarı gibi farklı kullanım alanları da olduğu görülmektedir. Bu konuda ayrıntılı bir çalışma yapan J. J. Coulton, bomos kelimesinin, yuvarlak ve dörtgen altarlar172, heykel kaideleri, ostothek ve lahit altlıkları ile sütun altlıkları olarak da kullanımının olduğunu belirtmektedir173_. Ancak bu tipin “Stel mi?” yoksa “Mezar taşı mı?” olarak adlandırılması gerektiği konusu netlik kazanmamıştır174_{. Burada} üzerinde durulması gereken nokta bugüne

170 _{Kat. 4.1, 4.2, 4.3, 4.4, 4.5, 4.6, 4.7, 4.8.} 171 _{Özgan 1999, 172-173.}

172Roma Dönemi’nde Küçük Asya’da yuvarlak ve dörtgen olarak kullanılmış tek parçadan oluşan 2 ana altar türü bulunur. Bu ana form silindirik ya da kare şeklinde gövde, taç ve kaideden oluşmaktadır. Bu basit tipin kökeni MÖ 6. yy’a kadar uzanır (Coulton 2005, 130).

173 _{Coulton 2005, 127.}

174Bu konuda yapılan araştırmalarda son zamanlarda bilim insanlarının İngilizcede columnar stele (sütun biçimli stel), round bomos (yuvarlak altar), circular pillar (yuvarlak sütun), funerary column (mezar sütunu) ya da column drum (dairesel sütun) gibi çeşitli tanımlar yaptıkları görülmektedir (Coulton 2005, 130).

kadar kuros175, lekythos176, amphora formlu loutrophoros177 ile sütun178 gibi malzemelerin mezarı işaretlemek amacıyla kullanılmasına rağmen “mezar steli” olarak adlandırılmamasıdır. Çünkü stel “dik duran işaret” anlamına gelmekle birlikte, çok kalın olmayan levhalar için kullanılan bir terimdir. Ancak yukarıdaki örneklerden hiçbiri, dik durması dışında, şekil olarak bu tanıma uymamaktadır. Bu terminoloji karmaşasına bomos tipli olanlar da dâhildir. Bomos kavramının179, mezar işaretleri olarak kullanımının aktarımı, sembolik anlamından ziyade şeklen olmuştur180_{. Bu durumda} kaide, gövde ve taçtan oluşan bomos tipli eserler için “mezar steli” yerine “mezar taşı” kelimesinin kullanılması daha doğru olacaktır. Bu nedenle burada bomos tipli olan mezar işaretleri, mezar taşı olarak ele alınmıştır.

Bu bilgiler ışığında Stratonikeia örnekleri incelendiğinde 3 tanesinin181 ilk kullanımının altar olarak tasarlandığı ve daha sonra mezar taşı olarak işlev gördüğü anlaşılmıştır. Diğer 3 örnek182 _ise mezar taşı olarak kullanılmak üzere bomos tipinde yapılmıştır. Bu mezar taşlarından yuvarlak formlu olanlar Tip 5a, dörtgen formlu olanlar ise Tip 5b olarak adlandırılmıştır.

2.2.5.1 Yuvarlak Formlu Bomoslar (Tip 5a)

Kat. 5.1, 5.3 ve 5.6 yuvarlak olarak yapılmışlardır (Res. 6). Kat. 5.1 daha önce altar olarak kullanılmış ve ikinci kullanımında bir yüzü tıraşlanarak mezar steli oluşturulmuştur. Tıraşlanan ön yüzde taç kısmı kırıktır fakat başın yüksekliği taca kadar ulaştığı için bu kısmın da tıraşlandığı anlaşılmaktadır. Arka kısımda ise taç profili görülmektedir. Stelin ne ön ne de arka kısmında kaide profili bulunmamakta ve bu kısmın da tıraşlandığı düşünülmektedir.

Kat. 5.3’ün gövde ve tacının varlığı anlaşılmakla birlikte kaide kısmı kırıktır. Ancak kaideye doğru kırık olan kısmın dışbükey olması kaidenin varlığını kesinleştirmektedir. Yalnızca figür ve yazıtın bulunduğu kısımlar tıraşlanmış, diğer

175 _{Richter 1970.}

176 _{Grossman 2001, 71-76, 81.} 177 _{Grossman 2001, 77-80.}

178 Sütun ve sütunun üst kısmındaki başlığa işlenen figürler ile direkt başlık üzerine yerleştirilen heykellerden oluşan mezar işareti örnekleri için bkz. Söğüt 2005, 103-154.

179 _{J. J. Coulton, temel olarak “bomos” kelimesinin} pedestal ya da platform şeklinin anlamlarını yansıttığını, altarın anlamının zamanla genişlediğini ve “bomos” ile birlikte “altar-shape thing” (altar şekilli olan) kelimesinin daha yaygın kullanıldığını ve bu durumun birçok farklı yapıtın bomos olarak adlandırılmasına neden olduğu belirterek bütüncül değerlendirmeler yapmaktadır. Bu konulardaki farklı görüşler ve değerlendirmelerin için bkz. Coulton 2005, 146.

180 _{Coulton 2005, 144.} 181 Kat. 5.1, 5.5, 5.6. 182 _{Kat. 5.2, 5.3, 5.4.}

bölümler kaba yonulu olarak bırakılmıştır. Üst kısmında da herhangi bir sunu çukuru bulunmadığı için mezar taşı olarak tasarlanıp kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Kat. 5.6 numaralı stel kaide, gövde ve taçtan oluşmakta ve yukarı doğru daralmaktadır. Üst kısmında bir sunu çukuru bulunmasından dolayı ilk olarak altar amacıyla kullanıldığı anlaşılmaktadır. Formda oluşan dejenerasyon mezar steline dönüştürüldüğünü düşündürmektedir. Ayrıca sunu çukurunun hala var olması mezar taşının hem altar hem de mezarı işaretlemek amacıyla kullanıldığını gösteriyor olabilir.

Resim 6: Yuvarlak Formlu Bomoslar (Tip 5a)

2.2.5.2 Dörtgen Formlu Bomoslar (Tip 5b)

Kat. 5.2 ve 5.5 numaralı steller dörtgen formlu yapılan ve ön yüzlerine erkek büstlerinin işlendiği bomos tipli örneklerdir (Res. 7). Kat. 5.2 kaide, gövde ve taçtan oluşmakta fakat taç kısmı kırılmıştır. Kaide kısmı altta düz, gövdeye doğru ise eğimle geçiş yapmış ve herhangi bir profille sınır oluşturulmamıştır. Büstün üst kısmında ise kabaca bir niş açılmış ve başın her iki yanında bulunan çıkıntılarla kemer görüntüsü verilmeye çalışılmıştır. Kırık olmakla birlikte bu oval kısım taca bitişik olmalıdır. Stelin yan bölümleri ince yonulu yapılmış ve taç profilleri görülmekteyken, arka kısmı ise düz ve kaba yonuludur. Bu durum figürle birlikte bomos şekli verilen stelin asıl işlevinin mezar işaretçisi olduğunu göstermektedir. Kat. 5.5 daha önce altar olarak kullanılmış olup, ikinci kullanımı mezar stelidir. Üç yüzü işlenmiş olan altarın arka yüzü kaba yonuludur. Ön yüzün kaide ve taç profilleri daha özenli yan yüzlerdeki ise kabaca

işlenmiştir. Ön yüzün kaidesi kyma reversa profilli, taç kısmı ise birbirinden derin yatay çizgilerle ayrılan fakat kaide ile aynı olmayan bir biçeme sahiptir. Tacın orta kısmı figürün yerleştirilmesi için oval olarak tıraşlanmıştır. Üst kısımda herhangi bir sunu çukuruna rastlanmaması ve figürü yerleştirmek için tacın tıraşlanması ilk kullanımın yazıtlı bir altar olduğunu, daha sonra ise mezar steli olarak kullanıldığını düşündürmektedir.

Kat. 5.4 numaralı gladyatör steli ise diğer bomos tipli stellerden farklıdır. Kalınlığı daha az olan stelde, kaide, gövde ve taç profili işlenmesi bomos tipli steller içinde değerlendirilmesini gerektirmiştir. Figürün kaidenin üst kısmındaki yatay profile basması bu profillerin figür ile birlikte yapıldığını düşündürmektedir. Bu durumda figürün işlendiği blok daha önceden altar olarak kullanılmamış, bu kompozisyon mezar steli için oluşturulmuştur.

Resim 7: Yuvarlak Formlu Bomoslar (Tip 5b)